Boqortooyadii Ajuuraan
Boqortooyada Ajuuraan إمبراطورية أجوران Ajuran Empire Qarnigii 10aad (M) - Qarnigii 12aad (M) Calanka Boqortooyadii Ajuuraan Astaanta Boqortooyadii Ajuuraan Caasimadaha * Moqdisho Boqor Sheekh Maxamed Alam Baalcad Aasaasaha Boqortooyada * Af-Carabi Luqadaha Diinta Boqortooyo Xukuumada Qarnigii 10aad (M) Aasaaska Qarnigii 12aad (M) Burburka Ajuran Currency Lacagta Hada loo yaqaano |
|---|
Boqortooyadii ajuuraan waxaa la'aasaasay qarnigii 10 ee miilaadiga waxaana asaasay boqor Sheekh Maxamad Alam Baalcad oo loo yaqaano “Ajuuraan” .
sababihii uu u aasasay boqortooyadaan waxay ahayd, Intuusan aas aasin Boqortooyadaan qarnigii tobanaad ee miilaadiga waxaa jiray maamul ay lahaayeen aabayaashiisa oo aan saas usii xoog badnayn, waxaana kusoo duuulay cadaw, kadib cadawgaasi waxaa la dagaalamay Boqor Maxamed Alam Baalcad, waxaana dhex maray dagaal aad u qaraaran ugu dambayntii waxaa ay guusha raacday Boqor Maxamed Alam Baalcad.
Dagaalkaasi kadib maxamad alam baalcad waxuu bilaabay in uu asaasaa so boqortooyo oo lamagacbaxday Ajuuraaun kalimadaan ujuuraaun oo ah kalimad oo carabi ah micnihiisuna uu yahay “Dad ku shaqaynaya lacag”
Dhulkana wxuu ku magacabay awoowihiisa oo loyaqanay Suumaal, Wuxuuna kadhisay magaalada xamar guri oo looga arimiyo boqotooyada gurgaas oo ilaa iyo hada kuyaala magaalada xamar, waxaa uuna magaalada Xamar gudaheedii uu ku wareejiyay darbi, waxaa uuna u sameeyay albaab laga galo iyo mid laga baxo, albaabahaasina waxaa ku qornaa magaciisii.
Boqor Shekh maxamad alam baalcad sidoo kale wuxuu dhisay maxakamado maxkamadahaasi wxaajoogay qaadiyaal , Sidokale wuxuu dhisay boolis oo jooga wadooyinka waa waayn ee soomaaliya.
Wuxuu ka loo dhisay ciidan oo military ah oo leh horjoogayaal , Wuxuu kalow dhisay ciidamada sirta oo jooga meelwaba, Wuxuu kaloo dhisay ciidamada bada kuwaasoo ilaalinaya bad waynta Hindiya iyo bada Cadan.
Dhulmareenka Ibnu Batuuta Oo Ka Warbixiyay Heerka Uu Gaarsiisanyahay Maamulka Ajuuraan
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Dhul mareenka Ibnu Batuuta oo ka waramayay heerka uu gaarsiisanyahay maamulka ciidamada badda ee boqortooyadii Ajuuraan, wuxuu ku qoray buugiisa sidan: “Maraakiibta kolkey Imadaan dekada Muqdisho waxaa u imaanaya naaquuda-yaasha maraakiibta wada askar waydiinaysa halka laga leeyahay markabka, meesha uu ka yimid, waxa uu sido iyo meesha uu u socdo”
Boqor Sheekh Maxamed Alam Baalcad Waxuu kaloo dhisay xafiisyo oo ku yaala meel walba oo laga uruuriyo canshuurta , Waxaana canshuurta laga qaadi jiray:
1-Baraleeyda
2-Xoolalayda
3-Maraakiibta kusoo xirata dekadaha
4-Marakiita mara badwayta hindiya iyo bada cadan
5-Kuwa ka jalaabta badweynta Hindiya iyo bada Cadan.
Awlaada Ka Farcantay Boqor Sheekh Maxamed Alam Baalcad
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Boqor Sheekh maxamad alam balcad oo hada loo yaqaano ajuuraan Ayaa wuxuu dhalay todobo wiil, waxaa ayna kala yihiin sidaan:
1-Walmage
2-Baydaan
3-Badbaydaan
4-Saanle
5-Saanlemage
6-Toore
7-Dhaqsoore
Wuxuu kaloo boqor Sheekh Maxamed lahaa adeero oo ladhashay abihiisii waxayna kala yihiin sidan:
1-Hintire
2-Waranle
3-Garuure
4-Uruure
Boqor Sheekh maxamad alam balcad markuu dhintay waxaa dhaxlay wiilkiisii ugu waynaa ee boqor Walmage.
Hormarkii Ay Sameeyeen Boqortooyadii Ajuuraan
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Boqortooyada ajuuraan ayaa bilowday in ay homariso magaalooyinka iyo wadooyinka waawayn ee soomaaliya, waxayna ka dhistay magaalooyinka Muqdisho iyo Marka guryo kasamaysan dhagax.
Waxay kaloo qodeen ceelal dhaadheer oo aad ufara badan loona yaqaano hara digeed waxaana kamid ahaa ceelashaasi:
1-Wardheere
2-Walawaal
3-Danood
4-Faafan
5-Xara dheere
6-Ceeldheere
7-Ximan gareen
Sidoo kale waxay ceelal ka qodeen dhulalka oomanaha ah iyo shabeelooyinka iyo jubooyinka.
Waxay kaloo sameeyeen taalooyiin oo ku yaala magaala kasta ilaa iyo hadana raad kooda ay muuqdaan qaar kqamid ah, taasina waxaa ay mar qaati u tahay hanaan wanaaga boqortooyadii Ajuuraan.
Taalooyiinkaasi qaar kamid ah waxaa ay ahaayeen qubuuro loo dhiso madaxda sar sare sida boqrada, taalooyiinkaasi oo aad u shabaha ahraamta waxaa kamid ah, taalada Gasanuge oo u dhaxeysa magaalooyiinka Eyl iyo Beyla.
Talooyiinka noocyadoodii kale ayaa inta badan ku yaala buuraha korkooda, waxaa la aaminsanyahay in loo isticmaali jiray qubuuro meelaha qaarkood, waxaana loo yaqaanaa Xabaalo tiiri ama Taalo tiiraad.
Taalooyiinka nooca kale oo kamid ah oona aadka ugu baahsan meelo kamid ah soomaaliya waxaa lagu dooran jiray hogaamiyaasha.
Boqortooyadii Ajuuraan waxey kaloo dhiseen buudooyiin badan oo ay saareen wabiyada Juba iyo Shabeelle, waxaa ayna Soomaaliya ka dhigeen meesha aduunka ugu masaajidaha badan gaar ahaan magaalada Muqdisho, waxaana masaajidahaasi ugu caansan:
1. Masjidka Arbaca Rukun .
2. Masjidka Jaamaca, oo ku yaala Xamar weyne.
3. Masjidka Foqradiin .
4. Masjidka Axnaafta , oo ay dumiyeen gumeystihii Taleyaaniga markii ay wadanka qabsadeen, waxaa ayna ka dul dhiseen baar oo ay u bixiyeen baar Savoy.
Sidoo kale Boqortooyadii Ajuuraan waxaa ay laheyd caasimado waxaa ayna kala ahaayeen sidan:
1. Muqdisho
2. Marka
3. Baraawe
4. Baardheere
5. Afgooye
6. Zaylac
7. Harar
8. Khalaafo
9. Bu’aale
10.Bandar qaasim
11.Hobyo