Abshir dhoore
abshir dhoore waxa uu ahaa abaanduulihii daraawiishta, la taliyihii sayid maxamed cabdille xassan, iyo ninka labaad ee ugu muhiimsan daraawiishta.
abshir dhoore waxa uu ahaa darwiishka ugu daacadsan daraawiishta iyo u dagaalanta diinta iyo dalka. waxa uuna sayidka la joogay ilaa inta uu alle ka oofsafay sayidka, xilligii uu ku sugnaa iimay.
qabiil ahaan waxa uu ahaa majeerteen/cumar maxamuud.
Sayid maxammed Iyo Abaanduulihii Daraawiishta[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Qisada Sayid maxammed Cabdiile xasan iyo Abaanduulihii Daraawiishta (abshir dhoorre). Saaxiibtino, Daacadnimo, Nafhur-nimo, kalsooni. Qiso ka cajiibsan oo soomaali ka dhex dhacday wali ma Arag.
Sayidku wuxuu ahaa mid ka mida halgamayaashii soomaaliyeed ee wax walba u huray mar un siduu u arki lahaa Soomaali xor ah oo aan Saancadde yurub kasoo duulay hoos tagaynin.
Waxaa la oran karaa waa qofka inta la hayo Taariikhda soomaalida ugu muhiimsan uguna mudan ee soomaali u soo halgamay. Xataa axmed guray waxaan aaminsanahay in sayidku ka miisaan wayn yahay. Maxaa yeelay marka la isku eego duruufaha iyo xiliyada ay kusoo beegmeen, cida ay la dagaalamayeen, Awooda ay haysteen, Cida kasoo horjeeday iyo waxyaabo kaleba waxaa si fudud u qiimayn kartaa cida Duruuf adag iyo Caqabado badan ka tallaabsatay.
Si fudud, imaamku waxa uu dhaxlay dawlad dhisan oo nidaamkeedu u dhamaystiranyahay, waxa uuna la dagaalamayay xabashi, waxa uu kusoo koray nolol dagaalyahannimo, askarinimo, iyo dawladnimo. Waxaa la socday dhamaan muslimiinta Geeska Afrika (Soomaali, Canfar, Oromo, iwm.) Halka sayidku uu ku dhashay baadiye, Noloshiisa intii badnayd uu kusoo qaatay Wadaadnimo, waligiisna uusan istaagin meel dagaal, Dawladnimana uusan hoos harsan. Hadana Caqabadahaas oo dhan inta ka gudbay ayuu isagoo hal Qof ah Dawlad asaasay, kadibna isagoo dhowr kun oo soomaali ah wata ayuu la dagaalay Ingiriis, Talyaani, Xabashi, iyo Soomaali badan.
Dad badan baa jira oo isku daya inay sayidka suurad xumeeyaan, balse wax lala yaabo maahan oo xiligii uu noolaaba dad baa jiray ingiriisku naas-nuujin jiray berberana fadhiyay oo Sayidka har iyo habeen maagi jiray. Kuwanina waa la mid uun Balse wax ay badali karaan baan jirin.
Aan u soo laabto Sayidka iyo Majeerteen, Marka laga soo tago xifaaltankii dhex yiil sayidka iyo boqorradii majeerteen oo ka baqayay in dawladahooda sayidku ka qaado. Hadana waxaa halkan kusoo gudbin doonaa mid kamida Qisooyinkii ugu wanaagsanaa ee dhex maray Sayidka iyo dadka u dhashay Reerkan.
Abshir Dhoorre waxaa uu ahaa Abaanduulihii daraawiishta, Waxa uu ahaa la taliyaha Sayidka, mid kamida dadka uu ugu kalsooni badanyahay, Marka laga soo tago Qoyska sayidka Abshir dhoore waxa uu ku jiray dhowrka qof ee ugu awoodda badan daraawiish dhexdeeda, haduusanba Kan ugu horeeya ahayn. Dabcan waxa uu ka mid ahaa Khusuusiga, waxaana lagu tilmaami karaa Darwiishkii ugu daacadsanaa daraawiishta Sayidka.
Waxa uu qabay Gabar uu dhalay sayidka, halka sayidkuna qabay abshir Dhoorre walaashii. Dad badan oo waxaa jiray Madaxdii Daraawiishta ahayd oo markii duqaymihii diyaaraduhu bilaabmadeen, Daraawiish ka tagay. Lkn Abshir dhoorre iyo dhowr qof oo kale ayaa sayidka kusoo haray taasoo ku tusinaysa sida uu sayidka u Aaminsanaa.
Buugga: Taariikhdii Daraawiishta iyo Sayid Maxamed Cabdulle Xasan – ee uu qoray Aw-Jaamac Cumar Ciise. Bogga 270-271Waxaa ku qoran.
" Sayidka iyo boqollaal Daraawiish ah oo goor subax ah fadhiya meel xaysin ama xagi ah oo daar laga dhisaayey oo toggaa Midhashi daantiisa Koonfur ah ayay bamkii ugu horreeyey ku tuurtay. Nin la taliye u ahaa oo dawladda Turkigu xarunta u soo dirtay oo Sayidka la fadhiyey ayaa sheegay oo wuxuu yiri, “Sayidii dayuurad weeye meesha inaga kici.” Waxay halkaa ku dileen dad tiradooda 30 lagu qiyaasay, waxase hadiyo jeer la sheegaa, Caamir-Cagoole oo Sayidka adeerkiis ahaa, iyo Af Qarshe.
Dayuuradda wareeggeedii labaad ayaa koox Daraawiish ahi rasaas ku rideen. Waxa la sheegay in dayuuradda xabbad lala helay, dabadeedna ay Ceeldheer ku dhacday. Daraawiishi waxay sheegtay in rasaastoodii jikraha ka dhacaysey ay dayuuraddaas waxyeello u geysatay, dhiciddeediina xabbaddaasi sabab u ahayd. Hase ahaatee, Ingiriisku wuxuu sheegay in dayuuraddaas mishiinku ka xumaaday, dabadeedna ay halkaas ku dhacday.
Sayidka iyo wixii ag joogey waxay ku carareen daartii la dhisaayey. Ma qiyaamihii baa kacay? Ma adduunkii baa qarxay? Ma buunkii baa la afuufay? Qayladii baa willatay; qararkii baa daryaamay. Meel la galo iyo meel cid qarisaa la waayey. Markii la wareeray Sayidkii iyo raggii gaarka ka ahaa waxay galeen godka Xeela, waa meel irrid keliya leh oo dusha sare ka daboolan oo lagu xarbiyi karo, hase ahaatee, welwel iyo cabsi baa Eebbe ku riday. Nin waliba harkiisii buu ka diday, ama haadkii buu ka cararay.
Habeenkaasna xaruntii waxaa ka tegey rag badan oo madaxdii Daraawiishta ka mid ahaa, waxaa laga tilmaami karaa Ismaaciil Mire, Xirsi Jeedlade, Xirsi Cartan, Ducaale Ileeye iyo rag kale.
Habeenkii bishu 24ka ahayd ayaa waxa la soo sheegay in ciidankii lugta ahaa kaabiga u jiro oo berrito soo weerari doono, isla markaa waxa la soo qaaday inaan naf-ku-dirir mooyee dagaal kale la awoodin, meesha ay joogaanna fadhi lahayn, maxaa yeelay waxay joogaan meel buur ah oo waxa laga yaabaa in la hareereeyo oo meel ay ka baxaan waayaan, dabadeedna ay halkaa ku go’doomaan. Sidaa daraaddeed, ayaa waxa lagu tashaday in meeshaa khatarta ah laga baxo oo Nugaal iyo dalkii la yiqiin oo markii hore laga soo guurey loo qaxo. Habeenkii baa Sayidkii iyo wixii raaci karey Xeela ka baxeen oo Taleex u kaceen."
Ingiriisku waxa uu weeraray Taleex halkaas oo uu dayuurado iyo ciidan lug ahba ku weeraray. Sayidku waxa uu halkaas ka baxay Goor galabnimo ah Halka cadawgu ka war helay habeenkii, in sayidkii baxay.
Markuu sayidku in muddo ah socday waxa uu ka leexday Dadkii badnaa ee la socday isaga oo kaxaystay Dhowr qof oo uu ku kalsoonyahay.
Buuga Taariikhdii Daraawiishta iyo Sayid Maxamed Cabdulle Xasan – Aw-Jaamac Cumar Ciise. Bogagga 275-276 waxaa ku qoran
"Sayidkii wuxuu habeenkii xaasaskii iyo dadkii qaxa ahaa dhex socdaba, subaxdii buu dhinaca galbeed uga bayray, isagoo koox Daraawiishi la socoto. Kooxdaa waxa laga tilmaamay Abshir Dhoorre, Cismaan Boos, iyo laba gabdhood oo walaalihiis ah.
Waxa la weriyey dadkaa qaxa ahaa socodkoodii waa la kala duway oo waxa loo qaybshey dhawr waddo oo kala duwan, hase ahaatee isbarbar socota sidaana waxa loo yeelay in cadowgu garan waayo meeshuu Sayidkii maray oo ku wareero.
Ciidankii Ingiriiska wuxuu raacdo ahaadaba markuu arkay raadka leexday ayaa koox sarkaal caddaan ahi wato raadkii leexday raaceen, ciidanka badnaana budulkii weynaa raacay. Qoladii yarayd markay Sayidkii iyo raggii la socdey kaabiga u jiraan ayay ka soo noqdeen. Daraawish haatan Ceerigaabo ku nool oo la yiraahdo Cabdi Warsame, laguna naanayso Cabdi Dheere wuxuu yiri, “15 sano ayaan qusuusidda Daraawiishta ka mid ahaa, 6 bilood markaa ka horna xaruntaan ka baxsaday, aniga iyo Cabdi Nuur Xiddig, xagga dalka iyo dadkaba aqoon baanu u lahayn. Sida Daraawiishi u dagaallanto iyo xirribahooda iyo xeeladaha Sayidka waa niqiin, maamulkii lagu dagaal galay annagaa soo samaynay, ciidanka Ingiriiskana annagaa garwade u ahayn, galabtaa in Sayidka la qabtana aad baannu u jeclayn, fardahay ku joogeen oo faanadoodii qiiqii ka baxaayo markaannu aragnay, qiyaastana aannu isleennahay dhir qaydar ah ayaa idinka qarinaysa ayaa gaalkii na watay wuxuu yiri, “Innaga celiya.” Markaa waxaan xusuustay galab galbaha ka mid ah annagoo Taleex joogna ayaa Sayidku wuxuu yiri, “Anigu gacanta Rabbi baan ku jiraaye wixii igala baxa ayaan eegayaa.”
Col weyne wuxuu ka dhacay raadkii iyo budulkii, daba socdaba duhurkii buu ku gaaray dooxda Waw oo magaalada Garoowe ka xigta dhinaca waqooyi galeed. Dagaal xun baa meeshaa ka dhacay oo dadku ku hoobtay, dadka galabtaas la laayey waxa ka mid ahaa 40 carruur ah oo 7 wiil oo Sayid Maxamad dhalay ka mid yihiin, Xaaji Suudi Shabeelle, Ibraahim Buqul, Obsiye Seed, Fitawaraari oo Xabashi ah oo Dariiqada joogey iyo boqollaal qusuusidii Daraawiishta ka tirsanaa. Wixii dad ahaa ama duunya ahaana gacanta gaalka ayey galeen.
Sayidkii iyo kooxdii la socotay waxay galeen buuraha Boocame iyo Biratable. Abshir Dhoorre oo maalintaa ku joogey faras la oran jirey Shaluumaray oo hadba gees u wiifinaaya, si uu dadka firdhadka ah ama habqanka baxsadka ah oo dayuuraddu waalisay isugu soo urursho dad iyo duunyo wixii maalintaa gaalku qabtay, wixii la diley maahee wixii kale waxa la geeyey Qawlo; hooggii maalintaa meeshaa ka dhacay wixii dad la laayey ama darxumo lagu falay wixii daar burbutay ama degel rogmaday, wixii duunyo la dhacay ama adduun la mooraduugay, afna lagama sheegi karo, qalinna laguma qori karo maahugii Daraawiish haystey galabtaasuu wareegey."
Buugga Taariikhdii Daraawiishta iyo Sayid Maxamed Cabdulle Xasan – Aw-Jaamac Cumar Ciise. Bogagga 303, 304 ,305, 306 waxaa ku qoran "oo afartii nin ee buurta Sayidka la fuulay ka mid ahaa wuxuu yiri, “Sayidka hilibkii iyo culayskii baa ka batay oo markaanu buurta fuuleyney Abshir Dhoorre iyo Cismaan Boos waa garab galeen, anna waa badhi taaraayey.” Wuxuu yiri, “Markaanu buurtii indha indhaynay Sayidku intuu cabbaar aamusay oo hamiyey buu wuxuu yiri, ‘Halkan dhaafi mayno, berrina xoolaa inoo imanaya, waa inaynu buurta illin laga soo koro u samaynaa, dusheedana laba daarood ka dhisnaa.’ Sidaasaannu Iimey ku degney laba daaroodna looga dhisay. Waa meeshii ugu dambaysey oo Daraawiishi Qalcad dagaal ka dhisato, magacoodana ugu dambeysey.” " " GEERIDII SAYIDKA
Horay waxaannu u soo sheegnay in guddoon lagu gaaray labo qalcaaood oo dagaal in laga dhiso buurta Iimey dusheeda, illin laga galana loo sameeyo. Markaana qalcad Sayidka looga dhiso buurta dusheeda. Iyado laysla oggolaaday taa in la meel mariyo, hawshiina lagu dhex jiro ayaa goor subaxa Sayidku laba nin kaxaystay oo wuxuu tegey meel webiga jiinkiisa ah oo meesha daarta weyn laga dhisayo aan ka fogeyn. Wuxuu damacsanaa inay labadaas nin gooyaan labo geed oo siiq ah oo webiga jiinkiisa ku yaal si daarta lagu qori saaro.
Iyadoo labadii nin geedkii goynayso, Sayidkiina ag fadhiyo oo dheri labada nin meseggo ku karsanaayeen hadba isku raacinaayo ayaa xanuun yar oo caajis lagu tilmaamay qabtay. In kastoo cabbaar uu is adkeeyey mar dambe ayuu kor u soo baxay oo wuxuu galay aqalkiisa, ka dibna waa jiifsaday, nimankii gaarka ahaa wuxuu ku yiri, “Yaan la ii iman,” hase ahaatee, duhurka dabadiisii ayuu u yeeray laba gabdhood oo walaalihiis ahaa Jamaad iyo Rooxo oo wuxuu u sheegay in xanuun hayo, casarkii markay ahaydna wuxuu u yeeray Abshir Dhoorre. Wuxuu ku yiri, “Galabta culays baa i saaran ee Daraawiishta kala maamul.” Makhribka gadaalkiisiina labadii gabdhood buu iska diray oo wuxuu yiri, “Abshir Dhoorre ha ii yimaado.” Sida la weriyey Abshir wuxuu u tegey Sayidkoo naftu deysey. Markuu hubsaday inuu meyd yahay intuu maradii ku awday oo aqalkii daaha u rogey ayuu labadii nin oo gaarka ahaa ku yiri, “Aqalka yaan cidi gelin.” Isla markaas wuxuu u yeeray dhawr nin oo qusuusidii Daraawiishta ka mid ah si uu arrinta ugu sheego. Raggaas waxa laga tilmaamay Sheekh Yuusuf Cabdille, walaalkiis iyo Xuseen Faarax “Dhiqle” iyo Aw Cabdille Ibraahin, haddii adoo meel saymo ah jooga arrin culusi jilibka ku soo saarto oo talo kugu barraahsato waxaad cuskataa ragannimo calool adayg iyo labo kelyood. Sideedana Daraawiishi waxay ahaayeen niman calool adag oo yuhuun leh, in yar ka dibna waxay u yeereen dhawr nin oo tabar iyo farsamo aqoon la bidaayey, in warku dibadda uga baxana way ka af-haysteen. Isla markaana waxay ka hawl galeen xabaashii. Qalcaddii la dhisaayey oo markaa qorisaar joogta dhexdeedii ayay qabri ka jeexeen, in kastoo meeshu dhagax ahayd. Markay nin jooggi arooriyeen bay hoos qabrigii ka soo dhiseen, markaasey kafneen oo iilkii jiifiyeen, dabadeedna ku qori saareen, dabadeedna kuud hal mitir le’eg ka dul dhiseen, kolkaasay albaabkii dibadda uga baxeen oo daartii oo dhan malaaseen. In kastoo dadkii dusha sare joogey mooyee aan dadkii hoos degganaa geerida Sayidka ogaan, subaxdii bay dadkii u sheegeen
Ummaddii Daraawiish ku abtirsan jirtey oo maalintaas meeshaas joogtey wexey noqdeen laba meelood:
1. Wixii reer Shiikh Cabdille ahaa iyo dadkii aan ka hari karin waxaa loo raray Gindhir iyo gurigii reer Daadhi, had iyo jeerna waxa la yiraahdaa Sayidkaa ku dardaarmay, oo wuxuu yiri, “Xaasaska waxaan ku ogahay reer Daadhi,” halkaasoo ilaa dhowaan dad badan oo reer Cabdulla Xasan ahi ku dhaqnaayeen.
2. Intii kale nin Bari iyo Nugaal u kaca iyo nin webiga Shabeelle hoos u qaada oo Talyaani u galay, nin waliba meeshii ay la ahaatay ayuu nafta la aaday.
Sayid Maxamad sidaasuu ku god galay, isagoo aan gumeysiga gacantiisa gelin, dhaqdhaqaaqii Daraawiishtu halkaasuu ku dhammaaday, guubaabadii Sayidkana waxa ugu dambeeyey gabayga la baxay Dardaaran, aan soo qaadanno tuducya ka mid ah gabaygaas wuxu yiri:
Dadow maqal dabuubtaan ku iri, ama dan how yeelan Ama dhaha darooryiba jiryaye doxorka yeelkiisa Nin ragey dardaaran u tahay, doqon ha moogaado. Dow lagama helo gaal haddaad, daawo dhigataane Waa idin dagayaa kufriga, aad u debcaysaane Dirhankuu idiin qubahayaad, dib u goysaane. Marka hore dabkuu idinka dhigi, dumar sidiisiiye Marka xigana daabaqadda yuu, idin dareensiine Marka xiga dalkuu idinku oran, duunya dhaafsada e. Marka xiga dushuu idinka rari, sida dameeraayee Mar haddaan dushii Adari, iyo Iimey dacal dhaaftay Maxaad igaga digataan beerruu, siin la soo digaye."
Ilaahay ha u naxariisto Sayid Maxamed si sharaf leh iyo nafhurnimo leh ayuu soomaali ugu halgamay, Si sharaf leh ayuuna u geeriyooday isagoo aan cadaawe gacantiis galin, Si sharaf leh ayuuna dunida u macsalaameeyay si sharaf lehna waa loo Aasay.
Maqaalkan yar waxa uu inoo Cadeynayaa saaxiibtinimadii Ka dhexeysay Sayid maxamed iyo Abaanduulihiisii Abshir dhoorre. Xiligii uu sayidku baraaraha ku jirayna Garabkiisii midig ayuu u ahaa, xiligii loo itaal sheegtay ee Dayuuradaha loo Adeegsaday,Madaxdii Daraawiishna badankood cidleeyeen, abshir dhoorre cidla ugama tagin ee meel walba oo sayidku aado waa uu la socday, Ilaa alle oofsaday. Sayidkuna daacadnimada Abshir waa la socday taana waxaa daliil u ah Iyadoo walaaladiis joogaan Ayuu markuu xanuunsaday amray in abshir dhoorre Daraawiish sii maamulo. Halka markay u cadaatay in wakhtigiisii la gaarayna Qofkii ugu danbeeyay ee uu yiri ha la iigu yeero uu abshir dhoorre Noqday, waxaana aaminsanay abshir dhoorre hadii uu sayidka inta uusan dhiman gaari lahaa inuu u dardaarmi lahaa inuu la wareego Hogaanka Daraawiishta balse alle ma qadarin, oo inta uusan gaarin ayaa sayidka alle oofsaday.