View source for Duurjoogta Soomaaliya

[[File:Cheetah looking.jpg|thumb|right|200px|[[Harimacad]]ka Soomaaliya.]]

'''Duurjoogta Soomaaliya''' ({{lang-en|wildlife of Somalia}}; {{lang-ar|الحياة البرية في الصومال}}) waa dhamaan [[noole|noolaha]] ku dhaqan deegaanada wadanka [[Soomaaliya]], kuwaasi oo ka kooban [[dhir]] iyo [[xayawaan]]. Duurjoogta Soomaaliya waxay ka mid tahay kuwa ugu qanisan ee kala jaadka iyo noocyo badan leh taasi oo la xidhiidha [[Juqraafiga Soomaaliya]], sida [[cimilo|cimilada]], [[degaan]]ka iyo jawiga.

Intaas waxaa dheer, wadanka Soomaaliya waxay hooy u tahay tiro badan oo [[shimbir]]o kala nooc ah, kuwasi oo ku dhaqan [[xeeb]]aha, [[buur]]aha iyo gayiga kala gedisan. Sida lagu sheegay tiro koob caalami ah, Soomaaliya waxaa ku nool ilaa 727 nooc oo shimbiro ah;<ref>Wilson, D.E. & Reeder, D.M. (Eds.)(2005) Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Third Edition. The Johns Hopkins University Press, Baltimore.</ref> iyo wax ka badan 177 nooc oo [[naasley|xayawaan naasley]] ah.
[[Yaxaas]]ka ayaa caan ku ah koonfurta Soomaaliya. Sanadkii 2006dii waxaa tirokoob lagu ogaaday in Soomaaliya ugu yaxaas badan tahay qaarada [[Afrika]].<ref>Dickinson, E.C. (Ed.)(2003) The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World. Revised and enlarged third edition. Princeton University Press, Princeton.</ref>

Guud ahaan, wadanka Soomaaliya waxaa laga helaa noocyo badan oo dhir ah; kuwaasi waxaa ka mid ah [[sogsog]]ta, [[galool]]ka, [[qudhaca]], baxarasaafka, [[khudaar|dhirta khudaarta]], [[midho|dhirta midhaha]] iyo noocyo badan oo kale.<ref>Uetz, P. & Jirí Hošek (eds.), The Reptile Database, htUetz, P. & Jirí Hošek (e Uetz, P. & Jirí Hošek (eds.), The Reptile Database, http://www.reptile-database.org, accessed Dec 8, 2013</ref> Intaas waxaa dheer oo wadanka Soomaaliya laga helaa noocyo badan oo xayawaan iyo xoolo ah; kuwasi waxaa ka mid ah shimbiraha, [[duurjoog]]ta, xamaaratada, duurgaleenka iyo bahalo kale oo badan.

Nasiib daro, [[Dagaalkii sokeeye ee Soomaaliya|dagaalkii sokeeye]] wuxuu khasaare weyn u geeystay nolosha duurjoogta Soomaaliya. Waxaa dhintey tiro badan oo xayawaan iyo dhir leh, waxaa si khalad ah loo isticmaalay khayraadka duurjoogta ee wadanka, iyo tiro badan oo xayawaan u baxsatey deegaano ka baxsan wadanka.

==Juquraafiga Soomaaliya==
''Faahfaahsan:'' [[Juqraafiga Soomaaliya]]

Soomaaliya waa dal dhaca bariga qaaradda Afrika ee aagga loo yaqaan Geeska Afrika. Waxa ay xad-wadaag ka yihiin Yemen dhanka Gacanka Cadmeed, waxaa sidoo kale bari ka xigta Badweynta Hindiya dhanka galbeedna waxa ka xiga Itoobiya iyo Jabuuti koonfur galbeedna waxaa ka xiga Kiinya. Soomaaliya waa midda dhanka bare ee ugu fog Afrika, bedkeedu wuxuu gaarayaa 637,540 kiiloomitir labajibbaaran.

==Xayawaanka==
===Naasleyda===
Wadanka Soomaaliya waxaa ku nool noocyo badan oo xayawaan naasley ah sababtoo ah meesha uu juquraafi ahaan wadanku ku yaalo ahaa taageeraysa nolosha xayawaankan.
Dhamaan [[Gobolada Soomaaliya]] waxaa laga helaa noocyo kala duwan oo naasley ah; kuwa ugu caansan waxaa ka mid ah: [[harimacad]]ka, [[libaax]]a, [[halgeri]]ga, [[daanyeer]]ka, [[maroodi]]ga, [[deero|deerada]], [[waraabe|waraabaha]], [[dameer|dameer duurjoogta]], [[dameerfarow]]ga, [[goronyo|goronyada]], [[Goroyo Soomaali]], [[Yeey]]ga, [[sagaaro]], [[bakeyle]], [[Xoor-dubbur]], [[garanuug]],ta [[ay]]ga, [[doofaar]]ka, karkaraha, [[dacawo|dacawada]], noocyo badan oo daanyeer ah, iyo kuwo kale oo badan.

Xayawaanada laga helo Soomaaliya oo kali ah waxaa ka mid ah:
*Somali pygmy gerbil
*Somali Elephant Shrew
*Berbera gerbil
*Karkare]]
*Crocidura greenwoodi
*Gerbillus brockmani
{{multiple image	
| align     = center
| image1   = Equus grevyi in Samburu.jpg 
| width1   = 152
| caption1  = [[Dameerfarow]]
| image2   = Lightmatter gerenuk.jpg
| width2    = 114
| caption2  = [[Garanuug]]ta waxaa laga helaa Soomaaliya oo keli ah.
| caption3  = [[Somali Elephant Shrew]] are found only in Somalia. 
| image4    = Sambalaxx.jpg
| width4    = 173
| caption4  = Soomaaliya waxaa ku nool [[geel]]a ugu badan aduunka
| image5    = Two Giraffes.PNG
| width5    = 107
| caption5  = [[Halgeri Soomaali]] 
}}

===Shimbiro===
[[File:Struthio molybdophanes, female, Samburu National Reserve, Kenya.jpg|thumb|left|200px|[[Goronyo Soomaali]].]]
[[File:Somali Bee-eater, Merops revoilii.jpg|thumb|right|200px|Shimbir afdheer]] 
Wadanka Soomaaliya waxay hooy u tahay ilaa 727 nooc oo shimbiro ah, kuwasi waxaa ka mid [[goronyo]]da, [[qooley]]da, haada, [[gorgor]]ka, xuurta iyo noocyo kale oo badan.

Shimbirahan waxaa laga helaa geyiga Soomaaliya oo keli ah:

*Columba oliviae
*Black boubou
*Alaemon hamertoni 
*Heteromirafra archeri 
*Mirafra ashi 
*Mirafra somalica 
*Spizocorys obbiensis 
*Carduelis johannis 

===Xamaaratada===
[[File:Nilecroc100.jpg|thumb|right|200px|Yaxaasku caan ayuu ka yahay koonfurta Soomaaliya.]]
Wadanka Soomaaliya waxaa ku dhaqan ilaa 235 nooc oo xamaarato ah, kuwaasi oo intooda badan ku dhaqan yihiin [[Waqooyiga Soomaaliya]]. Sidoo kale, wadankani waxaa ku nool [[yaxaas]]ka ugu badan wadanada [[Afrika]]. Yaxaaska laga helo Soomaaliya markuu qaangaadhka yahay wuxuu gaadhaa 5 ilaa 7 mitir dherer.

Noocyo kale oo xamaarato ah ee laga helo wadanka Soomaaliya waxaa ka mid ah [[jebisada]] (Saw-scaled Viper), [[mas]]ka, [[Golcas|golcas]]ta, maydhmeydhka, [[mulac]]a, maxaasta, iyo noocyo badan oo kale.<ref>Uetz, P. & Jirí Hošek (eds.), The Reptile Database, htUetz, P. & Jirí Hošek (e Uetz, P. & Jirí Hošek (eds.), The Reptile Database, http://www.reptile-database.org, accessed Dec 8, 2013</ref>

===Kaluunka===
[[File:Dugong Marsa Alam.jpg|thumb|right|200px|Dugong]]
Wadanka Soomaaliya wuxuu leeyahay xeebta ugu dheer qaarada Afrika, taasi oo dhan 3,300 kilomitir oo dhinaca ku haysa [[Badweynta Hindiya]].
Badaha Soomaaliya waxaa ka buuxa noocyo badan oo kaluun iyo noole kale ah, kuwaasi oo intooda ugu badan ka soo hijrooda bada badhtankeeda si ay ugu tafiirmaan xeebta diiran.<ref>FishBase 2004: a global information system on fishes. DVD. WorldFish Center - Philippine Office, Los Banos, Philippines. Published in May 2004</ref>

Kaluunka u khaaska ah wadanka Soomaaliya waxaa ka mid ah:
*Cirrhitidae
*Cynoglossidae
*Pinguipedidae
*Platycephalidae
*Pseudochromidae

==Dhirta==
[[File:Dooxada Nugaal.jpg|thumb|right|Dhuldaaqsiimeedka [[Nugaal|Dooxada Nugaal]].]]
==Muuqaal==
<gallery perrow=" " widths="208" heights="208" caption=""> 
File:Orycteropus afer01.jpg|Fadhaanfadh
File:Chlorocebus pygerythrus.jpg
File:Dassie3.jpg|Amme
File:African Bush Elephant Mikumi.jpg|Maroodi
File:Dugong.jpg|Duugoon
File:Akazienrattecele4.jpg|Jiir duurgal
File:Striped_skunk.jpg|Xoor
File:Hamadryas_Baboon.jpg|Daanyeer
</gallery>

==Xigasho==
{{reflist}}
{{Maqaalo Soomaaliya}}

[[Category:Soomaaliya]]
[[Category:Xayawaan]]