View source for Madiina Al-munawara

[[File:Modern Medina.JPG|thumb|Magalaada Madiin]]
[[File:Masjid Nabawi 1.png|thumb|masjidka nabiga scw]]
'''Madiina al-munawara''' Waa magaalo kutaala Wadanka [[Sacuudi Carabiya]], waana caasimadii u horaysay ee Muslimiinta ahna magaalada labaad ee ugu barakada badan muslimiinta agtooda, magaalada waxaa markii hore la dhihi jiray "'''yasrib'''" markii Nabiga scw iyo saxaabada u soo haajireen ayaa rasuulka scw u bixiyay magaca "'''Madiina'''", waxaa ku yaalo magaalada [[Masjidka Nabiga]] {{SCW}} oo ku ag duugan yahay rasuulka {{SCW}}, sidoo kale [[Qabuuraha baqiic]] oo saxaabo badan ku aasan yihiin<ref>[http://www.al-madinah.org/madina/sections.php?sid=618 أماكن تشرع زيارتها] {{Wayback|url=http://www.al-madinah.org/madina/sections.php?sid=618|date=20160305023809}}، مركز بحوث ودراسات المدينة، تاريخ الوصول [[13 يوليو]] [[2009]] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305023809/http://www.al-madinah.org/madina/sections.php?sid=618|date=05 مارس 2016}}</ref>.

== Magaca ==
Magaceyda hore intay saxaabada u soo haajiroon wuxuu ahaa "'''Yasrib'''", Magacaan ayaa lagu xusay [[Qur'aan|Qur'aanka kariimka]] suurada Al-Axsaab aayada 13<ref>سورة الأحزاب - الآية رقم 13</ref><ref>[https://islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&ID=2765&idfrom=0&idto=0&flag=1&bk_no=48&ayano=0&surano=0&bookhad=0 المكتبة الإسلامية، كتاب الجامع لأحكام القرآن، سورة الأحزاب، قوله تعالى: ''وإذ قالت طائفة منهم يا أهل يثرب لا مقام لكم فارجعوا''] تاريخ الوصول [[13 يوليو]] [[2009]] {{استشهاد ويب|مسار=http://www.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?flag=1&bk_no=48&ID=2765|عنوان=نسخة مؤرشفة|تاريخ الوصول=8 أغسطس 2009|تاريخ أرشيف=10 مارس 2013|مسار أرشيف=https://web.archive.org/web/20130310164104/http://www.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?flag=1&bk_no=48&ID=2765|url-status=bot: unknown}}</ref>, Hijrada ka dib wuxuu reebay Nabiga {{SCW}} magaca "'''Yasrib'''", muslimiinta dhexdooda waxey u aqoonsadeen "'''Madiinatu rasuulilaah"''' (''Magaaladii rasuulka'') markii dambe ay fududeeyeen waxey ku daayeen magaca "'''''Madiina'''''", Magacyada kale ee loo yaqaan waxaa ka mid ah "'''''Daaba'''''" iyo "'''''Deyba'''''" oo rasuulka {{SCW}} u bixiyay.

== Taariikhda ==
Taariikhda Madiina waa mid aad u fog, waxa ayna jirtay 1500 oo sano ka hor hijrada, magaca "'''Yasrib'''" ayaana loo yaqaanay, ilaha taariikhda ee carbeed ayaa xuseysa magaca "Yasrib" inuu ka yimid mid ka mid ah ilmaha [[Nabi Nuux C.S.|Nabi Nuux Cs]] oo ahaay inuu dhisay markeedi hore.

Waxaana dagi jiray qabiil [[Yuhuuda|Yahuud]] oo sedex ah; [[Banuu Qeynaac]], [[Banuu Nadiir]] iyo [[Banuu Qureyda]], sidoo kale labo qabiil oo carbeed oo waaweyn kuwaas oo kala ahaa [[Aws]] iyo [[Khazraj]], waxaa ka dhexeeyay Carabta iyo Yahuuda hishiis wada noolaasho si nabad galyo ah iyo iskaashi ka difaacida magaaladood cadawga <ref name="ReferenceB">[http://www.al-madinah.org/madina/sections.php?sid=7393 تاريخ المدينة المنورة (الأوس والخزرج)] {{Wayback|url=http://www.al-madinah.org/madina/sections.php?sid=7393|date=20160305092252}}، مركز بحوث ودراسات المدينة، تاريخ الوصول [[14 يوليو]] [[2009]] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305092252/http://www.al-madinah.org/madina/sections.php?sid=7393|date=05 مارس 2016}}</ref>, mudo ka dib Yahuuda waxey ka dhex abuureen Aws iyo khazraj colaad sokeysa waxeyna dagaalamayeen wax ka badan 100 sano <ref name="balagh.net">سُبحاني، ''الرسالة'': [https://accounts.eshragh.ir/english/ahl_bayt/the_message/27.htm أحداث السنة الأولى للهجرة النبوية الشريفة] {{Wayback|url=https://accounts.eshragh.ir/english/ahl_bayt/the_message/27.htm |date=20120524053521 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120524053521/http://www.balagh.net/english/ahl_bayt/the_message/27.htm|date=24 مايو 2012}} {{وصلة مكسورة|تاريخ=2020-10-13|bot=JarBot}}</ref>, dagaalada taariikhda galay ee dhax maray waxaa ka mid ahaa [[Dagaalkii Bucaas]] ee ku dhinteen madaxda labada qabiil, dhacayna wax yar ka hor hijrada, mana soo dhamaan dagaalada ilaa [[Hijrada Madiina|hijrada Nabiga scw]].

=== Hijrada Nabiga scw iyo Saxaabada ===
Qarnigii todobaad ee Miilaadiga ayuu ahaa markii uu Nabiga scw dacwada islaamka ka bilaabay gudaha [[Makka]], dacwada waxaa si adag uga hor yimid [[Quraysh|Qureysh]], ka dib 13 sano oo dacwada ka socotay [[Makka]] aydoo wajahaysay cadaadis daran waxa uu Nabiga scw ka dalbaday qabiilada carabta inay hooysiiyaan, rag ka mid ah qabliilada [[khazraj]] iyo [[Aws]] ayuu Nabiga scw kula kulmay [[Makka]] kuwaas oo ku qancay dacwadiisa, waxaa dhacay [[Beycatu caqaba|Beyca Caqaba]] oo [[khazraj]] iyo [[Aws]] ku balan qaadeyn difaacida Rasuulka scw iyo diintiisa, mudo yar ka dib dadka reer Madiina waxey qaateen islaamka, Rasuulka scw ayaa Madiina u soo haajiray 12 [[Rabic al-awwal|Rabiica Awal]] sanadii [[1H|1aad hijriga]], waxa uu Rasuulka scw Madiina ka aasaasay Dawladii islaamka, [[Masjidka Nabiga|Masjidkiis]] ayuu dhisay, [[Muhaajiriin|Muhaajiriinta]] iyo [[Ansaar|Ansaarta]] ayuu walaaleeyay, waxeyna ahaayeen ansaar iney la qeybsanayaan Muhaajiriinta hantidooda iyo guryahooda, sidoo kale wuxuu Nabiga scw Yahuuda Madiina la saxiixday hishiis wada noolaasho, kaas oo lagu qoray waraaq loogu magac daray "''Dastuurkii Madiina''".

=== Duulaamada Nabiga scw ===
waxaa bilaawday duulaamada Nabiga scw, Sandkii [[2H|2aad ee hijiriga]] Nabiga scw iyo saxaabadiis oo ku raad jira safar Qureysh leydahay ayaa waxay si kadis ah isugu dhaceen ciidan [[Quraysh|Qureysh]] oo aad u badan, waxaa dhacay [[Dagaalkii Beder|dagaalkii Badar]] oo muslimiinta ku guuleysteen, [[Quraysh|Qureyshna]] waxaa gaaray khasaaro lixaad leh, odayaashood badanaa waa la dilay.

Sanadkii xigay [[Quraysh|Qureysh]] ciidan badan ayee soo aruurisay si ay u aargutaan, waxey u soo baxeen la kulanka Muslimiinta, [[Buurta Uxud]] ee Madiina agteed ayee ku dagaalameyn, waxaa markii hore adkaaday muslimiinta, balse ciidan uu gadaal dhigay Nabiga ayaa ka soo ruqaansaday booskood, [[Khaalid bin Waliid|khaalid bin waliid]] oo ka faaideysanaya ayaa dhabar jabiyay muslimiinta waxaana gaaray khasaaro xun, [[Xamza bin cabdi mudalib|Xamza]] adeerkii Nabiga scw ayaa lagu dilay dagaalka iyo 70 kale oo saxaabo ah.

Sanadkii [[4H|4aad ee hijiriga]] waxaa dhacay [[Duulaankii Banii Nadiir]], Nabiga scw iyo saxaabadiis ayaana ku qsbeyn Yahuuda Banii Nadiir inay ka guuraan Madiina ka dib markey khiyaano ku kaceen.

Sanadkii [[5H|5aad ee hijiriga]] waxaa sameysmay isbahaysi ka dhan ah muslimiinta oo ka kooban [[Quraysh|Qureysh]], Qabiilada [[Gadafaan]], iyo [[Yahuuda Banii Nadiir]], waxaa ku sii biiray [[Yahuuda Banii Qureyda]] oo Nabiga scw hishiis kala dhaxeeyay, Madiina ayee go'doon galieen, Nabiga scw iyo saxaabadiis waxey ka qodeen Madiina god, [[Salmaan Alfaarisi|Salmaan faarisi]] ayaana arintaas soo jeediyay, Muslimiinta waxay kala kulmeen go'doonka rafaad badan, waxaa soo wajahday in badan oo ka mid ah cabsi sida uu [[Ilaahay|Allah]] [[Qur'aan|Qur'aanka]] ku sheegay, markii dambe isbahaysiga wuxuu wajahay dabeel daran oo loo adkeesan karin, [[Nceym bin Mascuud]] oo ahaa muslimiinta xiriir hoose inuu la yeeshay asna wuxuu ka shaqeeyay kala geynta isbahaysiga, waxeyna u rarteen xaafadahood.

[[Yahuuda Banii Qureyda]] ayaga waxey ku laabteen dhufeysyahood, muslimiinta ayaana ku go'doomiyeen 25 maalmood, ka dib waa ay is dhiibeen, waxa ayna ku dageen xukunka [[Sacad bin mucaad|Sacad bin Mucaad]], asna waxa uu xukmiyay ragood in la laayo, dumarkood iyo caruurtoodna loo qaato adoomo ahaan, xukunkaas oo Nabiga scw ku fuliyay.

Sanadkii [[8H|8aad ee Hijiriga]] waxa ay muslimiinta qabsadeyn Makka awoodii, [[Quraysh|Qureysh]] ayaana soo afjarmatay, inkastoo [[Makka]] [[kacbada]] ku taalo, asal ahaana uu ka soo jeedo Nabiga scw hadana Madiina waxey sii ahayd caasimadii muslimiinta,  sanadkii [[9H|9aad]] iyo [[10H|10aad]] waxaa Madiina ku soo qulqulaayay qabiilada [[carabta]] ayagoo qaadanaya islaamka

=== Khulafada Raashidiinta  ===
Nabiga scw waxa uu dhintay [[11H]], [[Abu Bakr|Abuu Bakar]] ayaana loo doortay inuu noqdo khaliifka ugu horeeyay ee islaamka, bilaawga xilkiisa waxa uu wajahay Qabiilada [[Carabta]] oo diinta ka ridoowday iyo kuwo kale oo bixinta [[Sako|Sakada]] diiday, Ayadoo sidaas ah ayuu [[Abu Bakr|Abuu bakar]] ku adkeystan inuu diro ciidanka [[Usaama bin zeyd|Usaama]] oo700 ahaa uu Nabiga scw horay ugu diyaarshay weerarida Ruum, waxey isku dayeen Murtadiinta inay weeraraan Madiina oo kaba taqalusaan dawlada islaamka <ref>تاريخ الدعوة إلى الإسلام، ص280</ref>, [[Abu Bakr|Abuu Bakar]] iyo [[Saxaabi|Saxaabada]] waxay u diyaar garoobayn weerar kasta oo Madiina lagu soo qaado, wayna ka difaacayn qabiiladii weerarka ah, markii ay soo laabatayn ciidanka [[Usaama bin zeyd|Usaama]] [[Abu Bakr|Abuu Bakar]] wuxuu toos u iclaamiyay [[Dagaaladii ridada|Dagaaladii Ridada]] ciidanka muslimiinta ayuuna kala qeybiyay oo qeyba meel u diray, waxaana suurto gashay in laga wada adkaado dhamaan qabiiladii ridoobay oo ay ugu darnaayeen qolada [[Museylima Al-kadaab]] iyo [[Duleyxa bin Khuweylid]].

oo sii dhmaanayeen Dagaaladii Ridada waxa uu shaaciyay Dagaaladii Ciraaq ee Faaris lagula jiray iyo Dagaaladii Furashooyinka Shaam iyo Masar ee Ruum lagu jiray, waxaa Madiina ka tagay oo qeyb ka noqday dagaaladaas saxaabo aad u badan, waqtigii [[Cumar (saxaaba)|Cumar]] iyo [[Cusmaan bin Cafaan|Cusmaan]] ayaa la furtay [[Shaam]], [[Masar]], [[Faaris]], [[khuraasaan]] iyo Ifriiqiya, Muslimiin badan ayaana u soo guuray dhulalak cusub ee la furtay, waxayna ka dhiseen magaalooyin cusub, sida [[Basra]] iyo [[Kuufa]].

Waxey ahayd Madiina caasimadii islaamka waqtigii [[Khulafada Raashidiinta]] markaas oo soo martay waqtiyadeydii ugu fiicnayd, waqtigii [[Cumar (saxaaba)|Cumar]] iyo [[Cusmaan bin Cafaan|Cusmaan]] waxaa balaarin lagu sameeyay [[Masjidka Nabiga]] scw ka dib markii uu dadka qaadi waayay. Betulmaalka ayaa la buuxsamay qaniimooyinka ka soo xarooda jihaadka, waxaana qof kasta loo qoray mushaar sanadle ah.

Sanadkii [[35H]] waxaa yimid Madiina dad ka gadoodsan xukunka [[Cusmaan bin Cafaan|Cusmaan]] oo ka kala imaadeen [[Masar]] iyo [[Ciraaq]], waxey ka dalbeen [[Cusmaan bin Cafaan|Cusmaan]] inuu xilka iska casilo, markii uu ka diiday waxey ku go'doomiyeen gurigiisa ugu dambeyn way dileen.

Dhacdadaan waxaa ka dhashay khilaaf weyn oo muslimiinta dhexdood ah, [[Cali|Cali bin Abii Daalib]]  oo ahaa khaliifka cusub wuxuu la kulmay mucaarad badan, wuxuuna caasimadiis u raray [[Kuufa]].

=== Waagii khilaafada Umawiyiinta ===
Khilaafada markii ay soo gaartay Umawiyiinta waxey aad u daneeyeen Madiina ayagoo tix galinayo booskeeda xaga diinta, waxaana gudoomiye kasoo noqday ragii ugu muhiimsanaa ee [[Dowladii Umawiyiinta|Umawiyiinta]], Sida [[Marwaan bin xakam|Marwaan bin Xakam]], [[Saciid bin Caas]], [[Xajaaj bin yuusuf|Xajaaj bin Yuusuf]] iyo [[Cumar bin cabdi caziiz|Cumar bin Cabdi Caziiz]], waxeyna mudadaas soo saartay fuqhada iyo culumada islaamka kuwooda ugu magaca dheer, sidoo kale waxey xarun u ahayd ilmaha Saxaabada iyo [[Taabici|Taabiciyiinta]] kuwooda ugu waaweyn. 

Khilaafadii [[Waliid bin cabdilmalik|Waliid]] waxaa la balaariyay dhismaha [[Masjidka Nabiga]], waxaana lagu soo daray guryaha Nabiga scw, sidoo kale qurxin ayaa lagu sameeyay. [[Khulafada umawiyiinta|Khulafada]] waxey ahaayeen mar walba oo xajinayaan inay booqanayaan Madiina oo baahiyaheed indha indheenayaa.

Mid kamid ah dhacdooyinkii ugu foosha xumaa ee laga diiwaan galiyo Madiina xiligii Umawiyiinta waa [[Dhacdadii Xarra]], Sanadkii [[63H]] ayee ahayd markii odayaal reer [[Madiina Al-munawara|Madiina]] oo kasoo laabteen [[Dimishiq]] khaliifka agtiisa ay u sheegeen dadka inay ku soo arkeen [[Yaziid bin mucaawiya|Yaziid]] wax asagoo kale [[Khilaafada Islaamka|Khaliif]] loogu aqoonsan karin, waa qof [[khamri]] cab ah oo salaadna tukan, waxey iclaamiyeen dadka reer Madiina kacdoonka ka dhanka ah [[Dowladii Umawiyiinta|Umawiyiinta]] ayagoo toos uga baxeen daacadood, [[Yaziid bin mucaawiya|Yaziid]] wuxuu soo diray ciidan uu hogaaminayay [[Muslim bin Cuqba]], [[Madiina Al-munawara|Madiina]] markey yimaadeen waxey ka geesteen xasuuq ba'an ayagoo baneestay sedex bari oo kufsi, dil iyo boob ka wadeyn, ka dib inta soo hartay waxaa lagu qasbay inay kula mubaayacoodaan [[Yaziid bin mucaawiya|Yaziid]] adoomo inay u yihiin oo soo doono ka yeelanaayo, markii dambe ciidanka Umawiyiinta waxey aadeen [[Makka]] oo [[Cabdulaahi bin zubeyr|ibni zubeyr]] ku sugnaa.

Laga bilaabo [[65H]] ilaa [[72H]] Madiina waxey ku jurtay gacanta [[Cabdulaahi bin zubeyr|ibni zubeyr]], ilaa markii dambe ay soo ceshadeyn [[Dowladii Umawiyiinta|Umawiyiinta]] wax yar ka hor intaan [[Makka]] lagu go'doomin [[Cabdulaahi bin zubeyr|ibni zubeyr]] <ref>[https://library.islamweb.net/hadith/display_hbook.php?indexstartno=0&hflag=&pid=157585&bk_no=334&startno=5 تاريخ الطبري - أحداث سنة 71 هـ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305013512/https://library.islamweb.net/hadith/display_hbook.php?indexstartno=0&hflag=&pid=157585&bk_no=334&startno=5|date=05 مارس 2016}}</ref>.

=== Xiligii Khilaafada Cabaasiyiinta ===
Bilaawga [[Dawladii Cabaasiyiinta]] [[145H]]\763 waxaa Madiina ka soo baxay [[Muxamad bin Cabdulaahi bin Xasan]] oo [[Ahlu-Beytk|Ahlu-Beyt]] ahaa, Gudoomihii Cabaasiyiinta ayuu xabsiga dhigsy, wuxuuna kacdoonkiis halis galiyay xukunka Cabaasiyiinta, walaalkiis Ibraahiim ayaa asna ka soo baxay [[Basra]], waxay qabsadeen magaalooyin badan sida [[Makka]] [[Waasid]] iyo [[Faaris]], dad badan ayaana raacay. [[Abuu jacfar almansuur|Abuu Jacafar]] khaliifka Cabaasiyiinta wuxuu isku dayay inuu hadal iyo balan qaadyo kusoo leexiyo hase ahaatee wax miro dhal ah ma yeelan <ref>{{استشهاد بكتاب|عنوان=تاريخ الرسل والملوك|تاريخ=|ناشر=دار التراث|مؤلف1=|مؤلف2=الطبري|editor1=|لغة=|مكان=بيروت|الأول=محمد بن جرير|بواسطة=|عمل}}</ref>, dagaalo badan ka dib waa la jabiyay [[Muxamad nafsu zakiya|Muxamad]] waana la dilay asaga iyo walaalkiis Ibraahiim.

[[Khulafadii Cabaasiyiinta|Khulafada Cabaasiyiinta]] waxey ahaayeen inay ku tiriyeen reer Madiina mucaaradkooda ugu xoogan sidaas darteed aad bey ugu fiijignaayeen waxey raaceen siyaasad ah waxsiismo inay isku jeclaysiiyaan, [[Maxamad al-mahdi|Al-Mahdi]] wuxuu u qeybiyay dadka reer Madiina sanadkii 60H 30 Milyan Dirham oo uga timid [[Ciraaq]], 300 kun diinaar oo uga timid [[Masar]] iyo 200 kun diinaar oo [[Yemen|Yaman]] uga timid, mar kale wuxuu siiyay 150 kun oo dhar ah, [[Haaruun Alrashiid|Haaruun Al-Rashiid]] ayaa asne ahaa mar walba inuu u diraayo xoole badan dadka [[Xijaas]], sanadkii 186H markii uu xajiyay [[Haaruun Alrashiid|Haaruun]] oo beycada uga qaaday dadka wiilashiis [[Al-amiin|Amiin]] iyo [[Ma'muun]], wuxuu u qeybiyay dadka hanti badan, [[Al-amiin|Amiin]] ayaa asna sidoo kale u qeybiyay xoole kale, mar sedexaad [[Ma'muun]] ayaa hadana qeybiyay heer loo bixiyay "Sanadkii siismada".

== Fadligeeda ==

== Astaamaha magaalada ==

== Xigasho ==

[[Category:Islaam]]
[[Category:Sucuudiga]]