Diiwaanka Abwaanada Soomaaliyeed

Ka Wikipedia

Nabiga ku salli scw

Tan ilaa wakhti aad u horeeyay bulshada Soomaalidu waxay caan ku ahayd halabuurka gabayayada, geeraarka iyo noocyada kala duwan ee suugaanta taasi oo qeyb ka ahayd nolosha maalinle ee bulshada. Odhaahda afka iyo xikmadu waxay ahaayeen nidaam bulshadu iskugu gudbiso fariimaha, dhacdooyinka, sheekada iyo wixii la mid ah.[1] Dadka Soomaalida waxay leeyihiin tiro aad u badan oo abwaano, gabayaa, halabur iyo suugaanyahan ah, kuwaasi oo ku nool dhamaan geyiga shacab weynaha Soomaalidu ku dhaqan yihiin.

Guud ahaan, gabayaaga Soomaalidu aad ayuu u badan yahay waxaase kuwa ugu caansan ka mid ahaa:

  • Raage ugaas ( boqorka gabayga )
  • Sayid Maxamed Cabdile Xasan
  • Ismaaciil Qoorleex
  • Qamaan bulxan
  • Abwaan dhoodaan
  • Axmed Sheekh Cali (Heelaale)
  • Arab Jiir
  • Xasan Sulub
  • Ugaas Cabdi Cumar (Udub la Aslay)
  • Muxumed Kooshin Warfaa
  • Babyad Muxumed Kooshin Warfaa
  • Cabdule Aadan Cidhibeey
  • Maxamed Daahir Xasan
  • Yuusuf Uureey
  • Jaamac Dheri
  • Maxamed Cabdilahi (Gandaal)
  • Maxamuud Cabdilahi Ciise (Singub)
  • Maax Dhagoole
  • Cabdi Gorod
  • muxumed cilmi dhagaweyne
  • Aw Faarax Jibriil
  • Iimaan cubeed
  • Cali Dhuux Aadan [Gorayo]
  • Faarax Xuseen Sharmaarke
  • Ugaas Nuur
  • Cali Bucul
  • Cabdi Galayax
  • Ismaaciil Mire Cilmi
  • Samatar Baxnaan
  • Weerar Bulxan
  • Aadan Carab
  • Bidde Faarax Gaas
  • Barre Cilmi Dable [Barre-Yare]
  • Ismaaciil Maxammed Ismaaciil [ Quruxboob]
  • Afxakame
  • Faarax Afcad
  • Garaad Wiil-Waal
  • Cismaan Yuusuf Keenadiid
  • Cali Duulane
  • Koosafaare
  • Saahid Qamaan
  • Mataan Ciideed
  • Jaamac Kadiye
  • Halac Dheere
  • Cilmi Carab Cabdi
  • Aw Jaamac Cumar Ciise
  • Aw Daahir Af-Qarshe
  • Cumar Cigaal
  • Xaaji khaliif Aw Axmed
  • Axmed Dirir
  • Siciid Qamax nuur
  • Qamaan Bidhiidh
  • Cartan Boos
  • Carab Sandheere
  • Yuusuf dheere Maxammed Sugaal
  • Mataan Cabdi Dhoore
  • Cambaro Nuux
  • Maxammed Aadan maaweel
  • Geele cashuur
  • Col ujoog daleel
  • Ducaale Aboor
  • Xareed duubi deero
  • Xuseen Dhiqle
  • Maxammed Cumar Dage
  • Maxammed Cali beenaley
  • ayjeex cali beenaley
  • Cismaan baxnaan
  • Salaan Carabbey
  • Xaaji Aadan Afqalooc
  • Cabdi iidaan faarax
  • Yawle
  • Cabdi Gahayr
  • Cali Jaamac Haabiil
  • Gamuute
  • Axmed Ismaaciil diiriye Qaasim
  • Abuukar Axmad Fanaxow (Garbadheere)
  • Cabdulaahi Suldaan Timacade
  • Awmuuse Ismaciil
  • Ismaaciil Looti
  • Maxamad Ismaaciil Loot
  • khaliif Shiikh Moxamoud
  • Cali Cilmi Afyare
  • Moxamoud Ildab
  • Nuur Cidlowcarar
  • Cumar Awmuuse
  • Gooni Abdi
  • Guuleed Jucfe Samatar
  • Cali Sharmaarke
  • Maxamed Hussen gacma dheere
  • Maxamuud tukaale
  • cali gurey
  • Cabdiraxman cabdiqadir
  • cali xiildiid warsame
  • warsame sugule warsame
  • Cheif caaqil maxamuud hoosh

[2] Sidoo kale jiilasha dambe waxaa ka mid ah Xasan Sheekh Muumin (Gaafane) https://so.m.wikipedia.org/wiki/Xasan_Sheekh_Mumin[[Maxamed[dead link] Ibraahim Warsame(Hadraawi),(CABDUL QAADIR XIRSI YAM YAM)(aadan tarabbi jaamac) (ABWAAN GAARIYE) (Ayaanle Maxammed Ismaaciil (Dubad), Cabdiqaadir Xirsi Siyaad [Jaamac Kadiye], Maxamuud Cabdilaahi Ciise (Sangub), Axmed Faarax Cali [Idaajaa], Shimiraaye, Jaamac shire iyo kuwo kale oo badan.


maxamed cali (kaariye)

Musab Abdirahmanhman adan (mo haned)!

Hordhac[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Aduunka suugaanta daabacan, gaar ahaan maansada; Carab ayaa leh suugaanta ugu fac wayn aduunka iyada oo noocyo badan oo kala duwan ay jirto suugaanta Carbeed.

Soomaalida dhulkeeda qariirad ahaan dhaca dariska qariirada Carabta, ayaa waxaa jirta in Soomaalida ay sida Carabta qiimo badan suugaantu u leedahay iyada oo dhaqanka iyo hidaha soo jireenka ah ee ab' ka soo gaadhka ah ay in badan ku dheehantahay qadarinta suugaanta. Waxyaabaha kale ee dhaqanka Soomaalida lagu yaqaan waa gaare, bulshada Soomaali waxay ku caan tahay suugaanta iyo sooyaal odhaaheed iyada oo loogu magac daray Qarankii Gabayada.[3]

Gabayaa wadana gabayaa halgamaa ah suugaanyahanka soomaaliyeed ala ha u naxariistee xaaji aadan afqalooc wuxuu noolaa kudhawaad qarni iyo rubuc wuxuu ku dashay deegaanka ceeri gaabo gaar ahaan meesha loo yaqaan hal dhaagan ee toga midhisho sida lagu xuso taariikhda 1871 wuxuu noolaa ilaa =1986= hadaan yar DULMARO SUUgaanta XAAJIGA TUSAALE OBANIMO GAbaygan waxuu tiriyay 1943 wuxuu yidhi samaan laguma doonee xornimo waa sanga ufuule salax dakharleh mayd soobiriyo seedo waran gooyo soofkoo lakala qaadiyo siigo uduusha haweenkoo ganbada saydha iyo sabi agoomooba iyo libintu waxay saarantahay iyo libintu suluf colaaleede saliga iyo alaahu akbartay siri ka buuxdaaye sawaariikhda waxaa noogadhigan suuratu ikhlaase naftuna saacad bayleedahoon abidna seegayne siyaado iyo nusqaan lagumadaro suu ilaayidhiye kuwa saymihii nabadgalaa seexday oo go aye saxarba waa dilaa nimaan waqtiga sed uga laabnayne geesiga sinaad wayn leh iyo fulaha seeraara geerina usiman sharafna way kalasareeyaane safka ninkii kabaqa ee warmaha sugi aqoon waaya saldhigiisu waa sakhara naareede gobanimo sunbaa kaa xigtoo laysma siin karo e waa sarac kubaxa dhiig rag oo lagu sadqeeyaaye sarakaca kufrigu waa sasabo suu naleeyahaye=wat Waayaha Suugaanta Soomaaliyeed == Qarniyo badan muddo laga joogo ilaa iyo haatan, waxay suugaanta Soomaaliyeed door lixaad leh ka qaadatay kobaca dhaqanka iyo waxa mideeya bulshada.

Qarnigii 14aad waayihii uu noolaa ANU Sheekh Cabdiraxmaan Saylici, waayihii dhexe ee Suldaan Diiriye oo ku beegan qarnigii ay noolaayeen aabayaashii Raage Ugaas, Wiilwaal iyo ragii ay isku waqtiga ahaayeen oo haatan laga joogo labo qarni iyo bar ama 1730yadii, ayaa hobolada ku caan baxay suugaanta iyo maansada noocyadeeda kale duwan sida gabay, geeraar oo faraca sare waxaa soo bilowda diiwaanka magacyada la yaqaan hobaladaas ama abwaanadaas caanka ah.

Mudo 230 sano ah ayaa ka soo wareegtay markii gabay loo adeegsaday meeriksa 'hooyaalayeey' iyada oo uu Raage Ugaas Warfaa lahaa gabaygaas. Taas waxay noo cadaynaysaa in ugu yaraan 5 qarni mudo ka badan suugaanta Soomaaliyeed ay si hufan u jirtay waagaasna soo gaartay heer aad u sareeya

Hooyaalayeey Hooyaalayey Hooye[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Habka ku luuqaynta suugaanta maansada, gaar ahaan hooyaalayeey ayaa wuxuu bilowday waayihii abwaanka caanka ah ee Raage Ugaas Warfaa, isuguna noqday qofka habkaas soo caanbixiyay. Ereyada Hooyaalayeey hooyaalalyey hooye waxaa lagu furfurtaa maansada hobalo badan oo dhextaal uga dhiga gabayga meelo badana ka geliya ayaa jira.

Muranka in abwaan Raage Ugaas Warfaa bilabay hooyaalayeey [4], eeg tixdan hoose cid ka horaysay oo sidan u qeexdayna ma jirto mar hadaanan lahayne, suugaanta qoran wixii ku cad unbaa raadraac ah. Cadii u diidana xujo ayay ku tahay inay cadayn kale keento:

Wuxuu yiri raage ugaas:

  • Hooyaalayeey gabayga way ugu horaysaayee
  • Halna kuma tarto e maansadaa lagu hagaajaa e

Badiyaa waxaad arkaysaa in ragga un uu adeegsado ereyada 'hooyaalayeey' halka maansada dumarka aan marnaba la adeegsan.

Suugaanta inta ay ka koobantahay-deeganaada geyiga Soomaaliyeedn, degmo walba waxay leedahay cayaaro hidaha soohdinta dhow ay ku caantahay; galbeed, waqooyi, gobollada dhexe, bari, bartamaha wadanka, koonfur iyo galbeed bari ee Kiinya haysato.

Diiwaanka abwaanada Soomaaliyeed, gaar ahaan kuwa waayihii dhexe, waxay la fac yihiin taariikhda la hayo abwaanada suugaanta Ameerika. Yurub, Afrika iyo Aasiya in yar ayaa ka taariikh dheer ama mudnaan baahsan siiya suugaanta sida aan anaga u siino. Bulshada Soomaaliyeed, yar iyo weyn, waxaa suurtagal ah in uu qof xafidiyo maanso qarniyo dhowr ah cimrigeedu yahay.[5]

Magacyada[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Diiwaanka Abwaanada Soomaaliyeed ee aadka loo yaqaan, walow diiwaano qoraal jiraan taxa ilaa 70 hobal oo caanah, waxaa safka hore kaga jira raga ay ka midka yihiin Garaad Faarax Garaad oo loo yaqaan Wiilwaal iyo dadkii isku waqtiga ay ahaayeen sida abwaanka caanka ah ee:

  • Ugaas Cabdi Cumar (Udub la Aslay)
  • Arab Jiir
  • Xasan Sulub
  • Cali-Dhuux Aadan
  • Qamaan Bulxan
  • Koosafaare
  • Samatar Baxnaan
  • Raage Ugaas Warfaa
  • Ismaaciil Mire
  • Sayid Maxamed Cabdulle Xasan
  • Cilmi Carab Cabdi
  • Aadan Yuusuf Axmed (Aadan Carab)
  • Qamaan Bidhiidh
  • Siciid Qamax Nuur
  • Ugaas Nuur
  • Cali Bucul
  • Axmed Dirir
  • Maxammed Aadan maaweel
  • Khaliif Wallah
  • Yuusuf Dheere
  • Cali Duulane
  • Afxakame
  • Mataan Cabdi dhoore
  • Jaamac Kadiye
  • Kayd Maxamed cabdalla
  • Cartan Boos
  • Ducaale Aboor
  • Geele Cashuur
  • Col ujoog Daleel
  • Suusle
  • Carab sandheere
  • Xuseem dhiqle
  • Cabdulaahi Macalim axmed ( Dhoodaan)

Diiwaanka abwaanada Soomaaliyeed hobalada ku jira waxay ku caan yihiin maansada nooceeda culus ee gabayga ah. Geeraar ayaa ku xiga gabayga. Noocyada kale ee lagu luuqeeyo, xulashada erayga ilaa habka tixida haduu khalaf ku yimaado waa 'deelqaaf' ama darajo hoose oo aan gabay ahayn ayaa la siin. Hobalada dumarka Soomaaliyeed waxay soo caan baxeen kontankaan sano wixii ka dambeeyay laga soo bilaabo waayihii gobonimo doonka.

A[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • Abdi qaadir Xisri (Yam Yam)
  • Aw Faarax Jibriil
  • Ahmed ismaciil diriye ( Qaasim )
  • Aadan Yuusuf Axmed (Aadan Carab)
  • Abshir Nuur Faarax (Abshir Bacadle, alle ha unaxariistee)
  • Axmadey Cabdi Gaashaan
  • Abuukar Axmad Fanaxow (Garbadheere)
  • Aadan Muudeey
  • Axmad Awgeeddi dheeraad
  • Aadan Shire Faarax (Laba go'le)
  • Abwaan A/raxmaan mulac Adiibi
  • Axmadeey Cabdi Gaanshaan

Maxamuud Maxamed Caydiid[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • Cali Sharmaake
  • Cali Cilmi Xasan ( Cali Maanso )
  • Cabdi Gahayr
  • Cabdi Galayax Maxamed Aw Magan (Cabdi Galayax)
  • Cabdiqaadir Xirsi Siyaad (Yamyam)
  • Cabdi Sheekh Biixi (alle haw naxariistee)
  • Cabdullaahi Macalin Dhoodaan(alle haw naxariistee)
  • Cabdullaahi Suldaan Tima Cadde
  • Camaje (Xuseen) Yogol Furre
  • Cali Cilmi Afyare
  • Cali Jaamac Haabiil
  • Cabdillaahi Maxamed Xirsi (Salaan Carrabey)
  • Cabdi Aadan Axmed (Aadan Yare) ama (Toosi-luquntaada)
  • cabdullahi cusman guure
  • Cabdi Muxumad Amiin
  • Cabdi Dhuux Yuusuf
  • Cabdi Xandule Axmed=dawdar
  • Cal Dhuux Aadan
  • Cilmi Carab Cabdi
  • Cabdi IIdan Faarax
  • cilmi barrow cilmi hiiraan
  • Cabdille Xuseen (Samaysane)
  • cali sugule duncarbeed
  • Cali Bucul
  • Cali Gunburi
  • Cali Faadhigo
  • Cabdi casayr
  • Cabdulqaadir Cali Cigaal

F[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • Faarax Goleleey
  • Faarax Xasan Cali (Faarax Afcad)
  • Faarax Xuseen Sharmaarke
  • Faarax Nuur Wacays
  • faarax gabay
  • Faarax gaas
  • Faarax Shuuriye

I[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • Ismaaciil Mire Cilmi
  • Ismaaciil Qoorleex
  • Igarre Yaasiin Xaaji
  • Islaaw Nuur Abiikar Cilmi
  • Ismaaciil Xirsi Farxaan
  • Ismaciil Cigaal Bulaale
  • Gaashaan Cali Tacab
  • jaamac shalaqbeen
  • jaamac kediye cilmi
  • Jaamac Dayuurad

X[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • xasan kaafi abdi sheikhdoon
  • Kayd Maxamed Cabdalla
  • Khaliif shiikh Maxamuud
  • khaliif xasan walah
  • Khaliif Xarbi Ismaaciil
  • khaliif Aw Axmed
  • Khadiija Ciise Faracadde
  • Jaamac Daad Bulaale cawke

==Maxamed Cali kaariye

  • Maxamed Ibraahim Warsame (Hadraawi)
  • maxamed maxamuud fidhin
  • maxamed ismaaciil barkhad cas maxamuud cali beenalay iyo maax dhagoole
  • maxamed nuur laangadhe
  • Mustafe Sh Cilmi
  • Maxamed Axmednuur Xirsi " Afcadde"
  • Maxamed Guuleeto
  • Maxamuud Yuusuf yeey (Shire quube)
  • maxamed fiin
  • Maxamad Xaashi Dhamac (Gaariye)
  • Maxamed Aadan Caws (YAWLE)
  • Nuur faruur buur
  • Maxamuud Faarax guure (Quryo guban)
  • Maxamed Cali Ilwayn
  • Maxamed Cismaan Awcali (Ganey)
  • Maxamed Cali walash (Kaba cune)
  • Maxamuud Jaamac Nuux (Maxamuud Daallin)
  • Maymuun Xasan Biyow Jowhar
  • Magaay Garaare Cili Jowhae
  • Maki Xaaji Banaadir Buurfuule
  • Samatar Khadar Saleban

S[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • Sayid Maxamed Cabdile Xasan
  • Salaan carabey
  • Suufi Aw Cali
  • Samatar Baxnaan
  • Shire yuusuf yeey 'Shire Quube'
  • sugule dun'carbeed
  • UgaasNuur

X[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  • Xasan Sheekh Muumin Gaafane
  • Xassan Tarabi
  • Xassan Abdi haji
  • Xasan xayle
  • Xuseen Aw-faarax Dubbad
  • Xasan Maxamuud Baaruud
  • Xaaji Khaliif Aw Axmed
  • Xayo galaydh
  • Xaaji Aadan Af Qalooc
  • Xaliimo Soofe
  • Xasan Cilmi Dirieh
  • Xasan ganay
  • Xuseen Xasan
  • Xasan daahir Khalaf

y.

Yusuf Osman Abdalle(Shaacir)

Yaxye Qurac

Sidoo kale fiiri[wax ka badal | wax ka badal xogta]


Tixraac[wax ka badal | wax ka badal xogta]