View source for Towraad

{{Islaam}}
[[File:Codex_Arabicus.jpg|thumb|Qoraalka af-Carabi ee kitaabka Towraad.]]
'''Towraad''' '''[[Towrah]]''' '''[[Kitaabka Towraad]]''' ([[carabi]]: ﺗﻮﺭﺍﺓ, macanaha "Sharci" "Qawaaniin", ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻮﺳﻰ, "kitaabki Muuse", (משה בן מימו), "kitabul Musa"; [[Af-Hebrow]]: תּוֹרָה, micnaheedu tahay: "tilmaamid", "waxbarid" [[Af Giriig]]: Τορά, Πεντάτευχος; [[Ingiriis (luqad)|ingiriis]] iyo [[Af-Taliyaani]]: Torah, Tora, Tawrāt; ) waa [[kitaab]]ka [[diin]]ta ''Towraad'' ee [[Ilaahay]] (koreeyee) ku soo dejiyay [[Nebi Muuse]].
Intaasi waxaa dheer, kitaabka Towraad waa [[diin]]ta iyo dhaqanka [[dad]]ka [[Yuhuud]]a ah ee reer [[Israa'iil|bani Israa'iil]]. Dadka raacsan diinta Towraad ee Yuhuuda ah waxay ku macneeyaan dhowr micno oo kala duwan. Waxaana ka mid ah:
* [[5|Shanta]] [[kitaab]] ee loo yaqaano "Tanakh" taasi oo ah macnaha ugu muhiimsan ama inta ugu badan ay u yaqaanaan khubarada [[diin]]ta [[Yuhuud]]a.
* Sharaxaada iyo fahanka cutubyada Tanakh.
* Soo degidii iyo ku dhanka Jenesiska (Genesis), oo ah [[kitaab|kitaabka Hebrowga]] isla markaana ah aasaaska iyo saldhiga [[diin]]ta [[Masiixiyad|Masiixiyadii hore]], iyo dhamaadka Tanakh. Iyo,
* Iskugeynta fahanka dhaqanka iyo diinta guud ee dadka reer [[Israaiil]].

Si kastaba ha ahaatee, waxaa khubarada diinta [[Islaam]]ku u aqoonsan tahay in [[kitaab]]ka Towraad eey tahay waxyigii [[Alle]] (s.w) ku soo dejiyay [[Nebi Muuse]]; kuwaasi oo uu qoray Nebi Muuse naftiisa iyo isku duba rideen intii raacsanayd asaga ka dib markii uu geeriyooday.

[[Kitaab]]ka [[Quraan]]ka kariimka ah ee saldhiga u ah [[diin]]ta [[Islaam]]ka, waxaa [[suurad]]o badan iyo [[aayad]]o badan lagu xusay kitaabka Nabi Muuse.

* [https://www.jw.org/so/wargeysyada/maxaa-cusub/war-wanaagsan-ilaahay-ka-yimid/warka-wanaagsan-kitaabka-ku-jiro-ilaahay-ka-yimid/ Miyuu Warka Wanaagsan Ilaahay ka Yimid?]

= Nebi Muuse =
[[File:Musa_(Moses)1.png|thumb|[[Nebi Muuse]] (nabadgelyo korkiisa ha ahaatee) waxaa [[Ilaahay]] (koreeyee) ku soo dejiyay [[Kitaabka Towraad]].]]
[[File:Feuerbach_Mirjam_2.jpg|thumb|[[Miryama]] bintu Cimraan waa Nebi Muuse walaashiis.]]
[[File:Rembrandt_-_Moses_with_the_Ten_Commandments_-_Google_Art_Project.jpg|thumb|Nebi Muuse.]]
'''Muuse''' '''Muusa''' '''[[Nebi Muuse]]''' '''[[Muuse binu Cimraan]]''' ([[ingiriis]]: Moses, Musa; [[carabi]]: ﻣﻮﺳﻰ, Mūsā, loogu dhawaaqo: "Muusa", sidoo kale: ﻋﻤﺮﺍﻥ ﻣﻮﺳﻰ, loo qoro: Mūsā Cīmran, "Muusa Cimran", sidoo kale: ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ, "Aalu Cimraan", "[[Qoyska Cimraan|Qoyska reer Cimraan]]"; Luuqada Tiberiyaanka: Mōšéh [[ISO 259-3]] Moše; loogu dhawaaqo: "Moose" ama "Moseh"; [[Hebrew]]: מֹשֶׁה, loogu dhawaaqo "Mosheh"; [[Hebrew]]ga Cusub: Moshe, loogu dhawaaqo "Mooshe"; [[Af-Faarsi]]: ܐܫܘܡ, Moushe, loogu dhawaaqo: "Muushe") waa [[nebi]] iyo [[rasuul]] [[Ilaahay]] (s.w.t) u soo diray qoomiyadii [[Yuhuud]]<ref>"[[ingiriis]]: Moses, Musa; [[carabi]]: ﻣﻮﺳﻰ, Mūsā, loogu dhawaaqo: "Muusa", sidoo kale: ﻋﻤﺮﺍﻥ ﻣﻮﺳﻰ, loo qoro: Mūsā Cīmran, "Muusa Cimran", sidoo kale: ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ, "Aalu Cimraan", "[[Qoyska Cimraan|Qoyska reer Cimraan]]"; Luuqada Tiberiyaanka: Mōšéh [[ISO 259-3]] Moše; loogu dhawaaqo: "Moose" ama "Moseh"; [[Hebrew]]: מֹשֶׁה, loogu dhawaaqo "Mosheh"; [[Hebrew]]ga Cusub: Moshe, loogu dhawaaqo "Mooshe"; [[Af-Faarsi]]: ܐܫܘܡ, Moushe, loogu dhawaaqo: "Muushe""</ref> reer bani [[Israaiil]], iyo [[Fircoon]] iyo [[qaraabo|qaraabadiisa]] iyo intii uu ku hoos noolayd ee uu maamulaayay.<ref>[[Israaiil]], iyo [[Fircoon]] iyo [[qaraabo|qaraabadiisa]]</ref>
Sida ay isku waafaqeen [[kitaab]]ka [[Quraan]]ka kariimka ah ee Ilaahay ku soo dejiyay [[Nebi Muxamed]], [[Kitaabka Injiil]] ee [[Masiixiyad]]a, iyo diinta Bahay [[Nebi Muuse]] wuxuu ahaa hogaamiye diimeed, xaakim, maamule shacabka, nebi iyo [[rasuul]] Alle (subxaanahu wa tacaalaa) siiyay Kitaabka Towraad iyo [[Suxufi Muuse|Suxufta Muuse]]; kaasi oo loo diray in uu u digo [[boqor]]kii [[Fircoon]] ee maamulaayay deegaanada [[Masar]] iyo nawaaxigeeda, iyo shacabkii reer banii [[Israaiil]] kuu noolaa meeshaasi.
Sida ay qiyaaseen [[cilmi|culimada]] [[taariikh]]da, Nebi Muuse wuxuu dhashay intii u dhaxaysay [[sanad|1391 ilaa 1271]] [[C.H]] (Ciise Hortiis) ama wuxuu dhashay [[sanad|sanadkii 1595]] [[C.H]].

Dhinaca kale, dadka [[Hebrew]]ga ahi waxay Nebi Muuse ugu yeedhaan (מֹשֶׁה רַבֵּנו)ּ "Muuse macalinkayagii" iyo "Muuse kii wax na baray". Waxa uuna yahay [[nebi]]ga ugu muhiimsan ee aasaaska iyo saldhiga u ah [[diin]]ta [[Yehuuda]]ka. Sidoo kale, Nebi Muuse waa tiir muhiim u ah diimaha [[Islaam]]ka iyo [[Masiixi]]ga.<ref>"[[Islaam]]ka iyo [[Masiixi]]ga"</ref>
[[Nebi Muuse]] wuxuu ku dhashay deegaanka Gooshen ee dalka [[Masar]], wuxuuna ku dhintey [[buur]]ta Neebo ee deegaanada Macoow. Intaasi waxaa dheer, Muuse waxaa dhalay oo [[aabe]] u ah [[Cimraan]], waxaana [[hooyo]] u ah Jojebed (Jochebed), wuxuuna ka tirsan yahay [[Qoyska Cimraan]] asagoo walaal la ah [[Nebi Haaruun]] iyo gabadha [[Miryama]].<ref>"[[aabe]] u ah [[Cimraan]], waxaana [[hooyo]] u ah Jojebed (Jochebed)"</ref>

[[File:Delaroche_Discovery_of_Moses.jpg|thumb|Miryama oo ilaalinaysa [[caruur]]ta [[Nebi Muuse]].]]
== Reer Cimraan ==
'''[[Cimraan]]''' '''[[Camraan]]''' '''[[Reer Cimraan]]''' ([[ingiriis]]: Amram, ʻAmrām, "Amran"; [[carabi]]: ﻋﻤﺮﺍﻥ, loo qoro: īmran, "Imran", loogu dhawaaqo: "Cimraan", sidoo kale: ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ, "Aalu Cimraan", "Qoyskii reer Cimraan"; Luuqada Tiberiyaanka: ʻAmrām; loogu dhawaaqo: "Camram"; [[Hebrew]]: עַמְרָם, loogu dhawaaqo "Amarami", [[Hebrew]]ga cusub: Amram)<ref>"[[ingiriis]]: Amram, ʻAmrām, "Amran"; [[carabi]]: ﻋﻤﺮﺍﻥ, loo qoro: īmran, "Imran", loogu dhawaaqo: "Cimraan", sidoo kale: ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ, "Aalu Cimraan", "Qoyskii reer Cimraan"; Luuqada Tiberiyaanka: ʻAmrām; loogu dhawaaqo: "Camram"; [[Hebrew]]: עַמְרָם, loogu dhawaaqo "Amarami", [[Hebrew]]ga cusub: Amram"</ref> (macnaha ereyga Cimraan waa ''saaxiibkii kan ugu sareeya''<ref>""</ref> iyo ''qofkii aadka u sareeyay'') waa [[aabe|aabaha]] [[Nebi Muuse]], [[Nebi Haaruun]] iyo walaashood [[Miryama]] iyo [[seey]]ga ama odayga qaba Jojebed (Jochebed).<ref>"[[aabe|aabaha]] [[Nebi Muuse]], [[Nebi Haaruun]] iyo walaashood [[Miryama]] iyo [[seey]]"</ref>
Cimraan waxaa meelo badan [[Ilaahay]] (s.w) kaga xusay [[kitaab]]ka [[Quraan]]ka kariimka ah ee lagu soo dejiyay [[Nebi Muxamed]].<ref>""</ref> Intaasi waxaa dheer, waxaa jirta [[suurad]] ka mid ah Quraanka oo loogu magac daray "reer Cimraan" waa [[Suuratul Al Cimraan]] (ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ).<ref>"[[suurad]] ka mid ah Quraanka oo loogu magac daray "reer Cimraan" waa [[Suuratul Al Cimraan]] (ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ)"</ref> Dhinaca kale, [[diin]]ta [[Masiixiyad]]a ee kitaabka [[Injiil]] ee [[Alle]] u soo waxyooday [[Nebi Ciise]] iyo qoraalo kale oo [[Giriig]]<ref>"[[diin]]ta [[Masiixiyad]]a ee kitaabka [[Injiil]] ee [[Alle]]"</ref> iyo Laatiin ah waxay sheegeen in Cimraan aabihiis ahaa [[nin]]ka lagu magacaabo Sebtuwajinti (Septuagint) kaasi oo ahaa nin sharaf iyo qadarin balaadhan ku dhex lahaa qoomkiisa iyo dadkii uu la noolaa wakhtigaasi.<ref>"Cimraan aabihiis ahaa [[nin]]ka lagu magacaabo Sebtuwajinti (Septuagint)"</ref>

== Qoyska Muuse ==
[[File:Musa_(Moses)1.png|thumb|[[Nebi Muuse]] (c.s) wuxuu ka mid ahaa [[Qoyska Cimraan]].]]
Isku soo duuboo [[Qoyska Cimraan]] waxaa ka mid ahaa [[Nebi Muuse]], [[Nebi Haaruun]] iyo walaashood [[Miryama]] iyo [[xaas]]<ref>"[[Qoyska Cimraan]] waxaa ka mid ahaa [[Nebi Muuse]], [[Nebi Haaruun]] iyo walaashood [[Miryama]] iyo [[xaas]]"</ref> ama [[oori]] Jojebed (Jochebed). Intaasi waxaa dheer, qoyskan waxaa ku abtirsada [[Maryama bintu Cimraan]] iyo dabcan [[wiil]]keed [[Nebi Ciise]], iyo [[Nebi Sakariye]] oo ahaa Maryama [[adeer]]keed ama [[abti]]geed.<ref>"[[Nebi Sakariye]] oo ahaa Maryama [[adeer]]keed ama [[abti]]geed"</ref>

= Nabiyada iyo Rasuusha =

[[Nebi]]ya [[Ilaahay]] (s.w,t) ku sheegay kitaabka [[Quraan]]ka kariimka ah ee lagu soo dejiayay [[Nebi Muxamed]]{{SCW}} waa [[25|25 Nabi]] kuwaasi oo kala ah:

{|class="wikitable sortable"
|+ Nabiyada iyo Rusuusha Ku Xusan Quraanka<br />(الأنبیاء والرسل في القرآن)

|-
| 
;[[Nebi Aadam]] 
| 
;[[Nebi Al-yasac]] 
| 
;[[Nebi Ayuub]]
|-
|
;[[Nebi Ciise]] 
| 
;[[Nebi Dulkifli]] 
| 
;[[Nebi Daa'uud]]
|-
|
;[[Nebi Haaruun]] 
| 
;[[Nebi Huud]] 
| 
;[[Nebi Ibraahiim]]
|-
|
;[[Nebi Idriis]] 
| 
;[[Nebi Ilyaas]] 
| 
;[[Nebi Ismaaciil]]
|-
|
;[[Nebi Isxaaq]] 
| 
;[[Nebi Luud]] 
| 
;[[Nebi Muuse]]
|-
|
;[[Nebi Muxamed]]{{SCW}} 
| 
;[[Nebi Nuux]] 
| 
;[[Nebi Saalax]]
|-
|
;[[Nabi Shuceyb]] 
| 
;[[Nebi Sulaymaan]] 
| 
;[[Nebi Yaxye]]
|-
|
;[[Nebi Yacquub]] 
|
;[[Nabi Yuusuf]] 
| 
;[[Nebi Yuunus]]
|-
|
|
;[[Nebi Zakariye]]
|}

= Jadwalka Nabiyada iyo Rusuusha Kutubta lagu soo dejiyay =

Sida ku cad [[kitaab]]ka [[Quraan]]ka kariimka ah ee [[Alle]] u soo waxyooday [[Nebi Muxamed]]{{SCW}} waxaa jira [[tiro]] badan<ref>[[kitaab]]ka [[Quraan]]ka kariimka ah ee [[Alle]] u soo waxyooday [[Nebi Muxamed]]{{SCW}}</ref> oo [[nabi]]yo iyo [[rasuul]] ah oo [[Ilaahay]] (koreeye) ku soo dejiyay [[kitaab|kutub]].<Ref>[[nabi]]yo iyo [[rasuul]] ah oo [[Ilaahay]] (koreeye) ku soo dejiyay [[kitaab|kutub]]</ref> Kuwaasi waxaa ugu horeeyay [[Nabi Ibraahim]] oo Alle u soo diray qoraalada [[Suxufi Ibraahim]], waxaana ugu dambeeyay [[kitaab]]ka [[Al-Furqaan]] ee Alle u soo waxyooday [[Nebi Muxamed]]{{SCW}}.<Ref>"[[Nabi Ibraahim]] oo Alle u soo diray qoraalada [[Suxufi Ibraahim]]"</ref>
Intaasi marka laga yimaado waxaa jira tiro kale oo nebiyo iyo rasuul ah oo Rabbi u soo diray kutub, laakiin inagu aqoon uma lihin kuwaasi, waxaana tusaale inoo ah: [[Nebi Ismaaciil]], [[Nebi Yacquub]] iyo [[Nebi Yoonis]] oo dhamaantood leh kutub aynaan cilmi u lahayn.<Ref>"[[Nebi Ismaaciil]], [[Nebi Yacquub]] iyo [[Nebi Yoonis]]"</ref>

Isku soo wada duuboo, kutubta ku xusan kitaabka [[Quraan]]ka kariimka ah waa [[afar]] [[kitaab]] iyo labo [[suxufi]] kuwaasi oo kala ah:

{|class="wikitable sortable"
|+ Nabiyada iyo Rusuusha Lagu soo Dejiyay Kitaab<br />(ﮐﺘﺏ الأنبیاء والرسل)
!Magaca 
! class="unsortable" |Magaca<br />[[carabi|Af-Carabi]]
!Kitaabka
!Suxufi
!Sharaxaad Kooban
|-
| '''[[Nebi Muxamed]]'''{{SCW}} || ﻧﺒﻲ ﻣﺤﻤﺪ || [[Kitaab]]ka [[Quraan]]ka<br />"[[Al-Furqaan]]"<br />(ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ) || - ||
* Lagu soo dejiyay [[Nebi Muxamed]] intii u dhexaysay [[sanad|sanadkii 609 C.D ilaa 632 C.D]]
* Waxyigu wuxuu socday [[23|23 sanno]] gudahood.
* Wuxuu ku qoran yahay luuqada [[Carabi]]ga ah.
* Waxa loo qeybiyaa [[Makki]] iyo [[Madani]].
* Ka kooban yahay [[114 Suuradood]]
* Saldhiga iyo xuddunta [[diin]]ta [[Islaam]]ka.
|-
| [[Nebi Ciise]] || ﻧﺒﻲ ﻋﻴﺴﻰ || [[Kitaab]]ka [[Injiil]]<br />"[[Masiixiyad]]" || - || 
* Lagu soo dejiyay [[Nebi Ciise]].
* Wuxuu ku qoran yahay luuqada reer [[Yuhuuda|bani Israa'iil]], iyo luuqada [[ingiriis]]ka.
* Wuxuu aasaas u yahay [[diin]]ta [[Masiixi]]ga.
|-
| [[Nebi Muuse]] || ﻧﺒﻲﻣﻮﺳﻰ || [[Kitaab]]ka [[Towraad]]<br />(ﺗﻮﺭﺍﺓ) || Suxufi Muusa ||
* Lagu soo dejiyay [[Nebi Muuse]].
* Wuxuu ku qoran yahay luuqada reer [[Yuhuuda|bani Israa'iil]], iyo farta [[Hebrew]]ga.
* Wuxuu aasaas u yahay [[diin]]ta [[Yuhuud]]a ama [[Hebrew]]ga.
|-
| [[Nebi Daa'uud]] || ﻧﺒﻲ ﺩﺍﻭﺩ || [[Kitaab]]ka [[Sabuur]]<br />(ﺯﺑﻮﺭ) || - ||
* Lagu soo dejiyay [[Nebi Daa'uud]].
* Wuxuu ku qoran yahay luuqada reer [[Yuhuuda|bani Israa'iil]], iyo farta [[Hebrew]]ga.
* Wuxuu aasaas u yahay [[diin]]ta [[Yuhuud]]a ama [[Hebrew]]ga.
|-
| [[Nebi Ibraahim]] || ﻧﺒﻲ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ || - || [[Suxufi Ibraahim]] ||
* Lagu soo dejiyay [[Nebi Ibraahim]].
* Wuxuu ku qoran yahay luuqada reer [[Yuhuuda|bani Israa'iil]], iyo farta [[Hebrew]]ga.
* Wuxuu aasaas u yahay [[diin]]ta [[Yuhuud]]a ama [[Hebrew]]ga.
|}

= Kutubta Ku Xusan Quraanka =

Isku soo wada duuboo kutubta [[Alle]] (s.w) ku soo dejiyay [[Nabi|Anbiyada]] iyo [[Rasuul|Rusuusha]] waa [[4|afar kitaab]] iyo dhowr [[suxufi]]. 
Sida ku cad kitaabka [[Quraan]]ka kariimka ee aasaaska u ah [[diin]]ta [[Islaam]]ka, [[Ilaahay]] sareeye wuxuu soo dejiyay [[4|afar Kitaab]]<ref>"[[Quraan]]ka kariimka ee aasaaska u ah [[diin]]ta [[Islaam]]ka, [[Ilaahay]] sareeye wuxuu soo dejiyay [[4|afar Kitaab]] oo la kala siiyay afar [[Rasuul]]"</ref> oo la kala siiyay afar [[Rasuul]].
Kutubtaasi waxay kala yihiin:
* Kitaabka "[[Al-Furqaan]]" ee lagu soo dejiyay [[Nebi Muxamed]]{{SCW}}
* Kitaabka "[[Injiil]]" ee lagu soo dejiyay [[Nebi Ciise]]
* Kitaabka "[[Towraad]]" ee loo soo diray [[Nebi Muuse]], iyo
* Kitaabka "[[Sabuur]]" ee [[Ilaahay]] ku soo dajiyey [[Nebi Daa'uud]].<Ref>"*Kitaabka "[[Al-Furqaan]]" ee lagu soo dejiyay [[Nebi Muxamed]]"</ref><ref>Kitaabka "[[Injiil]]" ee lagu soo dejiyay [[Nebi Ciise]]</ref><ref>Kitaabka "[[Towraad]]" ee loo soo diray [[Nebi Muuse]]</ref><ref>Kitaabka "[[Sabuur]]" ee [[Ilaahay]] ku soo dajiyey [[Nebi Daa'uud]]</ref>
Intaasi waxaa soo raaca dhowr suxufi oo lagu soo kala dejiyay [[Nebi|anbiyo]] iyo [[Rasuul|Rusul]], waxaana ka mid ah:
* [[Suxufta Ibraahim]] oo lagu soo dejiyay [[Nebi Ibraahim]].
  
= Qoraalo La Mid Ah =
* [[Diin]]
** [[Islaam]]
** [[Masiixiyad]]
** [[Yuhuud|Diinta Yuhuuda]]
** [[Nebi Ibraahim|Diimaha Abrahamiga]]
* [[Kitaab]]
** [[Qu'raan]]
** [[Al-Furqaan]]
** [[Towrah]]
** [[Injiil]]
** [[Sabuur]]
** [[Saxafi Ibraahim]]
* [[Rasuul]]
** [[Nebi Muxamed]]
** [[Nebi Ciise]]
** [[Nebi Muuse]]
** [[Nebi Ibraahim]]
** [[Nebi Nuux]]
* [[Nabi]]
* [[Nabi Aadam C.S.]]
* [[Nebi Maxamed]]
* [[Nabi Ismaaciil C.S.]]
* [[Nabi Ayuub C.S.]]
* [[Muxamed|Nabi Muxamed (c.s.w)]]
* [[Nabi Daa'uud C.S.]]
* [[Nabi Suleymaan C.S.]]
* [[Nabi Nuux C.S.]]
* [[Nabi Idriis]]
* [[Nabi Saalax]]
* [[Nabi Shuceyb]]
* [[Nabi Yuusuf]]
* [[Nabi Muuse C.S.]]
* [[Nabi Ilyaas]]
* [[Nabi Ibraahiim C.S.]]
* [[Nabi Huud]]
* [[Ciise|Nabi Ciise]]
* [[Kitaabka quduska]]
* [[Masiixiyad]]
* [[Luqmaan Alxakiim]]
* [[Sifaynta Diinta Islaamka]]
* [[Su'aallo Diini ah iyo Jawaaba hooda]]
* [[Islaam]]

= Xigasho =
* [https://www.jw.org/so/wargeysyada/maxaa-cusub/farriinta-kitaabka/ Kitaabka Quduuska ah—Farriintiisa Maxay Tahay?]  




{{Reflist}}

{{Gumud}}

[[Category:Kitaabka quduska]]
[[Category:Islaam]]
[[Category:Masiixiyad]]