Horumarinta Bulshada
 | Qoraalka bogan waa mid uqoran si qaab daran ama ka samaysan luuqad qalaad. Fadlan naga caawi turjumaada. |
Horumarinta Bulshada wuxa looga gonleeyahay hagaajinta tayada nolosha (quality of life) ee muwaadiniinta dal gaar ah iyo kor u qaadidda beegaalka nolosha (Standard of living) ee dadkaas[1]
DARYEELKA QOYSKA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Waxqabadyada taageerada ee daryeelka furan Badanaa badbaadada carruurta waxaa la xiriirta cabsi ay dadku aaminsan yihiin,. Xaqiiqda se waxay tahay in la rabo in la caawiyo, iyadoo ilmihiina ku nool yahay gurigiisa lana nool reerkiisa. Haddii xaalada qoyska iyo carruurtu tahay iney kaalmo qof bannaanka ka ah u baahan yihiin. Muhiimaduna waxay tahay in markaa la adeegsado habka ugu yar ee suuragalka ah ee qoyska lagu caawin karo.. Adeegyada noocan ah ee ugu horeynta ah waxaa la yiraahdaa waxqabadyada taageerada ee daryeelka furan. Waxqabadyada taageerada ee daryeelka furan khasab ma aha, mar walbana waxay ku salaysan yihiin wadashaqayn lala yeesho qoyska. Shaqada badbaadada carruurta inteeda badan waxaaba la fuliyaa iyadoo ah waxqabadyada taageerada ee daryeelka furan.
Waxqabadyada taageerada ee daryeelka furan waxay noqon karaan noocyo badan degmooyinkuna way ku kala duduwanaan karaa. Adeega guriga Adeega guriga sid caadiga waa tusaale caawin xannaaneynta ilmaha, raashin karin, dhaqista dharka ama nadaafada. Ujeedaduna waxay tahay xoojinta reerka ladnaanshahooda iyo kahortegis ineysan dhibaato k uimaan.
Caawimada shaqo qoyska oo reerka toos guriga loogu keenayo Shaqo qoysku waxay noqon kartaa wadahadal, talooyin iyo taageero waalidka lagu taageerayo hawshooda barbaarinta ah. Waxay noqon kartaa qoyska oo laga taageerayo hawlaha maalin walba jira, sida arrimaha meelo kale laga soo dhammaynayo ama hawlaha guriga dhexdiisa laga qabanayo, amaba waxay noqon kartaa in qoyska loo qabanqaabiyo waxqabad taageeraya ladnaanshaha ilmaha.
Qof taageere ah ama qoys taageere ah Ilmuhu ama qoysku wuxuu heli karaa qof taageere ah ama qoys taageere ah. Qofka taageeraha ah waa qof qaangaar ah oo ilmaha ka caawiya, sida laylisyada iskuulka ama u raaca hiwaayadaha (harrastukset). Qoyska taageeraha ah waa qoys caadi ah oo uu ilmuhu ugu tegi karo hadba sida lagu heshiiyey, tusaale ahaan Khamiista iyo Jimcaha. Qoysaska taageerayaasha ah iyo dadka taageerayaasha ah waa loo tababaraa shaqadooda
Waxqabadka kooxda isu dhiganta Waxqabadka kooxda isu dhiganta (vertaisryhmätoiminta) macneheedu waa kooxo la tegi karo oo dad aad isku xaalad ku sugan tihiin baad arrimaha kala sheekaysanaysaa. Waalidiinta ajaaniibta inta badan ehelkooda iyo asxaabtooduba waa kuwo meel ka fog ku nool, sidaa darteed naadiyada (kerho) iyo horimaha (ryhmä) kala duduwan baa dadka lagula kulmi karaa. Sida caadiga ah naadiyada iyo kooxaha waxaa ka jira waxqabad, oo iyadoo la samaynayo cunto, ama shaqooyin gacanta ah ama fasax ka sheekeysi iyo isbarasho.
Adeegyada daryeelka iyo terabiga Ilmahu waa waajib in loo qabanqaabiyo adeeg kaalmo daryeel baxnaanin iyo terbiya, haddii uu markaa u baahan yahay. Haddii ilmuhu ku adag tahay waxbarashada, cilminafsiyaqaanaha iskuulka iyo aqlaaq dhowraha iskuulka ayaa markaa ku hagi kara ilmihii halka uu ka heli adeegyadaas uu u baahan yahay.
DARYEELKA HAWEENKA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
ku dadaalida sidii loo heli lahaa Haween wanaagsan sawabtoo ah haweenku waa laf dhabarta bulshada, sidookale haweenku waxay qeyb muhiima ka qaadan karaan horumarita jiilalka soo korayo.
DHALINYARADA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Ku Dhiirigelintadhalinyarada in ay yeeshaan Aqoon iyo xirfad.
Ka hortagida Darbijiifnimada, Tuugsiga, Isticmaalka Mukhaadaraadk, Tahriibka, Burcad Badeednimo, iyadoo loo abuurayo dhalinyarada fursadoShaqo.
HORUMARINTA REER MIYIGA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Bulshada Soomaaliyeed badankeed ayaa ku nool Miyiga, iyagoo Xoolo dhaqato iyo Beeraleey
Horumarinta Xirfadaha casriga ee Dhaqashada Xoolaha iyo tacbashada Beeraha.
Horumarinta Mashaariicda; Ceel qodista, Waro sameynta, iyo Dhisida Biyo Xireeno si looga haqab tiro xaga biyaha Reer Miyiga.
Ka hirgelinta Nidaam waxbarasho iyo Caafimaad oo la falgali kara qaab nololeedka reer miyaga, iyadoo lagu wacyo gelinayo laguna qiimaha Caafimaadka iyo Waxbarashada ay u leeyihiin horumarinta noloshooda.
Ka hortaga Colaadaha salka ku haya Qabyaalada, Biyaha, daaqa, iyadoo la wacyi gelinayo, la gaarsiinayo adeegyada aasaasiga ah iyo awooda sharciga.
Ku baahinta Adeegyada Asaasiga iyo nolosha Casriga ah Miyiga si loo yareeyo ku qulqulka magaalooyinka, taasoo dhawacysa isku dheelitirka Kobaca dhaqaalaha dalka.
WAXBARASHADA, BARBAARINTA IYO CILMI BAARISTA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
HIDAHA IYO DHAQANKA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Ummadda Soomaaliyeed waxay leedahay Hide iyo Dhaqan facweyn, oo saldhig u noqon kara horumar dhan walba ah iyo ilbaxnimo, Faafinta iyo xoojinta Hidaha iyo dhaqanka suuban ee Umaddena waxaana loo u marikaraa Talaabooyinka soo socda:
Ku wacyi gelinta iyo barista shacabka iyo ubadka Muhimadda uu leeyahay Hidaha iyo Dhaqanka.
Daryeelida Abwaaniinta, Farshaxaniistayaasha, iyo ku xeeldheerayaasha Hiddaha iyo dhaqanka Soomaaliyeed.
Xoojinta Haya’adaha Hiddaha iyo Dhaqanka, sida Matxafka Qaranka, Maktabada Qaranka, Akaadeemiyada Fanka, Suugaanta iyo Cilmi barista, Golaha murtida iyo Madadaalada, Kooxaha Fanka.
Xoojinta Cilmi baaristaku saabsan hidaha, Dhaqanka iyo Ilbaxnimadiihore ee Soomaaliya.
Abaal marinta, Qadarinta dhamaan ku xeel dheerayaasha Hiddaha iyo Dhaqanka Soomaaliyeed.
Si ay u helaan xuquuqdooda Maaliyadeed waxaa xisbigu ka shaqeeynayaa sidii loo fidin lahaa wacyi ku saabsan xuquuqda Allifitaanka, iyadoo la dejinayo sharco dhowra xuquuqda allifayaasha.
Si looga hortago dabar go’a aqoonta iyo Dhaqankaa.
CAAFIMAADKA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Caafimadka waxuu hormuud u yahay Horumarka Bulshada ee dhan walba, kana mid yahay xuquuqda aasaasiga ah ee ay tahay inuu helo muwaadin kasta, sidaa darteeed waxaa loo baahah yahay:-
Dowladaha hoose in lagu gacan siiyo sidii loo hirgelin lahaa Siyaasado iyo Qorshooyin ku saabsan Fayo-Dhowrka (General Hygiene), si loo helo Deegaan nadiif ah, dhireynta, Biyo nadiif ah, iyo ka hortaga Cudurada faafa.
Gaarsiinta Dhulka Baadiyaha (Miyiga) adeega Caafimaad, iyadoo gacan lagu siinayo Dowlada Hoose, Wasaarada Caafimaadka iyo Bulshda rayidkaba in ay ka sameeyaan Mashaariic Caafimaadka Guur-guura(Mobile Medical Units).
In Xaruumo Caafimaad laga hirgeliyo Dhamaan Dalka iyadoo la gaarsiinayo Heer Xaafad iyo Tuulo, kuwaasoo ay ka howlgalayaan xeel dheerayaal caafimaad si loo daryeelo Dhalaanka iyo Hooyada, loogana hortago Cuduruda.
In Degmo walba oo dalka laga dhiso Cusbitaal weyn oo laga helayo dhamaan takhasusuyada Muhimka ah.
In dalka laga hirgeliyo macaahid Caafimaad, Waxbarasho Jaamacadeed oo lagu baranayo oo qeybaha kala duwan ee Caafimaadka banidamka, si loo daboolo baahida Bulshadu u qabto Aqoonyahan Caafimaad oo khirbad leh.
In la dhiiri geliyo Deeqo Waxbarasho oo Dibada ah gaar ahaan takhusuyada Sare, si loo helo khaabir Caafimaad oo khirbad sare leh, si looga maarmo baahida caafimaad ee Shacabku dibada ugu safrayaan.
In Dalka laga hirgeliyo Hay’ad qiimeysa tayada Daawada iyo Cuntooyinka dibada laga soo dhoofiyay, si looga hortago daawada iyo cuntada dhacday ama tayadoodu liidato.
In sharci adag lala tiigsado kuwa ka ganacsada Daawooyinka iyo cuntada tayadoodu liidato ama dhacday.
In laga shaqeeyo sidii loo cirib tiri lahaa Cudurada la daaweyn karo sida TB, Duumada, Dabaysha, lagana hortago Cudurada laga hortagi karo fiditaankooda, sida HIV/IDS. Iyo sidii loo daweyn lahaa Cudurada aan lakala qaadin sida; dhiigkarka, sonkorta, kansarka iyo cudurrada wadnaha.
In la sameeyo Sharci nidaamiya ka shaqeynta Caafimaadka, iyo aassaasida iyo maamulka Rugaha Caafimaadka kuwa guud iyo kuwa gaarka loo leeyahay, iyo Qiimeynta Shahaadooyinka si meesha looga saaro rugaha caafiamaadka aan u qalmin in baniadam lagu daaweyo, iyo sidoo kale dhaqtar beenaaadka.
Dejinta Siyaasad iyo Qorsho dalka Soomaaliya lugu gaarsinayo an Iskufilnaasaho dhinacya; kaadirka, Xaruumaha, iyo Qalabka Caafimaad, si ay soomaaliya u noqoto Dalalka ku horeeya dhinaca Caafimaadka.
DARYEELKA NAAFADA[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Sida lawada og yahay oona la dareemaya dhibaatada haysata kumanaan qof oo soomaali ah oo waxyeelo gaartay xubnaha jirkooda, balse u baahan gacan qabad kadibna ay ka qeyb qaadan karaan horumarka dalka iyo dadka, si loo daryeelo waxaa loo baahan yahay:-
U ololeeynta iyadoo lala kaashanayo Ururada ay leeyihiin Dadka baahida Gaarka ah Qaba(Naafada), Xuquuqdooda Siyaasadeed, Waxbrasho, dhaqaalo iyo Horumar.
In wacyi gelin balaaran laga sameeyo aragtida qaldan ee Bulshadu ka qabaan naafada, lana muujiyo dowrka ay ka qaadan karaan horumarka dalka.
In la dhiso Xaruumo lagu dareelayo kuwa qaba cudurada dhimirka.
In la sameeyo Warshadaha soo saara qalabka naafada ay adeegsadaan.
In la dhiiri geliyo tacliinta hoose, dhexe, sare iyo jaamacadeed ee Naafada, goobaha waxbarashadana laga helo qalabka iyo macalimiinta ay u baahan yihiin, Goobo u gaarahna loo sameeyo.
In La dhiso Hay’ad Qaran oo daryeesha Naafada Soomaaliya kana shaqeysa horumarintooda.
TIXRAAC[wax ka badal | wax ka badal xogta]
- ↑ {{cite web |url=https://www.jstor.org/journal/deveandsoci%7Ctitle=Horumarinta Bulshada|year=2016|publisher=Institute for Social Development and Policy Research (ISDPR)