Qadiyadda

Maammulayaasha binuʼaadanka waxay ballanqaaddeen inay xalliyaan dhibaatooyinka bulshada. Ilaahay baa nagu caawiyo inaan u dulqaadano dhibaatooyinka. Ilaahay baa welwelkeenna inaga kaxayn doono. Guryo wanaagsan iyo shaqo lugu farxo

Qadiyad waa arrin xiriira aragtida bulshada,waxaa luqada ingiriiska loogu yeeraa (social issue), run ahaantii mawduucan waa mawduuc noociisa oo kale uu aduunka qaali ku yahey maxaa yeelay waxey sharxeysaa oo ay qeexaysa mid kamid ah dhibaatooyinka ugu waaweyn ee haysata bulshadda adduunka gaar ahaan bulshadda reer galbeedka iyo soomaalida. waxaana jecelahey inaan soo bandhigo waxyaabo badan oo iftiiminaya aragtidan muhiimka ah.

• Gargaarka bini'aadantinimo

Xaqiiqda dhabta ah ee la xiriirta arinkan muhiimka ah ayaa ah midii soo baxey gaar ahaan saaameyntiisa iyo ka hadalkiisa qarniyadii uugu dambeeyay, gaar ahaan qarnigii uugu dambeeyay ee 21aad. Soomaalida iyo reer galbeedka ayaa noqday dadka uugu saameynta badan mawduucan ka hadalkiisa oo maxaa yeelay yurub waxey go'aansatey oo ay saxeexday nidaamka loogu talagaley in lagu xakemeeyo jiritaanka bila-aadamka iyo yareyta guurka. Aqoonyahanka reer galbeedka peter jock bokenen oo qoray buug uu kaga hadlayo arintan oo uu ku magacaabey the death of west, oo uu kaga hadlay suurtagalnimada macquulka ah ee la xiriirta dabat go'a ninka cadaanka ah ee dunidda. Isagoo arinkan cadeynaya oo sharxaya ayaa wuxuu yirir (waxaa macquul ah in reer galbeedku ama ninka cadi uu dabar go'o iyadoo ay uugu wacantahey iyagoo qaatey nidaamka ka yimid wadamada hormoray ee ku hormoray dhinacda bulshadda macnaha tiradda dadka kunool dalalkaas sida china india iyo bangaladesh. Yurub waxey ku talagashey iney yareyso dadka dhalanaya iyagoo kula jeeda iney xakameeyaan dhaqaalaha shakhsiyaadka waxan loo yaqaano (personal income) si uu qofka uu awood uugu yeesho inuu dhalo hal qof ama labo qof si uu u xakameeyo dhaqaalahooda ku wajahan dhinacyadda caafimaadka , waxbarashadda, nolosha iyo hormorka mustaqbal.))

Wadamadda yurub oo iminka tiradooda ay tahey 27 dal ayaa uu sheegay aqoonyahanka reer galbeedka in hal wadan oo kamid ahi uu yeelankaro awooda noolaashaha ku noolaanlahaa mustaqbalka 50sanno ka dib wadankaasina waa muslim waana Albania. Macnaha abania kaleyia ayaa noolaan karta muddo dheer ka dib marka loo fiiriyo wadamada kale ee yurubianka ahi. (Peter jock bokenen).

Soomaaliya, ka dib burburkii dowladii dhexe ee militariga soomaaliyeed, wadanku wuxuu noqday wadan burburay oo ku guuldareystay dib usoo celinta xasiloonidii, amnigii, kaladambeynii, deganaanshihii iyo jiritaankii umadda iyo taariikhdeedii, wali war sugan ayaanan laga heynin tiradda dadka dhabta ah ee ku nool dalka soomaaliyeed, hey'ada UNka iyo hey'ado kale oo maxaliya oo qiimeeya nolosha dadka iyo tirakoobka ummada.ayaa ku qiyaasay illaa 9.9-11 million qofi ay ku nooshahey soomaliya, iyadoo aad moodayso inuusan dhicin isbadel weyn 20sanno ee uugu dambeysay soomaaliya wax koror ah xaga tirakoobka dadka taasoo aqoonyahana soomaaliyeed ay sheegeen iney uugu wacantahey dadkii oo baab'ay oo ay isku yimaadeen waxyaabo badan , waxyaalahaas ay qoonyahanadu ay xuseen waxaa kamid ahaa gaajo, abaar, dagaal, dil qabiileed iyo mid mabda'ba iyo caafimaad daro weyn oo ku baahday dhamaan dalka iyo dadkaba. Sababahaas aya uugu wacan in ay kordhi weyday tiradda dadka soomaliyeed ee kunool dalka , isla aqooyahano kale oo yaqaana cilmiga barashada dadka ayaa iyagana sheegay in soomalida ay inta badan aysan aqoonin qiimaha iyo muhiimadda guurku u leeyahey bulshada taariikhdeeda, koro-ukaceeda , dhaqaalaheeda iyo siyaasadeedaba, iyagoo sidoo kale sheegay daraasad qotodheer oo lagu sameeyay bulshadda dhalinta ahi ay ku guursadaan celceliska marka ay jiraan da'da 30 ilaa 35, iyagoo markaa 20% ay guurkooda noqdaaan kuwo guuleysta oo dhisma, iyadoo 50% ay guurkoodu fashilmaan ayna kala tagaan iyagoo aana waxna isku dhalin , 22% ay marna isfuran marna isku laabtaan iyagoo kuwaasi ay yihiin kuwo lunsan oo ay saameenayaan waxyaaba badan oo markaa u keenaya iney isfahmaan ama wada noolaadaan inta badana caruuro iskuma dhalaan waxeynka isku guursadaan khasab, dan ama inay waalidku isasiiyaan, 8% iyagu waa kuwo yaqaana ahmiyada guurka iyo faai'dada uu uleeyahay bulshada iyo deegaanka, laakiin markay mudoo dheer ah ay isqabaan ayey kala tagaan oo isfuraan iyadoo waxyaalo kooban ay sababaan kala tagooda iyo furitaankooda.

Yaa Doob ah

Macnaha waxaad moodaa inaanu muran iyo dhibaaato weyni aynan ka taagneyn fasiraada iyo qeexida macnada doobnimada iyo cida ah doobka wiil iyo gabadhba. Doob waxaa loogu yeeraa oo lagu qeexaa qof aanan weli isku dayin inuu guursado macnaha uu yeesho lamaane, Ninka marka uu guursan gabadh waxaa lagu yeera ninkaasi waa doob, sidoo kale Gabadha marka iyaduna aysan guursan wiil waxaa ladhahaa gabadhaashi waa doobad, Macnaha koobani waxa weeye qofkani maahan qof leh lamaane uu nolosha iyo adduunyada la qeybsado , waa qof kunool nolol kalinimo ah iyo aduun kalinimo ah sida aan ku qeexay aniga oo ahi ninka ka qoraya maqaalkani (theory of single world and life).

Dhibaatadda Doobnimadda

Sida ay daraasadooda ku cadeeyeen aqoonyahanada cilmiga nafisiga daraasadeysa , waxey qeexeen oo prove gareeyeen in ay badantahey saameynta ay yeelato inuu qofko laqabsado noolaashaha kelinimadda ahi , waxey cadeeyeen in qofka billi-aadamka ahi ay ku adagtahey inuu kunoolaado nolo kelinimo ahi ay sababeyso cuduro iyo saameyn badan oo qofka kaga dhaca dhinacyada maskaxda,caqliga,dadka,dareenka dabiiciga ah,iyo cuduro badan oo sababa xaalado iyo dhibaatooyin khatar ku ah noolaashaha qofka. Sababaha laga dhexlo doobnimadda ama dhibataada ay doobinimadu sabato waxaa ka mid ahi sida daraasadu cadeysay kuwan hoos ku qoran. wax ay aqoonyahanadu uugu yeereen sexual frustration , oo ay macnaheedu tahey xanuun u dhaca qofka oo sababa hadii ay ku fogaato inuu u waasho la ajligeed, sexual frustration waa xanuun mug weyn oo ka dhasha marka uu qofka mudo dheer uu ku guuldareysto inuu guursado dareenka badan iyo shahwada xoogan ee ku jirta ayaa sababeysa xanuunkan hadana hadhaw keenaysa inuu waasho axadku. wax ay aqoonyahanadu uugu yeereen Psychological brain disease oo ay macnaheedu tahey xanuun isna daran oo ku dhaca qaab ushaqeynta maskaxda iyo xasuusiga iyo ka shaqeynta maskaxda taasoo aad moodayso qofku inuu wax isku khaldayo ama is dhexgalinayo , gaar ahaan xanuunkani markiiba wuxuu keena waali toos ah waxaana lumaanaya dhamaan shaqadii maskaxda iyo controlkeeedii iyo weliba xasuusta cad, wax ay aqoonyahandu uugu yeereer psychological stess ,shock and mad, tani waa mid yaab leh oo aad mudo in bulshadeena ay ku badantahey maxaa yeelay waxey keenta mashquulka maskaxda qofka oo marwalba aad moodo iney buuxdo ama mashaquul tahey, sidoo kale waxey keentaa islahadalka iyo noocyada kala gedisan ee buufiska iyo kashakiga shey, walax, qof ama uu nafriisa uu ka shakiyo waa xanuun saameyntiisu culustahey oo dadka xamili karin dhibna ku tahey la mucaamilkiisa, wax ay aqoonyahanadu uugu yeeraan Hating people and consversations, qofka ayaa u ekaanaya mid ay nafsadiisu naceyso nafsaha kale gaar ahaan dumarka iyo hadalkooda ama shukaansigooda , sidoo kale wuxuu nacayaa lawada noolaashaha dadka kale iyo familkiisaba , dhamaan wuxuu diidsanyahey dadka iyo xiriirkooda. wax ay aqoonyahanadu uugu yeeraan Difiicult of understanding human and ethics, doobka waxaa dhib iyo mushkilad ku noqoto la mucaamilka dadka iyo laxiriirka noloshada aduunyada iyo isbaheysigeeda, xaaladan waa mid sababeysa fahmi darada doobku uu ku guuldareysto fahmida deegaanka, dadka iyo la xiriirkooda arimaha aduunyada iyo sirtaba, markan qofku waa maqane qafilan oo furo aan laheyn oo murugo ku nool. Sidoo kale qofka doobka waxaa ku badata ka sheekeynta naagaha sifooyinkooda iyo jidhkooda iyo quruxdooda , waxaa kaloo caado la noqota inuu ku riyoodo markuu seexanayo gabadh qaawan ama jidhkeedu muuqdo, waxaa kaloo marmarka qaarkood lagu arkaa inuu daawado sawirada qaaqaawan ama aflaanta la daawado ee xun , inta badan wuxuu jecelyahey in looga sheekeeyo naag la furay , naag la xumeeyay, naag xun ama qaawan ama sidoo kale wuxuu jecelyahey inuu maqlo codka naagaha xilli walba Sidoo kale waxey keentaa waxyaabo badan oo qaarkood dabiici tahey oo ay kamid yihiin xanuuno khatar ah sida isfiilatada iyo cudur ka dhasha maskaxda qofka oo xamili kari weyda dhibataada ay ku jirto oo lagu yeero brainfullness, waxyaalaha kale waxaa ka mid ay sababto inuu isku arko inay dadku nacayaan, xamanayaa, waxka sheegayaa, ama ay sanifsanyihiin, waxaa kaloo kamid ahi waxyaalaha ay sababto inuu ku guuldareysto talaabo walba oo horumar ah oo uu doonayey inuu ku talaabsado, waxaana ku adkaata doobka inuu deiyo dhaqaalahiisa ama uu tashiilo iyadoo la ogyahey in lamaanayaashu ay ka qarash yar yihiin dadka aan lamaanayaasha aheyn macnaha doobka ahi,

Anaga oo aanan soo koobin karin waxyaalaha laga dhexlo dhibaatada doobnimada ee dhinacda nafsiga, bulshada, deegaanka iyo horumarka ah waxaan jecelahey inaan dadka xasuusiyo sheyga muhiimka ee u baahan in la xuso ee keenaya sababahan ama dhibaatooyinkan waxa weeye :-ilaahey subxaanahuu watacaalaa wuxuu bili-aadamka ku dhexabuuray biyo macdaneysan oo awoodoodu iyo miisaankoodu ay tahey waxaan caadi aheyn oo hadii ay qofka insaanka ahi ay ku badato u keenaysa inuu waxyaalahan la kulmo ama uu waasho, biyahan xoogan oo macdaneysan waa biyo alle uugu talagaley iney soo saaraan ilmo cusub oo nool oo ka mid noqda dhallaanka iyo dhalinyaradda aduunka,hadaba sidoo loo mumaarisaynkaraa ama loo yareynkaraa dhibaatooyinka badan ee aan xusaney , horta intaan u gelin waxaan jecelnahey inaan ka hadlo muhiimada guurku uleeyahey bulshada.

Sababaha looga bixikaro doobnimadda Sababaha looga bixi karo doobnimada waa kuwo kooban macna waa mid ama waaa labo , sababta uugu muhiimsan ee looga bixikaro doobnimada waa inuu uu qofka isku dayo inuu guursado macnaha aad guur sameysid taas ayaa ah mida uugu muhiimsan uuguna qaalisan ee loooga bixikaro xaaladaga dhibaatada iyo murugada wadata ee looyaqaan doobnimadda,

Aragtida Guurka

Muhiimadda Guurka iyo mowqifka diinteena Guurka waa shey ka mid ahi tiirarka nolosha biliaadamku ku dhisanyahey waana mid ay ogyihiin dhamaan bulshada caalamka ayna ku xusantahey diimaha qoran ee dunida laa aaminsanyahey. guurka islaamku wuxuu saarey baal muhiim ah , darajo ,fadli iyo sharaf badan oo aanan la soo koobi karin ,Diinta islaamka ee sharciga ahi waa mid koobtay dhamaan majaal walba oo la xiriita dhinacda caqiiqada, akhlaaqda, mucaamalaadka,aaminaada,dhaqaalaha,siyaasada,xadaarada iyo dhaqankaba, waxaana dadka mumaariseeya diinta islaamka ku tilmaamaan diin buuxda oo koobtay wax walba oo binu-aadam u baahanyahey ama uu ku hamin lahaa (islamic researchers_2002_saudi arabia_center for islamic research and development) by sh.mohamed farah al-cutaybi.

Islaamku aad iyo aad ayuu booriyey guurka iyo muhiimadiisa ee uleeyahey nolosha iyo bini-aadaltinimada waxaana kale oo diinteenu kor uqaadey ahmiyada iyo nidaamka guurka. sidaan ognahey Guurku diinta waa u gargaar, shaydaankana waa u gablan iyo hoog, waana gaashaan adag oo cadowga Eebbe laga galo, waxaana ku badata ummadda Islaamka si ay ula tartanto ummadaha kale ee ku nool caalamka intiisa kale. Eebbe waxa uu Aayaddiisa Qur’aanka ah ku leeyahay: (U guuriya xaaslaawayaasha idinkamidka ah iyo addoomadiinna kuwooda wanwanaagsan “rag iyo dumarba”. Hadday sabool yihiin Eebbe asagaa deeqdiisa ku hodminaya, Eebbana waa kii deeqdiisu dadka ku wada aaddo, cid walbana duruufteeda ka warqaba.). Sioo kalena nabigeena suuban ee mohamed scw waxaa laga wariyey xadiith macnihiisu ahaa sidatan soo socda : (Isguursada oo tarma ummadaha kale ayaan idiinkugu faanayaa maalinta Qiyaamaha ah). Saxaabadii rasuulka scw waxey ahaayeen kuwo aad iyo aad u jecel iney guursadaan oo wiilal iyo gabdho (ubad) dhalaan , macnaha waxey ka cararijireen iney ilaah la kulmaan iyagoo doob ah oo cuduro , dhibaatooyin iyo waxyaalo kaleba ay saameeyaan ama ay la kulmaan waxey oranjireen: Cumar (RC) waxa uu dhihi jiray: (Waxaan u guursadaa saan wiil u helo), ibnu Mascuudna waxa uu oran jiray: (Hadday cimrigeyga toban beri oo keliyihi ka harsan tahay waxaan jeclaan lahaa inaan guursado, si aanan Eebbe uga hortegin anigoo doob ah). Saxaabigii Mucaad Ibnu Jabal daacuun baa ku dhacay, laba xaas oo uu qabayna ka dilay, markaasuu yiri: (War ii guuriya, ma jecli inaan Eebbe la kulmo anoo doob ahe). Muhiimadda guurka waxaan ku soo koobi karaa inuu yahey dawo fudud oo daweynkarta cuduro iyo dhibaatooyin hadaadan guursan kusoo wajihikara sidii aynu soo aragney waana kahortage wacan, in cudurka la daweeyo waxaan ka muhiimsan kana fiican in laga hortago , hadaba guurka waa ka hortaga mashaakilaadka, dhibaatooyinka iyo cudurada ay macquul noqon karo haduu qofku guursanwaayo inay ku dhacdo ama uu la kulmo sidii aynoo cadeeyeen aqooyahanadii darastey aragtidan iyo cilmi nafisigaba waxaa fiican in la guursado si aad u faraxdo., Diinteena islaamka waxey boorisay oo ay xoojisay muhiimada iyo fadliga ay leedahey inuu qofku guursado iyadoo cadeynaysa in guurku uu bili-aadamka u yahey dawo ama fure uu kaga hortagi karo nasiibdarada iyo dhibaatooyinka adduunka sideynu aragneyna asxaabtii waxey ahaayeen kuwo jecel iney guursadaan had iyo jeer, nabigeenu wuxuu qabey 9xaas inta uu ugalmooday. Hadaba akhtiste waxaa loo baahanyahy inaad fahanto ahmiyada iyo muhiimada guurka.

Faa'iidooyinka Guurka

Guurku waxa uu leeyahay shan faa’iido oo kala ah:. 1- Ubad kaa hara:- Faa’iidooyinka guurka tan ugu horreysaa waa sidii lagu heli halaa ubad, si aanay tafiirta dadku u dabar go’in. Ubad dhalistu waa inay yeelataa afar ulajeeddo oo kala ah:- Inaad ku doontid raallinimada Eebbe: maadaama aad gacan ka geysanaysid siday tafiirta dadku kusii socon lahayd. Inaad ku doontid raallinimada Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) kol haddaad ku kaalmeyneysid siduu ummadaha kale tirada ummaddiisa ugu faani laha In Eebbe ku siiyo ubad khayr qaba oo kuu soo duceeya kolka aad dhimatid. Inaad ku doontid shafeeco kolka ilmo yari uu kaa saqiiro

2- Dhufays aad ka gashid Shaydaanka:- Guurku waxa uu kaa oodaa meeluhuu shaydaanku kaasoo gelayey, mar hadday wuxuu xaaraan ku raadi ku lahaa rugtaada kuu yaallaan iyagoo xalaal ah. Qofku hadduusan Eebbe ka cabsi iyo iimaan ku hubaysnayn, rabitaankiisa kacsi ayaa hor kaca, haddii markaasi aanu helin guur xalaal ah, siduu dembi isaga ilaaliyaa way adag tahay.

3- Qalbigoo kuu dega iyo laabtoo kuu qabowda:- Shaqo tay naftu u jeceshahay haddaan loo helin waqti nasasho, waa lagu daalayaa dabeetana la’iska deynayaa. Haddaba maxaad ka oran lahayd hadday shaqadaasi tahay taqwada Eebbe ooy iyada iyo naftuba isdiidayaan!. Saacadaha uu ninku ku hawlan yahay cibaadada Alle iyo camalka adduunyo, waxaa habboon inuu dhexgashado waqti uu xaaskiisa kula baashaalo, si qalbigu ugu dego, laabtu ugu qabowdo firfircoonaanna uga qaado.

4-Hawshii guriga oo hoggaankeedii kaa wareego:- Ninka oo ka xorooba maamulka guriga sida hagaajintiisa, xaaqistiisa, goglistiisa, cunto karinta iyo diyaarinta, alaab dhaqista, suuq kasoo adeegga, iwm., waxay siisaa waqti dheeraad ah oo uu ku shaqaysto, wax ku barto, Eebbena ku caabudo. Rasuulkeenna suubban (Sallallaahu calayhi wasallam) waxa uu xadiis uu soo saaray Tirmidi ku leeyahay: (Midkiin ha yeesho qalbi Eebbe ku mahadin og, carrab Eebbe xusid badan iyo haweeney mu’minad suubban ahoo Aakhiradiisa ku kaalmeysa). Haddaba dumarka looma guursado oo qura in adduunyada lagu raaxaysto, carruurna laga daadiyo, balse yoolka ugu muhiimsani waxa weeye inay kuu abuuraan waqti iyo jawi aad Eebbe ku caabuddid.

5- Nafta ood kula dagaallantid daryeelka qoyska:- Nafta ood ku jara-bartid qaadista mas’uuliyadda reerka, daryeelkiisa, gudashada waajibka kaa saaran xaaskaaga, dabeecaddeeda ood ugu samirtid, dhib wixii kaaga yimaada ood u dulqaadatid, hanuuninteeda ood u hawlgashid, dadaal aad u gashid sidaad marasho iyo masruuf xalaal ah ugu keeni lahayd, carruurta ood ku tarbiyeysid waddada toosan, iwm.Waxaas oo dhami waxay kamid yihiin faa’iidooyinka guurka, tiiyoo weliba ajar iyo xasanaad Eebbe kaa siinayo. Nabigeennu (Sallallaahu calayhi wasallam) waxa uu xadiis ku leeyahay: (War hooya gebigiin waxaad tihiin Qawsaarro, qawsaar walibana waxa uu mas’uul ka yahay wixii la raaciyey). Waxaa la sheegay in raggii hore ee suusuubbanaa mid kamid ahi uu niman walaalihii ah ooy jihaad ku wada jireen weydiiyey: (Ma garanaysaan shaqada aynu hadda hayno mid inooga ajar badan?). Markaas bay yiraahdeen: (Ma garanayno). Suu yiri: (Anaa garanaya). Markey weydiiyeenna waxa uu ugu jawaabay: (Nin sabool ahoo ciyaal leh, ha yeeshee aan cidna wax weydiisan, oo intuu cawa-barkii toosay oo reerka indha-indheeyey arkay carruurtiisii oo hurudda cawradooduna bannaan tahay, dabeetana ku huwiyey go’ii uu keligii dhar ka lahaa, kaas baa naga camal wanaagsan).

Caqabadaha Guurka

caqabaha guurka waa ay badanyihiin laakiin waxaan ku soo gaabsaneynaa kuwooda uugu muhiimsan ee laxiriira qadiyadaha muhiimka ah ee kala duwa anaoo ka fiirineyna majaalo badan iyo dhinacyo badan , caqabadaha guurka waxaa uugu muhiimssan oo ka middaa:- 1- Awood-darri dhaqaale:- Dhaqaale xumadu waa aafada ugu weyn ee ka hortaagan rag badan inay guri xalaal ah degaan, gaar ahaan sicir bararka iyo awooda iibsasho yaraanta xilligaan jirta darteed, sidoo awood daridu waa caqabad jirtey waligeedba iyadoo qorka ku khasbeysa islamarkaana ku cadaadineysa inuu ka caajiso ama iska daayo ama ka niyad jabo guurka

2- Mas’uuliyadda qoyska ood qaadi weydo:- Rag badan baan xamili karin gudashada xaqa ay dumarkoodu ku leeyihiin, iyaga oo ugu sabri waaya dabeecad xumadooda, uguna dulqaadan waaya dibindaabyaday la yimaadaan. Rasuulka suubban (Sallallaahu calayhi wasallam) waxa uu leeyahay: (Qofka waxaa dembi ugu filan inuu dayaco kuwii loo xilsaaray daryeelkooda). Waxaa la weriyey in ninka ka cararaa ciyaalkiisu uu lamid yahay nin Eebbe ka cararay, lagamana aqbalo Salaad iyo Soon toona. Eebbe waxa uu Aayaddiisa ku leeyahay: (Ka dhawra naftiinna iyo ehelkiinna Naar shidaalkeedu yahay dad iyo dhagxaan). Sidaas buuna inoogu amrayaa in aan xaaska uga ilaalinno Naar isla sida aan nafteenna uga ilaalinayno, waxaadna halkaasi ka garan kartaa in ninku kolkuu guursado ay labanlaabmayso mas’uuliyaddii saarrayd, ayna xakamayn ka rabaan laba nafood, kiiyoo awalba kari la’aa hal naf xakamaynteed. Waana taasi ta kalliftay rag badan oo saalixiin ahi inaanay guursan, iyaga oo kabiqi jiray Aayadda oranaysa: (Waxay wanaag ku leeyihiin inta iyaga lagu leeyahay oo kale), Micnaha Aayaddu waxa weeye: (Haweenkiinnu masruuf bay idinku leeyihiin, marashay idinku leeyihiin, meel ay degaanna way idinku leeyihiin, iyo weliba inaad ugu raaxaysaan sida aad jeceshihiin inay idiinku raaxeeyaan).

3- Cibaadada oo uu kaa carqaladeeyo:- Dhibaatooyinka ka dhasha guurka waxaa kamid ah isagoo kugu dhaliya ka feker adduunyo, iyo inaad meherad ka dhigatid ubad iyo maal aruurin. Waxaa la hubiyey in nin lug haween bartay ay ku adagtahay inuu waqti u helo cibaado Eebbe. Ha yeeshee taa micneheedu ma aha in labada mid la tuuro, balse waa in guntiga dhiisha la’isaga dhigo sidii labada daarood la’isugu keeni lahaa. Gaar ahaan waxa uu guurku waajib ku yahay qofkaan naftiisa liijaan ku qaban karin oon xaaraan iska ilaalin karin.

4. Dookha iyo Doorashada: waxyaalaha kale ee hor istaaga ama caqabada ku noqda qabashada ama sameynta guurka waxaa ka mida in qofka guursanaya ay ku adkaato sidii uu ula bixilahaaa qofta ama gabadha uu rabo inuu la aqalgalo ama guursaddo, dookha ayaa noqda mid hor istaaga sameynta guurka maxaa yeelay dookhu ma sahlana mana fududa waxaa loo baahanyahey ka baaraandag qaata , wakhti ku filan iyo la tashi badan iyo weliba caqli saliim ah oo ku caawiya. sidoo kale doorashada oo isku macne ay yihiin laakiin kaga duwan dhinaca xulida gabadha sida nafsadaadu ay jeceshahey .amase ka helida qofta ama la haasaawida.

5. Dhaqanka iyo Deegaanka: dhaqanka ayaa isna ah mid aan la ilaawi karin , waxaa dhacda oo macqul ah in hadii labada qof ay kala heystaan labo dhaqan oo kala fog ama kala duwan dhinacyada aaminaada waxaa adkaata isksu soo dhowaashaha labada qof ama is fahanka labada qof oo ah iney is guursadaan ama aqalk wada dhistaan , dhaqanku laftigiisu saameyntiida ayuu leeyahey waana adagtahay fahanka 2qof aan isku dhaqan aheyn , deegaanka uu ka yimid qofka isna waa mid saameynaysa isku soo dhowaanshaha maxaa yeelay haduu qofku ka yimid degaan ilbaxsan , colaadeed, dhaqan xun, qabiileed, horomarsan iyo mid isku dhex jir ahi way adagtahey isfahanka 2 qof oo kakala yimid 2deegaan oo kale duwan sida deegaan colaadeed iyo ilbaxsan.

Haddaba cidda keliya oon isleennahay guur la’aanta ayaa u roon waxa weeye ninkaan arimahan aan soo xusnay aan ka badbaadi karin, kana baqaya mas’uuliyad dheeri ah oo uu Naar ku mutaysto, ha yeeshee naftiisa xakamayn kara oo ka dhawri kara xaaraan kaga timaada araggiisa iyo ibtiisa. Ninka caynkaasi ah waxa u wanaagsan inaanu guursan, si aanu Aakhiradiisa ugu doorsan Adduunyo waana inuu sameeyaa istiraatijiyad kale oo ku bedelo guutka.

Bedelka Guurka Nebiga islaamka (prophet mohammed_scw) wuxuu yiri isagoo ka hadlaya qadiyadda guurka markale ,( war hooy dhalinyarow kiina awoodi kara inuu guursado ha guursado kiina aan awoodi karina ha soomo ) macnaha xadiithkan waxaan ka faa'ideysaneysaa in a ay muhiimtahey ama waaib ay u dhowday hadii qofku uu leeyahey awooda uu ku guursankaro ay tahey inuu guutsado haduu guursanwaayana ay caqabad iyo dhibaato culus ka dhaxli doono , qofka aan awooda u laheyn inuu guursado sababo awgeed maxaa loo baahanyahey inuu sameeyo oo uu ku bedelo anigoo kaashanaya fikrada wacan iyo caqliga saliimka waxaan soo bandhigayaa 5 qodob oo loo baahanyahey hadii aad awoodi kari weyday inaad guursato si aadan uugu dhicin sino, dhibaato , dambiyo kale iyo weliba cuduradii aan soo aragney ee aan soo xusney , qodobadani waxey awood u leeyihiin iney yareeyaan awooda shahwo ee kuugu beean ee muhiimka ah. In la soomo: marka uugu horeysa siduu uu nebihu noo sheegnay waa ineynu sameynaa macnaha hadaad awoodi weydo inaad sameyso guur sababihii aan soo sheegnay awgood waa inaad soontaa: macnaha soonku waxa weye wuxuu yareynaya awooda shahwo ee kuugu jirta, wuxuu yareynaya awooda jidhkaaga iyo dareenkaaga, waxaadna ka helaysaa ajar badan dhinaca allaah iyo welibe ajar kale adoo u soomay si aad uuga badbaado una xakameyso awoodaada jidheedh iyo mida shahwo ee kuugu beetan. Sports: istiraajiyaada kale aad ku beleli karto guurta ama si kale aad kaga badbaadi karo dhibaatada iyo dembiga kuna xakameyn karto naftaada iyo shahwadaada waa inaad ciyaartaa noocyada kala duwan ee sports oo aad balwad ka dhigataa adigoo niyadaadu ku jirto keliya inaad xakameyso jidhkaaga iyo nafsadaadaba , laakiin ogow walaale looma baaahna inaad sports ka dhigato saaxiibtinimo joogta maxaa yeelay wakhtigu waa dahab maalinta dembana macna aakhiro waa lagu weydiinayaa oo laguula xisaabtamayaa markaa sidoo waxaaanan loo baahnaan inaad taageerto kubada si qotodheer macnaha ciyaartoda aad ka dhigato saaxiibo lillaah ama inaad muran iyo dood aad ku uugu hiiliso kuna difaacdo cidii wax ka sheegyaa naadigaaga , waxa kaloo loobaahanyahey inaad ku ekaan hal mid oo keliya ee aad isku deydo inaad ciyaarto noocyada kala duwan ee sports sdia kubada cagta, gacanta, basketballka,xiriirka dadweynaha, dabaasha, jir dhiska iwm, Wax akhris iyo wax qorid: mid kale oo aad ku limin karto ama aad ku hilmaami karto guurka waxaa kamid ah inaad u leexato dhinacyada waxbarashada iyo academiyadda. inaad wax badan aad baarto islamarkaana aad akhtido waa mid kow u qaadisaa aqoontaada. waaya-aragnimadaada, la macaamulka taariikhda , juqraafiqa iyo cilmiga bulshada ,wax badan oo aad qorto waa wax bada oo aad xasuusato , wax badan oo aad akhridana waa wax badan oo aad taqaano wax badan oo aad baartana waa wax badan oo aad heshay macnaha kaa maqnaa markii hore. ku dhexjika diinta iyo dadka: marka aad awood u laheyn inaad guursato waxaa iska muhiim ah inaad ka bixin dadweynaha adigoo is moodaya inaad shiid ama faqiir aad tahey markaa waxaa loo baahanyahey inaad dadka wax la qeybsato aadna ka dhex bixin sida caadiga tan kalena inaad ku taxaluqdo meelaha wacdiga iyo diinta laga laho sida masaajida iyo goobaha kale ee diinta lagu barto sida madaarista diiniga ah . Digniiin: waxaa laga codsanayaa ruuxa yeelanwaaya ama awoodi kari waaya inuu guursado waxaa loobaahanyahey inuu iska ilaaliyo daawashada aflaamta xun-xun sida daawashada waxa loo yaqaano sexual watching sex ama sex , sidoo kale waa inaad iska ilaalisaa daawashada sawirada qaaqaawaan ee dumarka ama raga sidoo kale waa inaad iska deysaa akhriska maqaaladda xambaarasan kasheekaynta arimaha guurka, gabadha iyo qoyska kuwaasoo laga yaabo iney kuugu abuura dareen xambaarsan murugo cusub.

Doorasha jaceylkaaga

Diinteenna Islaamku waxay ina baraysaa in haweeney afar waxyaabood lagu guursado, kuwaasi oo kala ah: Qurux, Qoys (Qabiil ama bulsho) sharaf leh ooy ka dhalatay amase uu ka dhashey, Maal iyo Diin uu leeyahey amase ay leedaheyba. Sida uu noo sheegay nebigeena suuban ee mohammed scw. Haddaba haddaynu mid mid u kala qaadno waa kuwan.

1- Qurux: Quruxdu inkastoo ay tahay shabagga ugu horreeya ee ay dumarku ragga u daadiyaan, misana diin iyo akhlaaq haddaanay dugsanayn, intay halleyso ayaa ka badan waxay hagaajiso, waxana weeye wax da’ ku xiranoo qofka aan ku daahin. Waxaa la yiri quruxda keligeed ahi waa sida bal cagaaran oo intaad u bogto aad xoolaha ku deysatid, kolkeyse daaqaan ay ku banaan (shubmaan) oo bushi uun ka qaadaan.

2- Qoys sharaf leh: Waa wax loo baahan yahay in dad la garanayo oo magac iyo maamuus leh laga guursado, waana kii uu Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) yiri: “U doorta xawadiinna, cirqigu waa uu dusaaye”. Xadiiska oo uu soo saaray ibnu Maajah, micnihiisu waxa weeye dadnimo wanaagga waa la’iska dhaxlaaye, hubiya qofka aad guursaneysaan amaba u guurineysaan inuu qoys wanaagsan ka dhashay. Ha yeeshee, illayn qoyska dhan guursan maysidoo qof baad ka guursanaysaaye, sideed ku dammaanad qaadaysaa inay qoftaasi noqon doonto tii lagu nastoo lagu nagaado, haddaanad akhlaaq iyo diin ka eegin?.

3- Maal: Ninkii gabar maalkeed “oo qura” u guursadaa, ma uu doonayo gabadhee maalkeeduu doonayaa, ayada lafteeduna waxay u aragtaa nin ay iibsatay. Waxaa hore loo yiri: Ninka waxa wanaagsan inuu gabadha uu guursanayo saddex dheer yahay: da’ iyo nasab iyo duunyo, si aysan u yasin. Gabadhana waxa wanaagsan ninka ay guursanayso inay saddex dheer tahay: samir iyo edeb iyo suurad wanaag, si uusan u yasin.

4- Diin: Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) waxa uu xadiis saxiix ah ku yiri: (Naag waxa loo guursadaa maalkeeda, quruxdeeda, sharafteeda iyo diinteeda, ee ta diinta leh gaar gacmaha ciid gashee). Gabadha diinta lihi waa tan garanaysa siday u gudan lahayd xaqa uu ninkeedu ku leeyahay, siday u dhawri lahayd asraarta gurigeeda iyo nafteeda, siday isaga ilaalin lahayd masayr, carruurtana ugu barbaarin lahayd tubta toosan.

Haddaba, maadaama ay adagtahay sidii lagu heli lahaa haweeney afarta sifo ee aannu soo sheegnay isku darsatay, waxaa habboon in xoogga la saaro qof diin leh, hadday markaasi qurux iyo qoys wanaag ku darsato waa Alxamdu Lil-Laahi, hadday maalkeeda sidatana waa Rabbil-Caalamiin.

Si kastaba arrintu ha ahaatee, waxaad mooddaa in dabeecadda raggu dalkay doonaanba ha u dhasheene tahay inay gabadha bilicsanaanteeda iyo muuqaalka bedenkeeda ku daba galaan, intaanay u daadegin diin iyo dabeecad kale. Hadday markaasi diin iyo dabeecadi u dheer yihiin, ninka daa’in ka baqayaa waa tuu doonayey, kii kalee damackatiir ahe xoolo daneeyaase quruxda wuxuu ku daraa inay dad magac iyo deeq leh ka dhalatay.

Soomaalida iyo quruxda

Soomaalidu waxay tiraahdaa: (hadday naagi siddeed iyo labaatan sifo oo dumar lagu raaco leedahay, asay gabar tahay, guurkeeda sina looma daayo). Sifooyinka ay tilmaamaanna waa sidatan:- Afar ay u dheer tahay: labada gacmood, timaha iyo qoorta.

Labay u dhuuban tahay: qoorta iyo dhexda.

Afar ay dhumuc u leedahay: labada kub iyo labada cududdood.

Afar ay u caddahay: labada indhood iyo ilkaha labadooda lakab.

Afar ay u madowdahay: labada indhood wiilkooda iyo labada sunniyood.

Afar ay deeb u leedahay: labada dibnood (bushimood) iyo labada mudane (Naasaha caaraddooda).

Labay u shuban tahay: labada dhaban.

Hal ay u buuxdo: shafka oo ah meesha dumarku quruxda ka sitaan, ishuna ku nasato.

Hal ay u qoran tahay: waa sanka.

Lix iyo labaatankaas sifo araggay ugu qurux badan tahay, labana maqalkooda ayay dheguhu ku raaxaystaan, waana qosolkeeda iyo codkeeda macaan.

Carabta iyo quruxda

Soomaalida oo keliya ma aha, ee carabta lafteedu waxay tiraahdaa: (Naag wanaaggeed ma dhamaystirna haddaanay afar u caddayn, afar u casayn, afar ciriiri u ahayn, afar u carfayn, afar u madoobayn, afar u weynayn, afar u koobaabnayn, afar u ballaarrayn, afar u jilicsanayn, afarna u yarayn). Afarreydiina waa sidatan:-

• Afar ay u caddahay: indhaha, ilkaha, ciddiyaha iyo midabka.
• Afar ay u castahay: carrabka, ciridka, dhabannada iyo dibnaha.
• Afar ay ciriiri u tahay: sanka, dhegaha, xuddunta iyo cambarka.
• Afar ay u carfayso: sanka, afka, kilkilaha iyo cambarka.
• Afar ay u madowdahay: sunniyaha, timaha, indhaha wiilkooda iyo baararkooda.
• Afar ay u weyn tahay: joogga, garbaha, feeraha iyo barida.
• Afar ay u wareegsan tahay: madaxa, indhaha, cududdada iyo kubabka.
• Afar ay u ballaaran tahay: foolka, indhaha, shafka iyo cajarrada.
• Afar ay u yar tahay: dhegaha, cagaha, afka iyo calaacullada.
• Afar ay u jilcan tahay: sunniyada, sanka, dibnaha iyo dhexda.

Sida Loo Xalliyo Dhibaatooyinka

• “Idinku aad isu jeclaada, maxaa yeelay, jacaylku wuxuu qariyaa dembiyo faro badan.”

Maxaa dhacaya haddii aan keli ahay? Waxa aad samayn karto

1. Xooga saar meelaha aad ku fiican tahay.

2. Xiiso dhab ah u qabo dadka kale.

3. Kobci "dareen wadaag."

• Sida Loo Xalliyo Dhibaatooyinka
• Kitaabka Caawimaad Muu Ka Dhiibaa Dhibaatooyinka Lacagta iyo Deynta?
• How to Deal With Loneliness
• What if I’m Lonely?
• Loneliness—Identifying the Causes
• Loneliness in a World of Mass Connection
• Sidee Buu Reerku Farxad u Heli Karaa?
• Murugo iyo Rafaad may Dhammaan Doonaan?
• Muxuu Ilaahay u Oggolaadaa Shar iyo Silic?
• Sidee Baad Reer Barakaysan u Heli Kartaa?
• Talo Faaʼiido Leh oo Nolosha Dadka Hagaajisa