Hogaamiyaha dhabtaa
Waxaan uu bahanahay in an kalasarno hogaamiyaha dhabtaa ahh iyo midkaa xuun
Aragtida dadka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Hogaanmiye ama horseede waa qof Ummadiisa uhorqaadi kara dhinaca Khayrka, Guusha, hormarinta iyo same katalinta. Waxaana lahogamiyaa bani aadamka uu Ilaahay garashada siiyay, kuna abuuray doonida iyo jacaylka waxa wanaagsan oo kaliya.
Maxaayeelay Ilaahay wuxuu ubuuray shaykasta Nidaam isku xirnaan, iskaalmayn, kala danbayn iyo isdhamaystir.
Waana sida uu Rabbi udhisay Cirka iyo Dhulka, Badda iyo Barriga, Buuraha iyo Dooxooyinka iwm. Intaa aan soo sheegnay iyo dhamaan Unugyada kale ee Aduunku way iswada dhamaystiraan, waxayna leeyihii system ay kukala socdaan, kuwada shaqeeyaan, midwalibana keeno kanlkale intii ka dhimanayd ama intii isaga looga baahnaa, isagoon kuwii kale dhibin, kana hor imanin.
Sidaa oo kale ayaana Ummada looga baahan-yahay inay yeelato Hogaan kala-haga, isku xira, danaheedii guud ilaaliya, qaybkasta oo Bulshada kamid ahna amra inay kasoo baxdo shaqadii ay lahayd, iyadoon kahor imaanin qaybihii kale ee bulshada.
Sidaa darteed waxaa hubaal ah in haday Ummadu weydo Hogaan fiican, oo Caqli, Cilmi, Xilkasnimo iyo daacadnimo isku darsaday inay jabayso baaba´ayso, qayrkeed kaharayso taariikhdana kabaxayso. (Libaax hogaaminaya bulsho Bakaylayaal ah ayaa ka wanaag iyo waxtar badan, bulsho libaaxyo ah oo uu bakayle hogaaminayo).
Ummadaha la isticmaarsaday ama laqabsaday waa Ummado waayay Hogaan ujeexa Jidkay kugaari lahaanyeen Guul, Horumar, Haybad iyo Awood lagaga cabsado, siuuna cadaawuhu udamcin inuu qabsado, bililiqaysto, dhalangadiyo, kadibna isagu maareeyo xaadirkooda iyo mustaqbalkooda labadaba.
Hoggaamintu waxay la cimri tahay aadamaha. Eebbe (SW), ka hor intuusan abuurin Nebi Aadam (CS), wuxuu malaa’igta ku wargeliyey in uu abuurayo ‘khaliifa’[1]. Sheekh Qurdubi, isagoo aayaddaas daliishanaya, ayuu ku doodaa in hoggaamiyaha Islaamka loo bixiyo khaliifa. In kastoo, hoggaamintu la fac tahay aadamaha, laga qoray buuggaag sare u dhaafaya 45,000[2] iyo qoraalo aan ka yarayn 155,000,000[3], sanadkii walbana lagu kharash gareeyo lacag sare u dhaafaysa $100 bilyan tababarista iyo hagidda hoggaamiyayaasha, haddana, waxa la isku waafaqsan yahay in aan weli wax weyn laga aqoon. Ragga qaarkiis, tusaale ahaan, Burns (1979) waxayba yiraahdaan ‘waa mawduuca loogu hadalhaynta badan yahay, looguna fahanka yar yahay’.
Inkastoo, adduunka oo dhammi baahi weyn u qabo fahanka hoggaaminta, haddana, Soomaalidu, baahi ka badan baahida ummadaha kale u qabaan ayay u qabtaa. Waayo, dhammaan dhibaatooyinkii soo maray Soomaaliya 500 sano ee la soo dhaafay waxay salka ku ku hayeen hoggaan xumo. Tusaale ahaan, Soo gelitaankii gumaysiga iyo qayb-qaybintii geyiga Soomaalida labadaba waxaa saldhig u ahaa hoos u dhac ku yimid tayadii hoggaamiyayaasha Soomaalida. Sidoo kale, faqriga, gaajada, jahliga, inxiraafka caqiidada, dagaallada micno-darrada ah, miyir-gaddoonka mujtamaca, xaalufinta degaammada, qashinka lagu aasayo dhulka Soomaalida, dhammaan waxaa mas’uul ka ah dad aan u qalmin hoggaamin ummadeed, dad aan samayn karin hiraal qaran, dad aan qiyam iyo sharaf midna lahayn oo marooqsaday masiirkii ummadda.
Mudnaanta ay leedahay in lahelo Hogaan sax ah, waamid aad u weyn, maxaayeelay waxaa badan dadku inay ku daydaan ama qaataan tilmaamaha hogaamiyahooda, (Dadku waxay qaataan dabeecadaha iyo Diinta uu haysto Hogaamiyahoodu).
Hadaba yaa Hogaamiye noqon kara, maxayse yihiin tilmaamaha Hogaamiyuhu?
Hogaamiye waa qof lagu daydo, oo Ummada inteeda kale u ah Tusaale oo Rabbi uu siiyay Tilmaamo sare, oo kasoocaya dadka intiisa kale.
Tilmaamahaa qaar waa lagu soo dhashaa ama ladhaxlaa, qaarna waa lagu tababartaa, ama waa lays baraa. (Waxaa layiri saxaabi la oran jiray Mucawiye ibn abi Sufyaan ayaa ninbaa arkay isagoo yar oo hooyadiis wado, wuxuuna yiri, wiilkani wuxuu noqon doonaa hogaamiyaha Carabta, hooyadiina waxay tiri; haduuna Aduunyada hogaaminin waaban gablamay).
Dhab ahaana wuxuu Mucaawiye unoqday waqtigiisii hogaamiyaha Aduunyada ugu awooda iyo xooga badan, taasina waxay caddaynaysaa in tilmaamaha Caqliga, Maamulka, Deganaanta, Xilkasnimada ilmaha oo yar laga arki karo, kadibna loo baahan yahay in loosii adkeeyo, lagu sii tababaro, sida ay Mucaawiye hooyadii kutaa-maysay.
Hogaamiye waa qof kufikiri kara inuu Guulo sare xaqiijiyo isagoo adeejinaya ama shaqa-galinaya Ummada oo dhan. Isla markaana Ummadu ay siinayso kalsooni iyo jacayl daacadnimo, maadaama uu iyada ushaqaynayo, hormarinayo, danaheeda ilaalinayo, jiritaankeeda siixoojinayo.
Tilmaamaha lagarabo hogamiyaha wanaagsani way badan-yihiin, balse hadaan beegsano kuwa ugu mudnaanta badan, waxaan soo qaadan karaa kuwan soo socda:
1. Dulqaad, oo qof aan lahayn Dulqaad oo xanaaq badan, lana dagaalamaya qofkasta Hogaamiye manoqon karo.
2. Deeqsinimo: qof ay ku adagtahay wax bixinta iyo gacan iska hormarintu ma hogaamin karo Bulsho, maxaayeelay dadka qaarbaan kuu hogaan-samaynin hadaada Afka wax ugalinin.
3. Caqli badan iyo garasho sare, siuu ukala sooci karo dhacdooyinku mudnaanta ay kala leeyihiin, waxa kadhalan kara iyo jawaabta uguhaboon ee laga bixin karo. (waxaa layiri doqonku wuxuu fiiriyaa cirbihiisa hoostooda, Caaqilkuna wuxuu fiiriyaa aragiisu meesha uu kudhamaado). Marka qofka doqonka ahi meeshii uu kalmad kujawaabi lahaa, Dagaal buu kabilaabaa, meeshii Dagaal iyo raganimo ubaahnaydna wuu kaseexdaa.
4. Karti iyo Awood waxqabad, oo qof Daciif ah/ waxmatare ahi, hogaamiye sare manoqon karo, maxaayeelay qofka daciifka ah waa laga talaabsan, ummadiina waa laqabsan isagoo taagan, maadama uusan lahayn Awood lagaga haybaysto.
5. Cilmi iyo Aqoon uu kufahmo dhacdooyinka iyo geedi socodka Aduunyada, oo qof dhoohan oo Jaahil ahi naftiisaba maho-gaamin karo maadaama ay adagtahay inuu kalagarto Khayrka iyo sharta, waxa qiimaha leh iyo waxa aan qiimaha lahayn. Labadaa Tilmaamoodna (Kartida iyo Cilmiga) Rabbi baa Qur´aanka kusheegay dhawr jeer, isagoo kuyiri carabka gabadhii Nabi Shucayb markay kahad-laysay Tilmaamaha Nabi Muuse: إن خير من استأجرت القَويُ الأمين Nabi Yuusufna markuu kacodsanayay Boqorkii Fircoon ahaa inuu kadhigo wasiirka Lacagta wuxuu yiri waxaan ahay (Qof wax ilaalin kara, lehna Aqoon sare).
6. Sabar, adkaysi iyo Dulqaad, oo qof naxdin badan oo argagaxaya markuu waxyar oo khatara arko, ama oynaya sida Ciyaalka, Hogaan sare manoqon karo, maxaayeelay Oohintii iyo argagixi Ciidanka ayuu ku daaranayaa, halkaana ummadii baa ku jabaysa.
7. Iimaan dhab ah ama mabda` uu rumaysan yahay si adagna uhaysto, (Yaqiin) diyaarna u'ah inuu Ummadiisa kuhogaamiyo kuhormariyo.
Aragtida Ilaah
[wax ka badal | wax ka badal xogta]„Rabbiyow, waan ogahay in binu-aadmiga jidkiisu uusan gacantiisa ku jirin, ninkii socda innaba karti uma leh inuu tallaabooyinkiisa toosiyo.”
„Ha isku hallaynina amiirrada Iyo binu-aadmiga aan waxba caawimi karin. Naftiisu way ka baxdaa, oo wuxuu ku noqdaa dhulkiisii. Oo isla maalintaas ayaa fikirradiisu baabba'aan.”
Dowladaha binuʼaadanka dhibaatooyinka dadka ma xallin karaan.
Bini'aadamka looma abuurin awood ama xaq ay isku xukumaan, sidaa darteed ma awoodi doonaan inay gaaraan nabad waarta.
Binuʼaadanka dowlad fiican bay u baahan yihiin.
Taliyayaasha binuʼaadanka ah way kaamildaran yihiin.
Waa taariikh inay taliyayaasha binuʼaadanka shacabkooda gumeysan jireen.
Dowladaha binuʼaadanka nabad ma keeni karaan.
“Boqortooyada Ilaah way burburin doontaa oo joojin doontaa boqortooyooyinkaas oo dhan kuwa ka soo horjeeda Ilaah, oo iyada qudheedu waxay sii taagnaan doontaa weligeed.” Boqortooyada Ilaahay, ee ma aha dawlad bani - aadam ah, ayaa qancin doonta rabitaankeenna ku aaddan nabad adduunka oo joogto ah.
Boqortooyada Ilaahay baa run ka dhigi doonto ujeedada Ilaahay oo dunida.
Boqortooyada Ilaahay waa dowlad.
Boqortooyada Ilaahay baa beddeli doonto dowladaha kale oo dhan.
Nebi Aadan iyo Xaawa way diideen sayidnimada Ilaahay.
Ilaahay boqortooyadiisa buu isticmaali doonaa siduu u caddeeyo sayidnimadiisa.
Ilaahay keliya baa dadka xorriyad run ah siin karo.
Boqortooyada Ilaahay baa masaxi doonta jirrada iyo dhimashada.
Boqortooyada Ilaahay keliya baa xallin karto dhibaatooyinkan.
Boqortooyada Ilaahay baa dhowaan dunidan maammuli doonto.
Dunida maanta waxaa ka taagan xiisad hoggaamineed. Yehowah Ilaaha ah, si kastaba ha ahaatee, wuxuu kuwa caqliga leh u horseedaa adduun cusub oo nabad ah, halkaas oo aadanaha addeeca ay ku midoobi doonaan cibaadada Yehowah ah oo ay hore ugu sii socon doonaan xagga kaamilka. Aad bay muhiim u tahay inaan waqti qaadno si aan u helno aqoonta Ilaaha runta ah iyo Hoggaamiyaha la doortay (Nebi Ciise) oo aan u dhaqano si waafaqsan aqoontaas!