Portal:Juqraafi/Maqaal xul ah/1
Afrika waa qaarada labaad ee ugu weyn qaaradaha aduunka kadib qaarada
Aasiya dhanka baaxada iyo dhanka dadkaba. Baaxada Afrika waxay la'egtahay c. 30,244,050 km² (11,677,240 mi²) tiradaas waxaa ku jira dhamaan jasiiradaha lagu xisaabo Afrika. Afrika baaxadeeda waxay dabooshaa 20.3% baaxada dhulka oo dhan. Sida lagu xusay tirokoob caalami ah oo la sameeyay sanadkii 2013ka waxaa ku nool qaarada Afrika dad tiradooda ay dhantahay
1.1 bilyan taasi oo ah tiro u dhiganta todobo qeyboodoo qayb dadka dunida ku noolo maanta. Qaarada Afrika waxaa ku hareersan biyo;
Bada Mediterraniyanka waxay ka xigta waqooyi, sidoo kale
Gacanka Suweys iyo
Bada Cas waxay ka xigaan waqooyibari,
Badweynta Hindiya ayaa kaga taala koonfurbari, iyo
Badweynta Atlantika oo ka xigta galbeed. Intaas waxaa dheer, wadanka jasiirada
Madagaskar iyo jasiirado kale ayaa soo hoosgala qaarada. Sida rasmiga ah waxaa qaarada Afrika degan
54 wadan oo la aqoonsan yahay, sagaal deegaan iyo labo wadan oo wali la aqoonsan.
Juquraafi ahaan, wadanka Aljeeriya ayaa ugu wayn dhulka iyo baaxada, halka Nayjeeriya ugu dad badan tahay; waxaana guud ahaan caalamka la isku raacay in badhtamaha iyo Bariga Afrika yihiin meesha aadamuhu ka soo beermeen markii ugu horeeysay. Waxaa deegaanadan laga helay lafo aad u da' weyn oo muujinaya horaantii dadka. Tusaale ahaan, wadanka Itoobiya waxaa laga helay lafaha ugu da'da weyn inta la ogyahay midaasi oo jirta 200,000 kun sano.
Portal:Juqraafi/Maqaal xul ah/2
Silsilada Buuraha Oogo sidoo kale loo yaqaano
Buuroleyda Galgodon, waa deegaan
buuroley ah oo dhaca
Waqooyiga Soomaaliya. Silsilada buurahan waxay dhex maraan gobolada
Sanaag iyo
Togdheer; kuwaasi oo meesha ugu dheer gaadhayso ilaa 2,450 mitir (8,038 ft). Intaas waxaa dheer, guud ahaan juquraafiga deegaanka silsiladani dhexqaado waa mid qalalan oo u dhow
lamadegaan la mood. Silsilada buuraha Oogo waa kuwo dhaca deegaan joogiisu sareeyo kaasi oo ku kooban waqooyiga wadanka
Soomaaliya. Deegaankani wuxuu leeyahay cimilada deegaanada jooga sare leh ee
Aasiya oo kale. Waxaa deegaankan aad ugu qaab dhow yahay
Lamadegaan la mood.
Portal:Juqraafi/Maqaal xul ah/3
Bahda Midaysay Qoraxdu waa
qoraxda,
8da meere,
dayaxyo badan oo ku wareega meereyaasha, dhowr
duniyar iyo tiro badan oo
dhagaxaan,
baraf iyo
hawoooyin ah; kuwaas oo dhammaantood ku
wareega qoraxda oo badhtanka ku taala. Bahda Qoraxdu Midaysay waxay ka tirsan tahay nidaamka
Galaagsiyada ee loo yaqaan
The Milky Way. Waxaana la sheegaa in meerayaasha, dayaxyada, dunidayar iyo dhammaan walxaha ku jira bahdan ay sameeysmeen
wakhti hada laga joogo
4.5 bilyan oo
sano ka hor. Inta ugu badan
cufka iyo
mugu waxaa laga dhex helaa
qoraxda oo ugu wayn dhammaantood, iyo
meeraha Cirjeex oo ugu wayn meerayaasha sideeda ah.
Afarta meere ee u dhow qoraxda -
Waxaraxir,
Dusaa,
Dhulka iyo
Farraare - kuwaas oo loo yaqaano
Meere Dhagaxley, waxay inta ugu badan ka samaysan yihiin
bir. Dhinaca kale, afarta meere ee banaanka u baxsan ee loo yaqaano
Neefaha Waawayn -
Cirjeex,
Raage,
Uraano iyo
Docay - kuwaas oo aad uga
jidh iyo xajmi wayn meerayaasha dhagaxleyda ah, waxay ka samaysan yihiin
neefo. Labada meere ee ugu xajmiga wayn bahda midaysay qoraxdu,
Cirjeex iyo
Raage, waxay ka kooban jihiin
curiyeha haydarojiin iyo
hiliyaam, labada ku sii xiga ee
Uraano iyo
Docay waxay ka samaysan yihiin sheeyo
dhalaali kara oo inta ugu badan ah
baraf. Si kastaba ha ahaatee, bahda qoraxdu midaysay waxay leedahay deegaano ay ka buuxaan walxo yaryar. Tusaale ahaan, suunka asteroidska ee u dhaxaysa Farraare iyo Cirjeex, si la mid ah
meerayaasha dhagaxleyda ah, waxaa ka dhex buuxa sheeyo yaryar oo ka samaysan
bir iyo
dhagaxaan.
Meereha Docay xadka ka dambeeya oo loo yaqaano
Suunka Kuiber (Kuiper Belt) waxaa laga helaa duniyo yaryar oo la qaab ah Docay. Meeshan waxaa ku jira in ka badan toban kun (10,000) oo sheey kuwaas oo hadii ay aad u waynaan lahaayeen aygu isku wareegi lahaa. Dunida yaryar ee ka dambeeysa Docay ee ku dhex jira suunka kubier waxaa ka mid ah asteroidka
Ceres,
Bluto iyo
Eris. Lix ka mid ah
meereyaasha, iyo ugu yaraan 3 ka mid ah dunidayar, iyo sheeyo yaryar oo kale waxaa ku wareega walxyo ka yar ayaga kuwaas oo loo yaqaano
Dayaxa meere. Meeraha
Cirjeex ayaa ugu dayax badan, ayadoo leh tiro dhan
67 dayax.
Portal:Juqraafi/Maqaal xul ah/4
Qorax sidoo kale loo yaqaano
Cadceed, waa shey wayn oo ka samaysan
neefo ololaya. Sidoo kale qoraxdu waa
Xidigta aya nolosha
aduunku ku tiirsan tahay. Iyada iyo
mereereyaasha waxaa la isku yidhaahdaa
Bahda Midaysay Qoraxdu.
Aduunka iyo mereereyaasha kale waxeey ku wareegtaan Qoraxda, waxeena la wareegtaan waxyaabo baraf ah iyo boorka hawada, ayaga oo 99,8% buuxiya weeninka iskujoogga qoraxda. Qoraxda waxee keentaa awood (Enargy), gaar ahaan
ileys, taasi oo ugu wacan Nolosha aduunka oo dhan. Qoraxda waxee xakuntaa xaraaradaha aduunka iyo jawiga, waxeena u dhigantahay 1/3
Waqtiga Biyaha badtaan dhinaca badda, inta kale waxaa xakumo
Bisha.
Qoraxda waxee ka koobantahay Dab ama (Hydrogen) taas oo daboosha 92% qoraxda oo dhan. Midabka qoraxda waa Cadaan, sababtoo ah, kuleelka qoraxda waxoo gaaraa 5.515 garaado. laakiin markii aduunka laga fiiriyo waa jaale, sababtoo ah, aduunka waxaa ku daboolan waxyaabo oo Dabeesha ama duufaanta qoraxda celiyo, taas ayaa midabka bedelaysa. Marka ee qoraxda dheceeso, Cirka waxaa lagu arkaa ayada oo oranji ama gaduud ah.
Portal:Juqraafi/Maqaal xul ah/5
Roob waa dhibco
biyo dareere ah oo ka yimaada
daruuraha cirka taasi oo ku soo da'da oogada sare ee
dhulka. Roobku wuxuu ka mid yahay marxaladaha "wareega biyaha" waana nidaamka dhulku ku helo biyo saafi ah. Roobku wuxuu sameeysmaa markaa biyaha fadhiya (sida
harooyinka, balayada,
webiyada iyo
badaha) ay ku
uumi-baxaan cirka, halkaas ooy ku
qaboobaan ka dibna
cufisjiidadka dartii ku soo dhaca dhulka ayagoo ah dhibco biyo hoore ah.
.svg)
