Howraarsame Amaanreer
 | maqaal kaan wuxuu ubaahanyahay nadiifin si uu ula jaanqaado heerka tayada Wikipedia. Sababta waa: qoraalka wuxuu u baahanyahay hagaajin waxaana ka maqan xog caddayn |
Howraarsame Amaanreer Af Ingriis; Howrarsame Amanrer, Af carabi; هورارسمى امان رير) waa beel ka mid ah beelaha Mareexaan, gaar ahaan kuwooda waa weyn.
Beesha Howraarsame, waxa ay siman yihiin xagga abtirsiga beelaha kala ah Wagardhac Amaanreer, Talxe Amaanreer iyo Raadamiir Amaanreer oo ay ka farcameen jifooyin badan oo aad loo yaqaanno sida jifooyinka kala ah; reer Diini, Celi, reer Siyaad Xuseyn, Cali Maxamed, reer Axmed, reer Garaad iyo kuwa kale oo badan.
Beesha Howraarsame, waxa ay ka kooban tahay 3 jifo oo waa weyn, kuwaasi oo kala; (1) Reer Iidow. (2) Aadan Saleebaan. (3) Maxamuud Saleebaan.
Sedexdan jifo ee waa weyn, mid kasta oo iyaga ka mid ah, waxaa ka farcamay jifooyin badan oo marka la isu geeyo gaarayo Ilaa 17 jifo sida jifooyinka kala ah; reer Kuulow, reer Dhiblaawe, reer Jaamac, reer Madoobe, reer Cigaal, reer Cabdalla, reer Hagar iyo kuwa kale oo badan.
Beesha Howraarsame, waxa ay degtaa deegaanada kala ah; Gedo, Galgaduud iyo meelo ka mid ah deegaanada Soomaali Galbeed sida nawaaxiga magaalada Negeyle oo kale.
Beeshan ayaa leh taariikh facweyn marka laga hadlayo sooyaalka taariikheed ee beesha Mareexaan Sade, taana waxaa laga dheehan karaa halgannadii ay Beeshan horumuudka ka ahayd sida kii lagu soo degay koonfurta Soomaaliya, gaar ahaan gobolka Gedo.
Beesha waxaa ka dhashay dad caan ah oo dhinaca dhaqanka ah, kuwaasi oo saameyn ballaaran ka tagay, waxaana dadkaasi ka mid ah; Deer Siyaad, Cabdi Cumar, Ibrahim Bulle, Xasan Cabdi (Garaad Maash) iyo rag kale sida Dhuxul Samatar iyo Cabdille Cumar oo kale.
Dhinaca siyaasadda, Beesha waxaa ka dhashay siyaasiyiin waa weyn iyo saraakiil ciidan, kwaasi oo isugu jira kuwo dhintay iyo kuwo hadda nool, waxaana ka mid ah; Aadan Dabajoog, Cali Qanyare, Xuseyn Garey, Korneyl Muxumed Xasan, Korneyl Cabdiyare Ibrahim, Korneyl, Maxamuud Ibrahim, Korneyl Baalle Ibrahim oo hadda ah Xildhibaan ka tirsan Baarlamaanka Soomaaliya iyo rag kale oo badan.
Deegaanka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Beesha Howraarsame waxay degtaa dhul aad uwayn, waxayna kamid tahay beelaha ugu dhulka wayn Somalida. Waxay degtaa in ka badan 4 Gobol oo ka mid ah Jubaland iyo Galmudug,Puntland sidoo Waxay ka degaan magaalooyinka Baladxaawo, Luuq Ganane. Baardheere. Ceelwaaq. Nugaal iyo Doolow.
Waxay sidoo kale degaan tuulooyinka camirmay ee caanka ah, sida Farjanno, Farwaaleey, Malmalleey, Bartiileey, Wariiryaale, Tuulo-Jibriil, Laan-abeer, Nusdariiqa, Carracase, Bannaaneey,Dacarre Nugaal iwm. Sidoo kale beeshan waxay degtaa Gobolka Galgaduud oo ay ka degtaa degmada Caabudwaq, Balanbale iyo Dhabad, sidoo kale qaybo kamid ah Gobolka Nugaal. Waa beesha ugu dhulka ballaaran beelaha Mareexaan sidoo kale waa beesha labaad ee ugu tirada badan Mareexaanka.
Taariikhda oo kooban
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Howraarsame magaciisa wuxuu ahaa ==Cali Amaanreer== Waxaa la hooyo ahaa Maxamed oo loo yaqaan Wagardhac Amaanreer iyo Talxe Amaanreer, waxaana saddexda nin la isku dhahaa Bah Cilaamo.
Magaca Howraasame oo ah naynaas aad u qurxoon, tilmaanna ka bixinaysa shakhsiyaddii Cali Amaanreer, waxaa loogu bixiyey hadal samidiisii iyo deeqsinimadiisii. Waxaa la sheegaa Hawraarsame inuu ahaa curud kuxigeenkii Cillaamo Carbeed iyo Amaanreer Isaaq. Waxaa ka waynaa Wagardhac, waxaana ka yaraa Talxe. Sidoo kale ka yaraa Raadamiir oo hooyo gaar ahaa uguna yaraa afarta ilma Amaanreer Isaaq.
Taariikhdu waxay xustaa Howraarsame inuu ahaa wiilka uu ugu jeclaa Amaanreer Isaaq wiilashiisa afarta ah. Markasta oo uu u yeeraba wuxuu ahaa mid u dhega nugul aabahiis, marwalbana ka ag dhaw. Middaas ayaa keentay inuu awlaaddiisa kale ka jeclaada, looguna bixiya hadal wanaaggiisa iyo gacan furnaantiisa magaca Howraarsame. Hawraar macnaheedu waa hadal, same-na waa wanaagsane. Hadal-wanaagsane. Waa magac aad u qurxoon oo tilmaamaya gobnimada afsamida Cali Amaanreer. Ilaa maanta duriyadiisii ayaa magacaas loo yaqaan.
Taariikhda Mareexaan waxay ahayd taariikhda ugu mugga wayn geeska Afrika. Maxamed ayaa la dhihi jiray magaca Mareexaan. Mareexaan waxaa u bixiyey carabta, waxaana loogu magac daray dhulka udugga ama Reyxaanta oo waqooyi Bari Somalia, maantana loo yaqaan Puntland. Magaca bunt faraacinada ayaa u taqiin oo waa dhulkii Udugga, halka Carabta ay dhihi jirtay Mar'uriixaan, oo ah marinkii reyxaanta. Waxaa dhulkaas ku noolaa Daarood, Daaroodna waxaa u badnaa Mareexaan oo uguna magac dheeraa, sidaas buu reer Maxamed Sade uu magacii Mar-u-reexaan iyagii uun ugu haray.
Haddaba magacaas wayn iyo muunaddaas waxay ku dhaxleen, boqortooyadii Daarood, oo marba reer ku wareegan jirtay aanse ka dhex bixin Sade dhexdiisa. Markii taariikhdu siday xust kaltankii ciddan la joogay, waxaa la yiri nin kamid ahaa jifo ka tirsan Hawraarsame ayaa dilay ninkii talada beesha Daarood hayey, kaasoo ahaa Maxamad Daa'uud, taariikhduna waxay dhigtay in ninkaas dilay Boqor Maxamed Daa'uud, kaas oo beesha Hawraarsame ahaa inuu ahaa ninkii ugu dhawaa boqor Maxamed Daa'uud uuna ugu kalsoonida badnaa. Ninkaas wuxuu ahaa nin talo aqoon ah, oo geesi kibir badan ahaa, aadna ugu qab waynaa Mareexaanimada, sidaas ayeyna beesha Mareexaan ugu garatay inuu noqdo dhaxalsugaha saldanada ka dhaxli doono Maxamed Dawiid.
Daaroodku ma qabin boqortooyo ka horreysay tan Mareexaan, waxayna ahayd kaltan, lagu bilaabay awlaaddii Maxamad Warwaajecel oo Maxamed Daa'uud uu ku abtirsan jiray.
Maaddaama ninkaas Hawraarsame uu ahaa nin aad u ad adag, oo ad adkaantiisii lagu tilmaama maanta inuu ka kibir badnaa Garaad Wiilwaalkii reer Bartire, waxay Daaroodkii yaryaraa istuseen in si Allaale sidii looga hortegi lahaa inuu ninkaas xukunku qabta looga hortego. Kadib waxaa dhacay dilkii Boqorka.
Qaabkii uu hawlgalka u dhacay ayaa lagu waramay inuu ahaa labo nooc oo kale duwan middood, kuwaasoo labaduba ahaa mu'aamarad lasoo maleegay. Midda kowaad waxa lagu sheegaa inay ahayd in dilka boqorka ay niman ardaalo ah oo beesha Majeerteen ka dhashay geysteen kadibna lagu masabitay ninkii reer Hawraarsame ee talada looga yaabayey inuu qabto Maxamed Daa'uud kadib, kaasoo sxb iyo garab kowaadba u ahaa boqor Maxamed Daa'uud.
Tan labaad ee lasoo weriyay ayaa ah, in boqorka oo niman Majeerteen Saleebaan ah la sheekeynayay uu gam'ay geedkii uu kula sheekeysanayey hoostiisa. Nimankii baa inta baxay utegey Garsuge una sheegay nin uu raadinayey oo dakana ka dhaxaysay inay soo arkeen, waxayna u tilmaameen inuu geed hebel hoos jiifa.
Ninkii siduu u roorayay meeshii markuu tegey ninkan (boqorka) oo daboolan ayuu dilay. Beeshii Hawraarsame kibir iyo inkir waxay ahaydba waa diidday inay bixisa magtii Maxamed Daa'uud, dabadeedna, halkii baa xukun ay beesha Majeerteen ridday lagu qaaday oo walaaladiis lagu diray, saldanadiina labadaba waa laga dhex siibsaday, tan iyo maantana dib uma soo ceshan. Xukunku wuxuu ahaa Hawraarsame xoolahiisa hala dhaca dayr walbo, yaana loo guurin yaana laga guursan. Inkastoo goaankaas lagu kala tagsanaa, haddana ugu dambeyn waa la isla qaatay marka laga reebo beela kamid Mareexaan oo si dadban u diiday xukunkaas, waxaana beelahaas ay kala ahaayeen qaar kamid ah jifooyin Raadamiir ah oo ah Soonfure iyo Fiqiyacquub, iyo sidoo kale beela kale oo Mareexaan ah, kuwaasoo kala ah reer Xasan Gaashireedle, Talxe iyo Uurmidig. Sidoo kale beesha Facaye oo Ina Sade ah baanan guud ahaan aqbalin goaankaas.
Inkastoo Wagardhacu ahaa wiil naas la nuugay Hawraarsame oo la hooyo iyo la aabbe ahaa, haddana go'aankaas beesha Majeerteen ay keentay wuu aqbalay isaga iyo Celi Warwaajecel ayeyna ahaayeen labadii beel ee aad ugu qanacsanayd.
Waqtigaas oo cududdii Mareexaan ay daciiftay, baa reer Gashiishoor oo ina Hodanbari ah ka hayaamay deegaankii Sade, wuxuuna u qaxay dhankaas iyo waqooyiga Sudan ilaa Eritrea, oo umadahaas ayuu ku dhex milmay. Dadka dhulkaas kunool ayaad ku arkaysaa ummada ku leh usuul Daarood baan nahay oo kasoo qaxay Waqooyi Bari Somalia.
Sidaas si lamid ah Facaye oo Mareexaan la siman hanti geel ahna uu Ilaahay ku mannaystay baa hayaamay, oo ka dhex baxay Mareexaan.
Durriyadii Cali Amaanreer markay u adkeysan wayday dhaca joogtada ee Wagardhac, Celi iyo Maxamed Warwaajecel iyo Daarood kale ay ku hayeen wuxuu miciin biday inuu kasoo hayaama dhulkii Ilaahay uu ku beeray, wuxuuna soo degay deegaan uu Booran iyo Gasaargude ka xoreystay. Hayaankaas waxaa kusoo sagootiyey sida taariikhdu ay qortay duqii qoyska Cali Dheere oo markaas tarmayey oo aad uga xumaa in Hawraarsame deegaanka ka guuro, maaddaama uu ahaa nin cudud iyo caqliba u ahaa walaaladiis kale. Ogowna Cali waxaa dhalay Maxamad Daa'uud kaas uu dilay ninka Hawraarsame.
Markii duqii Cali Dheere uu ka joojin waayey odayaaashii Hawraarsame inuu ka dhaadhiciyo inay walaaladood ka fogaanin, wuu soo raacay lana soo gaaray gobolka Hiiraan, halkaasoo hayaankii uu uga haray.
Muddo yar kadib waxaa hayaankaas ka daba yimid beelaha reer Xasan Gaashireedle, Uurmidig, Fiqi Yacquub iyo Talxe, waxaana la wada saldhigtay goobtii uu Howraarsame ka xoreeyey Booranta iyo Gasaargudaha, inkastoo Gasaarguduhu loo daayey xaruntii saldanadiisii ee Luuq kadib markii ay la heshiiyeen beelaha Xasan Gaashireedle iyo Hawraarsame oo kula heshiiyey gobolka intiisa kale in Hawraarsame iyo Xasan ay leeyahiin Luuqna Gasaarguda, lagana wada difaaca Booranta.
Taariikhdu waxay xustaa maaddaama Gasaarguduhu uu lahaa saldanad aad u wayn oo xarunna u ahayd degmada Luuq in Hawraarsame ay isfahan kuwada degeen gobolka oo markii hore dagaallo ba'an uu ku dhex mari jiray Booranta iyo Gasaarguduha.
Waxaa la sheegay markii hayaankii beelaha kale ee Mareexaan uu yimid in Gasaarguduhu u baqay saldanadiisii oo markaas ku aruursanayd magaalada Luuq Ganana oo keliya, wuxuuna kula taliyey Howraarsame inaan lasoo dhawayn raggan bariga ka yimid.
Hawraarsamaha oo Ilaahay uu u hibeeyey dhiig iyo damqasho walaaleed wuxuu weerar ku qaaday saldanadii Gasaarguduha, kana eryay degmadii Luuq. Wuxuu Hawraarsame aad usoo dhaweeyey beelihii walaaladii ee hayaanka ku yimid.
ama kudhaw lagu qayaasay markii laga jooga hayaankaas, baa waxaa yimid hayaankii beesha Cali Dheere, Hawraarsamuhuna isagoo ka duulaya wanaaggii odaygii beesha Cali Dheere, kana abaalgudaya wuxuu kusoo dhaweeyey deegaankii, welibana isku deegaan bay noqdeen isagoo Amaanreernimo udugsanayay.
Tan iyo maantadan aan joogno, aabbaha Hawraarsamuhu wuxuu wiilkiisa baraa labo shey oo aad muhiim ugu ah shakhsiyadda Hawraarsamaha. Waana deeqsinimada iyo geesinimada.
Hawraarsamahu waa beel aad u ballaadhan, degtana gobolada Gedo, labada Juba iyo Galgaduud.
Haddii ay tahay difaaca beesha Mareexaan, haddii ay tahay samafal iyo haddii ay tahay qaddiyad Mareexaan oo loo dhinta, intaba Hawraarsame wuxuu ahaa hormuudka Sade Daarood.
Tani waa taariikh yar oo ku saabsan Hawraarsame iyo hayaankiisii Gedo iyo weliba sida uu ku baxay magaciisa.
abtirsiga Howraarsame iyo siduu u tarmay. Cali (Howraarsame) mohamed Cisman Samatar Suldan (Khaliif) Cabdille Xuseen ismaciil Sheikh (mohamed) Grsuge
Jifooyinka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Hawraarsame wuxuu u kala baxaa Mucli iyo Garsuge.
Garsuge wuxuu dhalay Maxamad. Maxamed ayaa tarmay oo dhalay Yusuf iyo Saleebaan
Yusuf wuxuu u kala baxay Gaabane iyo Iidoow. Iidoow baa tarmay
Reer Yusuf wuxuu dhalay
Iidow iyo
Gaabane
Iidow waa tarmay, wuxuu dhalay
- Xildiid iyo dhorre
Xildiid wuxuu u kala baxay
Rer kulow iyo rer dhiblawe
- Rer kulow
•reer Hagar Kulow
•reer Siyaad Kulow
•reer Cool Kulow
¶Reer Dhiblawe Iidow
•reer Diirshe Dhiblawe
°reer Ahmed Diirshe
•reer Egal Dirshe
•reer Samatar Diirshe
•reer Mohamed Diirshe
*Rer dhorre
Wxuu u kala baxay laba
*Abtidoon dhorre *qeyliye dhorre
*Abtidoon
•Mohamed abtidoon •xaadow abtidoon
*Qeyliye dhorre waa lix jifo
•Raagow abdi qeyliye •Aadan abdi qeyliye •Ahmed abdi qeyliye •osman nur qeyliye •omar nur qeyliye •Hassan raagoW
Adan Saleebaan wuxuu dhalay Farah oo u kala baxay
- Weydow Farah
- Reer Liibaan Farah
- Reer Kalaxow Farah
- Reer Fardah Farah (Wardheer)
- Reer Hildiid Farah
Xildiid Faarax wuxuu dhalay
-Naaleeye Xildiid (reer Naaleeye)
-Sharmaarke Xildiid (reer Hilowle Sharmaarke)
-Uurmax Xildiid. Uurmaax wuxuu u kala baxaa lix jifo oo kala ah
URMAH HILDID
¶reer Wa'ays Urmah
¶reer Ali Urmah
¶reer Muse Urmah
¶reer Qayliye Urmah
¶reer Farah Urmah
¶reer Mohamed Urmah
Weydow Farah wuxuu dhalay Naxar, wuxuuna Naxar noqday 7 lafood oo la isku dhaha toddobada ilma Naxar, kuwaasoo kale ah
Madoobe Nahar, Jaamac Nahar, Bisin Nahar, Kebiya Nahar, Cilmi Nahar, Guleed Nahar iyo Xildiid Nahar
√Reer Madoobe Nahar waa afar laf oo aad u tarmay, jifooyin hoose leh.
¶reer Magan Madoobe
¶reer Samatar Madoobe
•reer Abdi Samatar
•reer Dhuxul Samatar
¶reer Farah Madoobe
•reer Haraash Farah
-reer Wehlie Haraash
-reer Jaamac Haraash
-reer Mohamud Haraash
¶reer Sharmaarke Madoobe
•reer Omar Sharmaarke
¶reer Hassan Sharmaarke
•reer Bulow Hassan
•reer Iimaan Hassan
•reer Dawid Haasan
•reer Adan Hassan
•reer Ali Hassan
•reer Isak Hassan
¶reer Mohamud Sharmaarke
•reer Abdiyarow Mohamud
•reer Yusuf Mohamud
•reer Ali Mohamud
•reer Omar Mohamud
√Reer Jaamac Nahar waa afar laf oo jifooyin hoose leh
¶reer Geeddi Jaamac
•reer Guure Geeddi
•reer Jeellow Geeddi
-reer Caalin Jeellow
•reer Khalid Geeddi.
•reer Kooshin Geeddi
¶reer Diini Jaamac
¶reer Afrah Jaamac
¶reer Qanyare Jaamac
√Reer Bisin Nahar waa labo laf oo jifooyin hoose leh
¶reer Ahmed Bisin
•reer Osman Ahmed
-reer Hassan Ahmed
¶reer Wacays Bisin
•reer Ahmed Wacays
•Hassil Wacays
√Reer Hildiid Nahar
√Reer Kebiya Nahar
¶reer Warsame Kebiye
¶reer Kamas Kebiye
¶reer Liiban Kebiye
√Reer Guleed Nahar
√Reer Elmi Nahar
_______________
Mohamud Saleebaan wuxuu u kala baxaa;
¶Reer Farah Mohamud
•reer Hagar Farah
-reer Olow Hagar
-reer Bulale Hagar
°reer Dhabar Bulale
°reer Da'ar Bulale
°reer Dhafe Bulale
-reer Kulmiye Hagar
°reer Ali Kulmiye
-reer Abdi Ali
-reer Hassan Ali
-reer Aamir Hagar
°reer Sheekh Isaq Aamir
-reer Dirie Sheekh
-reer Dhaqane Sheekh
•reer Adawe Farah
•reer Halaaleye Farah
-reer Kheyre Halaaleye
-reer Omane Halaaleye
-reer Abdi Halaaleye
-reer Ali Halaaleye
-reer Akood Halaaleye
-reer Jinyare Halaaleye
-Reer Egal Farah
-Reer Afgadud Farah
-Reer Adaawe Farah
¶Reer Abdalla Mohamud
Howraarsame Amaanreer wuxuu leeyahay saddex suldaan oo saddexda laf ee waawayn iyo ugaas guud. Waa 17 jifo marka la bixinaya magta boqollaha ah, oo jifo waluba gaarkeeda ay ula baxdo. Jifooyinkan midda ugu dhaw ama ugu hooseysa wuxuu qofka Howraarsamaha ahi katirsadaa 4 ama 5 oday, qaarkoodna waxaa laga tirsadaa illaa 9 ama 10 oday.