User:Abdiqani Ali
Hordhac:
Kama maaranto bulsho ama ummadi ama nidaam kasta oo caalamka ka jira inay yeeshaan hogaamin iyo hogaamiye dhab ah oo u dhaq dhaqaaqa maslaxada cida ay hogaaminayso una wada dhinaca khayrka iyo wanaaga kana hor tagta Sharka iyo xumaha.
Rasuulkenii suubanaana wuxuu yiri (2 Qaybood oo Bulshada kamid ahi haday toosaan/Wanaagsan yihiin, Bulshada oo dhan wey toostaa, labadaasina waa Culimada iyo Madaxda).
Hoggaamintu waxay la cimri tahay aadamaha. Eebbe (SW), ka hor intuusan abuurin Nebi Aadam (CS), wuxuu malaa’igta ku wargeliyey in uu abuurayo ‘khaliifa’[1]. Sheekh Qurdubi, isagoo aayaddaas daliishanaya, ayuu ku doodaa in hoggaamiyaha Islaamka loo bixiyo khaliifa. In kastoo, hoggaamintu la fac tahay aadamaha, laga qoray buuggaag sare u dhaafaya 45,000[2] iyo qoraalo aan ka yarayn 155,000,000[3], sanadkii walbana lagu kharash gareeyo lacag sare u dhaafaysa $100 bilyan tababarista iyo hagidda hoggaamiyayaasha, haddana, waxa la isku waafaqsan yahay in aan weli wax weyn laga aqoon. Ragga qaarkiis, tusaale ahaan, Burns (1979) waxayba yiraahdaan ‘waa mawduuca loogu hadalhaynta badan yahay, looguna fahanka yar yahay’. Inkastoo, adduunka oo dhammi baahi weyn u qabo fahanka hoggaaminta, haddana, Soomaalidu, baahi ka badan baahida ummadaha kale u qabaan ayay u qabtaa. Waayo, dhammaan dhibaatooyinkii soo maray Soomaaliya 500 sano ee la soo dhaafay waxay salka ku ku hayeen hoggaan xumo.
Qeexida Hogaaminta iyo Hogaamiyaha.
Hogaamintu: waa kartida saameysa ummadd una jiheysa hab-dhaqankooda si loo xaqiijiyo ujeeddo la wadaago, taa macnaheedu waxa weeyaan hogaamintu waa masuuliyad loo qaado ummadd la hogaaminayo si loo gaadhsiiyo ujeedo la wadaago. Hogaamiye: waa qof ka leh awooda hogaamiyenimo una isticmaala awoodisi si uu u saameeyo habdhaqanka ummadda uu hogaaminayo uguna jiheeyo ujeeddo lawadaago
Sifooyinka hogaaminta:
1. saameyn: waa kartida in lasameeyo isbadal ama ummadd wax lagu qanciyo. 2. fulin: waa kartida in amar ama diidmo loo jeediyo cida la hogaaminaayo. 3. Awood sharciyeed: waa xaqa uu sharcigu siinayo hogaamiyaha si uu u fuliyo hawlihiisa loona adeeco.
Hogaamintu waxay ka koobantahay:
1. Ummadd la hogaaminaayo.
2. Hogaamiye.
3. Hadaf la wadaago oo la doonayo in la xaqiijiyo.
Fa’iidooyinka Hogaaminta:
Sida aynu soo sheegnay ummaddina kama maarnato hogaamin kala nidaamisa kana dhaqda cadaalad, sidaa darteed ayuu Rasuulku (Calayhi Salaatu Wa Salaam) ina amray in loo magacaabo hogaamiye isku tag kasta oo ummaddeed ilaa kuwa ugu yaryar wuxuuna yidhi Rasuulku (Calayhi Salaatu Wa Salaam) :(haddii saddex u baxaan safar midkood amiir ha kadhigtaan) .
Waxaanu Rasuulku sidaa u yidhi si arinkoodu mid u ahaado oo anay ugu kala duwanaan rayiga isuna khilaafin madaamo oo lawada qaadanayo rayiga hogaamiyaha. Waxa kale oo aynu ka garan karnaa faa’iidada hogaamiyaha odhaahdii Nabiliyoon ee ahayd (Ciidan Bakayleyaal ah oo uu hogaaminayo libaax ayaa ka khayr badan ciidan libaaxyo ah oo uu hogaaminayo Bakayle).
Haddaba mihiimada hogaamintu waxay ku soo ururaysaa:
1. Hogaamintu waxay masuul ka tahay habsami u socodka shaqada nidaamka.
2. Hogaamintu waa isku xidhka shaqaale iyo qorshe uu leeyahay nidaam.
3. Hogaamintu waxay kaantarooshaa mushaakilada shaqada waxaanay uraadisaa xal.
4. Hogaamintu waxay ka hortagtaa khilaafka waxaanay isku soo ururisaa ra’yiga kala duwan.
5. Hogaamintu waxay daryeeshaa oo ay tobabartaa ummadda la hogaaminayo.
6. Hogaamintu waxay tageertaa horumar kaste oo ay gaadhaan ummadda ay hogaamiso.
7. Hogaamintu waxay fududaysaa hawlaha ay u baahanyihiin ummaddu.
8. Hogaamintu waxay ummadda ka caawisaa sidii ay ula qabsan lahaayeen isbadel kasta oo dhaca.
Hogaamin iyo Maamul maxaa u dhexeeya?
1. Hogaamintu waa shay soo jiraan ah oo la soo yaqaanay inta taariikh jirtey, halka maamulka bilaabmey dhamaadkii qarnigii 19 aad iyadoo sidaasi jirto haddana hogaamintu waa qayb ka mid ah maamulka.
2. Maamulku wuxuu awooda saaraa afar arimood oo kala ah: qorshayn, nidaamin jihayn ama iskudubarid, iyo daryeel.
3. Hogaamintu waxay awooda saartaa seddex arrimood oo kala ah: in la xaddido aragtida ama jihada loo soo socdo, in awooda la saaro aragtida, dhiirigalinta ummadda la hogaaminaayo.
4. Hogaamintu waxay awooda saartaa la dhaqanka caadifada halka maamulku awooda ka saaro la dhaqanka caqliga.
5. Hogaamintu waxay awooda saartaa guud ahaan in shaqadu sax noqoto, halka maamulku awooda saaro in shaqadu si faahfaahsan sax u noqoto.
6. Waxaanay wadaagaan labaduba in la xadido hadafka lana sameeyo jawi ku munaasib ah si loo xaqiijiyo hadafka.
Sifooyinka Hogaamiyaha dhabta ah:
1. Hogaamiyihu waa ka dareema ahmiyada xika uu yahayo garowsana inuu karti u leeyahay.
2. Hogaamiyuhu waa ka u daacada shaqadiisa.
3. Hogaamiyuhu waa ka awooda in uu ku waajaho xaladaha adag geesinimo .
4. Hogaamiyuhu waa ka ra’yiga wanaagsan ee u basil inuu dadka la tashado.
5. Hoogamiyuhu waa ka firfircoon ee leh xamasad iyo rabitaan uu shaqada u hayo.
6. Hogaamiyuhu waa ka go’aan qaadashada leh.
7. Hogaamiyuhu waa ka dadka la dhaqmi kara ee cod karka ah.
8. Hogaamiyuhu waa ka ummadda wax u horseedi kara si loogu daydo.
9. Hogaamiyuhu waa ka awooda in uu wax maamulo.
10. Hogaamihihu waa ka leh taageerayaal uu dhiiri galiyo.
Astaamaha Hogaamiyaha:
Hogaamiyuhu wuxuu leeyahay astaamo u gaar ah astaamahaas waxa kamid ah:
1. Qaab dhismeedka jidhka sida caafimaadka, dhararka iyo baladhka, sidii Daaluut lakiin maaha muhiim in uu hogaamiyuhu ahaado Nin dheer oo balaadhan sababtoo ah Xujaaj Ibnu Yusuf wuxu ahaa Nin jimidh yar. 2. Garashada sida caqliga iyo cilmiga. 3. Astaamo bulsheed sida la dhaqanka dadka. 4. Hab dhaqankiisa sida samirka iyo go’aankiisa. Yaa noqon kara Hogaamiye? Hogaaminimada maa loo dhashaa ?
Dr Daariq Al -Suwaydaan isaga oo sharxaya cida hogaamiye noqon karta wuxu yidhi(ma jiro qof ku nool arladan ilaa iyo wuxuu noqon karaa hogaamiye). Waxa kale oo xaqiiqo ah in dadka qaar u dhashaan hogaamiyo nimada iyagoon loo tababarin, dadkaa waxaa lagu qiyaasay in ay 2% ka noqonayaan dadka Arladan ku nool halka 2% kale oo dadka kamid ah aanay noqon karin hogaamiye si kastoo loo tababaroba halka 96% dadku ay noqon karaan hogaamiye lakiin ay u baahan yiin tobabar iyo aqoon dheraad ah Hogaaminta Wanaagsan Waxa Astaamaheeda ka mida talada oo dadka laga qayb galiyo ama waxa afka qalaad lagu yidhaa ‘participation’ sidoo kale waxa astaamaha u gaarka hoggaamiyaha wanaagsan inta badan lagu tilmaamaa in ay foolaad u yihiin: aragti dheeeri, weedh caddaan, hiraal ka gun gaadhid, daacadnimo, karaamo iyo buruud uu dadka ku kasbado , waxqabadka ku adkaysta, aftahanimo, wada hadalka ku fiican, wax qancin kara, xamaasad beeri kara, khatar u badheedhi kara, hiyi kicin dhalin kara, go’aan qaadasho leh iwm. Hogaamiyuhu kama qoomamoodo go’aanka uu talo ku gaadho balse way dhib badan tahay talada kalida lagu gaadhaa. Dumarku ma noqon karan Hogaamiye.
Dumarku waxay leeyihiin sifooyin badan oo ay kaga duwan yihiin raga sifooyinkaa qaar waxay dumarka ka dhigayaan qaar kaga fiican raga xaga hoggmiyo nimada sifooyinkaa waxaa ugu mihiimsan • In anay go’aan kaligood qaadan oo ay dadka la tashadaan sidii Baliqiisiba ugu lahayd qowmkeeda(maan ahayn mid qaadata arin ilaa aad markhaati ka tihiin). • Dumarka way ka aragti dheer yihiin raga sidu Quraanku sheegayo(makrigoodu waa mid weyn). Marka dhica kale laga eego dumarku u maanaasib uma ha hogaamiye nimadu sababahan soo socda awgeed. • Dumarku ma laha go’aan • Dumarku way niyad jab badan yihiin • Dumarka waxa ku dawakha cida ay hogaaminayaan • Dadka rag iyo dumarba ma jecla hogaamiyahoodu in uu dumar noqdo
Hogaamiyaha dhabta ahi maaha mid is waynayn badan, wuxuu la koraa dadkiisa wuxuu u dhibaatoodaa oo naftiisa u huraa sidii uu bulshadiisa ugu gudbin lahaa dareenka uu ku keliyaystay ee uu doonayo in bulshadiisu ku badbaado, hadh iyo habeen wuxuu ka fekeraa sidii uu sida gorgorkuba gurboodkiisa u hago awoodoodana u tuso uu isna shacabkiisa u hoga-tusaalayn lahaa awoodadana u midayn lahaa. Goorgorku haadda ka wayn ! waa maahmaah soomaaliyeed qaybtii hore ee maqaalkii xalay ayaa markuu akhriskeeda ka bogtay waxaa isoo wacay oday waayeel ah aadna ay reer laascaanood u xushmeeyaan, wuxuu kasmadayda kusoo kordhiyay in gorgorku leeyahay johorad sida maska oo kale, ilaahay amarkii sida maska oo kalena uu candhuuftiisa u adeegsado haddii johoradaasi lasoo weeraro, weliba wuxuu kaasoo tooganayaa sida diyaaradaha droneska ah masaafo dheer oo ili ma aragtay ah, waana halka lagasoo dhiraandhiriyay diyaaradahan casriga ah ee reer galbeedku dunida sadexaad u adeegsadaan.
Gorgorku wuxuu gaadhaa meel aan haadda kale hawaysan Karin, 10,000 oo feet, masaafada intaas le’eg isagoo heehaabaya kolka uu oogadda dhulka wax uga baahdo il-bidhiqsi kuma qaadato xawaare aan aadamuhu qiyaasi Karin ayuu kusoo degaa, sida gantaalka oo kale ayuu ugaadhuu rabay ugu dul dhacaa oo hawada sare intuu ula duulo kolba soo daayaa, si uu ugu raaxayso kolba soo qabashadeeda iyo dhibka uu kala kulmayo, si kale uguma baxdo haddii uusan kolba sii dayn oo haddana soo qaban ! Gorgorku sida shimbiraha qaarkood, intuu oogada yimaado cabaad iyo calaal kuma dhufto, kuwa calaacalaya kama ag dhawaado gooni intuu u baxo ayuu cod hoose oo aan la maqli Karin ku guuxaa oo malahayga uu naftiisa kula tashanayo, markaasuu s dib u duullaa oo raadsadaa fursad kale oo uu weerar lagu wiiqmo ugu soo qaado ugaadha damacu kaga jiro, cadaadis iyo dhib midna kuma hayso inuu duufaanada iyo dabaylaha dhacaya farxad iyo raaxo si joogto ah oo degen baalashiisa ugu fidsado.
Hogaamiyaha dhabta ahi waa kan xalka u hela dhibaatada, sida gorgorku u diiday inuu cawdo isna ma yaqaano caloolyowga iyo ciil ku noolaanshaha, waxay jecelyihiin inay dhabarkooda saartaan caqabadaha hawsha ay bulshada u hayaan kaga yimaada sida gorgorkuba ugu dhabar-adaygo duufaanadu markay yimaadaan.
Astaamaha halaasiga ah ee gorgorka aan ku caashaqay waxaa kamida, weligiis ma cunin cad bakhti ah sida shimbiraha kale lagu yaqaano, keliya wuxuu cunaa hilibka uu ka helo ugaadha uu dilooday, afkiisa ma saaro hilib aan isku darsan qeedhiin iyo cusayb, waa maxay haybad iyo hank u jiraa, hogaamiyuhu wuxuu waqtigiisa la qaataa dadka awooda iyo tamarta maskaxeed ilaahay ugu deeqay, dadka sida xorta ah u fekeri kara ee naftooda ka fogeeyay caadifada iyo qadhmuunka dadka kala irdheeya.
Hogaamiyuhu sida gorgorka bakhtiga ma hawaysto, wuxuu la saaxiibaa dadka fekerkiisa toosin kara ee kobcin kara, dadka uu ugu tegi karo go’aan qaadasho xog wadata, ficilkeedana raacin kara (make informed decisions and take actions), wuxuu jecelyahay inuu ka agdhawaado dadka ka dhabayn kara hugunka isbedel doonka ah ee laabaha dadka ku hagaasmay, hogaamiyhu waa nin nool oo qof nool oo kale uun ay ugu baxdaa!
Kolka dhibka lagu jiro ee duufaanadu cirkaas isku shareeraan, noolaha shimbiruhu ka mid yihiin way naxdin gariiraan, waxayna ciirsadaan inay duulimaadyo deg deg ah uga baxsadaan deegaanka duufaanku ka dhacayo, xaaladu markay halkaas marayso gorgorka waa iddiisa inuu baalashiisa waaweyn kala fidsado, oo uu kolba dhan u dhex qaado duufaanka isagoo raadsanaya meeliba meesha ay kaga badantahay duufaanku, shimbrihii waxay u qaybsameen xiliga uu isagu duufaanka ku raaxaysanayo mid asqoobay oo hagoog ka dhigtay baalashiisii iyo mid duulimaad is yidhi ku orod oo duufaanadu ka xoog bateen.
Noloshu way dhib badantahay, gaarahaan markaad hawl dadweyne hayso nacab badan oo waxay kugu galeen aadan garanayn ayaad yeelanaysaa, haddiise aad hagardaamada ay kuu gaysanayaan aad ka baqdo, sheekadu waa col hortiis jabayeey ! sida gorgorka oo kale u arag inay yihiin duufaan aad wajahi karto oo weliba meesheeda ugu saraysa aad u duuli karto, waa dabeecada dhabta ah ee qofka hammiga iyo qamiga bulsho iyo badbaadinteeduba ku jirto.
Si kastoo gorgorku aragti dheer iyo dabeecado halaasi ah u leeyahay, waxaa jirta xili uu dib-u habayn ku sameeyo noloshiisa, waa yaab iyo amankaage wuxuu ilaahay awood u siiyay inuu jiritaanka noloshiisa sii dheeraysan karo, wuxuu ku darsan karaa intuu markaas jiro in le’eg ama kaba badan, astaantan isbedelku waxay dhacdaa badanaa markay da’diisu gaadho 30 jir, xiligaas oo isbedel taban ku dhaco jidhkiisa, waxaa ku adkaata inuu duulimaadyadii looga bartay sameeyo oo noloshiisa sii maareeyo.
Kama quusto nolosha, wuxuu go’doon ku noqdaa mudo sanad badhkiis ah dhakada sare ee buurta, shinka uu halkaas ku suganyahay wuxuu iska ridaa cidiyaha uu wax ku ugaadhsanayay sodonkii sano ee u dambeeyay, kadibna wuxuu iska rifaa baalasha waxaa u suurta gasha inay dib isu cusboonaysiiyaan xubnihii uu jidhkiisa ka bedelay, xiligaas uu hawsha ku jiro cadawgiisa iyo ugaadhiisu aadbay u faraxsanyihiin waxay iska dhaadhiciyaan inuu marayo heerkii uu xaalada ka bixi lahaa, waxayse wax walba is bedelaan markuu dib usoo laba kacleeyo isagoo jiilasha dambe ee gorgorkii uu dhalay la jaanqaada oo dib wax u ugaadhsada 30 sano iyo ka badan oo kale.
Hogaamiyaha dhabta ahi sida gorgorka ma quusto, wuxuu dib u eegis ku sameeyaa noloshiisa hogaamineed, waqtiyadii urugada lahaa iyo kuwii farxada lahaa ee uu soo maray laabta ayuu ku hayaa, wuxuu is waydiiyaa waxa uu ka bartay iyo galdaloolooyinka ay muhiimka tahay inuu noloshiisa hogaamineed wax ka badelo, markasta wuxuu cashar anfaca ka bartaa hagardaamooyinka cadawgiisa uga imanaya maalin walba, wuxuuna ku sameeyaa dabagal joogto ah iyo dheeli-tir hogaamineed oo uu kusii noolaado.
Waa Kee Hogaamiyaha Dhabta Ahi
Sida aan ognahay Allah swtc wuxuu adduunkaan ku abuuray aadamahaas maanta noqday waddamadaas ku kala firiqsan qaaradaha oo dhan… Markaan taariikhda dib u raacno Aadamahaasi waxay soo wada mareen Maamullo kala duwanaa oo mabaaddii kala duwan lahaa… Iyagoo lahaa Maamullo ayaa Allah swtc usoo diray Hoggaamiye aan ahay kuwii Maamulkaa hogaaminayey…
Culimada ku xeelka dheer Cilmi-nafsiga bulshada aadamiga ah, waxay xaqiijiyeen oo farta ku wada fiiqeen ;” Ahmiyadda Hoggaaminta iyo kaalinta ay ku leedahay dhismaha iyo horumarka bulshooyinka kala geddisan”. Waxay Culimmadu caddeeyeen ; Inuu Madaxweynuhu ama Hoggaamiyuhu saldhig u yahay ; isku-duubnida iyo wadajirka qaybaha bulshada uu hoggaaminayo, degganaanshaheeda, gaadhida ujeeddooyinkeeda, ku-dhaqanka Aydiyaloojiyadeeda iyo gudashada hawlaheedaba. Hawlaha hor-yaal ee laga rabo inuu guto Hoggaamiyuhu, waxay ku xidhan tahay ; hadba nooca bulshada ee uu hoggaankeeda hayo iyo waddada siyaasadeed ee ay ku taagan tahay. Hoggaamiyayaasha kala geddisan ee bulshooyinka dimuqraadiga ah, tan Diktatuuriyadda(kali-talis) iyo kuwa ku sugan qaababka jaha-wareerka, qaska iyo kala-dambayn la’aanta, way kala duduwan yihiin, maxaa yeelay ; isku nidaam, hab iyo xeer midna ma aha saddexdoodu.
Marka la isku soo cel-celiyo, hawlaha uu hoggaamiyuhu qabto, waxaa lagu tilmaamaa inay isugu jiraan dejin siyaasad,, qorshayn, maamul, khabiirnimo, ciqaabid iyo abaal-marin, garsoorid, hawlwadeennimo gudaha ah, arrimaha dibadaha, tusaalayn, aabbanimo iwm. Culimmadu waxay tilmaameen, inay cilmi-ahaan adag tahay; in la xaddido astaamaha la rabo inuu hoggaamiyuhu yeesho guud-ahaanba, waxaase cilmi-ahaan la xaqiijiyay ; inuusan hoggaan bulsho aadami ahi qaban karin, Qofka leh Sifooyinka soo socda:- 1. Qofka shakiga badan ee aan isku kalsoonayn. 2. Qofka aan bulshaawiga ahayn, goonni-u-socdka ah, dad la dhaqankana lahayn. 3. Qofka garashadiisu kooban tahay (Maan-gaab).
Dadka astaamaha noocaas ah leh, hadday qabtaan xil hoggaamin bulsho, way ku guul-darraysanayaan oo kama midho-dhalin karaan. Waxaa kaloo hoggaaminta bulshada hadduu qabto, isaguna ku fashilmaya; Qofka leh astaamaha wanaagsan ee hoggaaminta bulshada, sida; Geesinnimada, Deeqsinimada, Go’aan-qaadashada, Degganaanshaha, Garsooridda iwm. hase yeeshee, ay ka maqan tahay Hawl-karnimada, Waayo-aragna aan ahayn, waana sida loo yidhaahdo, “Waayo-aragnimo la’aaney ba”. Waxaa la arkay rag shahaaddooyin sar-sare wata, aqoon iyo akhlaaq aanay ku yarayn, magac iyo muuqaal weyn leh, hase yeeshee, aan labo xadhig isku xidhi kareyn, xafiisyadoodu ay hadhaysay fadhiidnimo hawleed, tallaabo kastoo ay qaadaanna laga sheeganayo wax qabad la’aan oo aanay hawlahooda gudan.
Marka aynu hoos u eegno sifooyinka iyo astaamaha wanaagsan ee lagu garto Madaxweynaha ama Hoggaamiyaha Wanaagsan, ma fududa xadidaddoodu, maxaa yeelay, waxay badanaa ku xidhan tahay; Mawqifyada hadba soo wajaha hoggaamiyaha, waaqaca aan laga gudbi karin ee hor-yaal iyo deegaan-bulshadeedka ku xeeran, waana sida ay Murtidu sheegtay ” Haddii uu nin geesi ahi, raggu (geed-adayg yahay), haddaan garabka lala qaban guri oodi maayo..” Hoggaamiye kasta oo yimaada, astaamihii wanaagsanaa ee hoggaamintana leh, hadduusan taageero ka helin dadka iyo dawladda uu hoggaanka u hayo, waaqaca yaallana aannu u hiillin, hal tallaabo hore uma qaadi karayo, xilkiisana si fiican uma gudan karo, xataa haddii uu dibadaha maciinsado, sida ay taariikhdu sheegayso.
Si kastoo ay arrimuhu yihiinba, waa inuu hoggaamiyaha muslimka ahi lahaado astaamaha iyo sifooyinka hoos ku qoran ee ay culimmadu sheegeen:-
(1) Waa inuu Allihiisa weyn ka baqayo, niyad u hayo, daacad iyo diyaar u yahay xilka hoggaaminta bulshada, waddanina yahay. (2) Waa inuu jir iyo maskax-ahaanba bad qabo, si uu karti ugu yeesho xil-gudashadiisa. (3) Waa inuu Shakhsiyad, muuqaal iyo akhlaaq wanaagsan leeyahay. (4) Waa inuu dadka qancin karo, ra’yigiisana si fiican u cabbiri karo, si dhiirranna hadalka u karo, go’aan qaadashana leeyahay. (5) Waa inuu doonayo inuu dalka iyo dadkaba wax u qabto, dul-qaad iyo geesinimana muujiyo. (6) Waa inuu ka dhisan yahay dhinacyada; aqoonta guud, in ku filanna ka yaqaan cilmiga bulshada, diinta, siyaasadda, ugu yaraanna hal luqad oo caalami ah si fiican wax ugu cabbiri karo, si uu adduunka kale ula macaamilo. (7) Waa inuu leeyahay hal-abuur ,kana dabbaalan karo caqabadaha, maareyntiisuna mid macquul ah tahay. (8) Waa inuu leeyahay aragti dheer, wax sii saadaalin karo, dibin-daabyadana dareemi karo. (9) Waa in uu dadka kale iskaashi la samaynayo, qaddarinayo ra’yigooda, isla-weynina ayna ku jirin. (10) Waa inuu si caqli iyo miyir ah wax ku xallin karo, caadifadahana iska xakamyn karo. (11) Waa inuu joogto u horumarin karo xiriirka uu dadka kale, gudaha iyo dibadaha la leeyahay. (12) Waa inuu bisayl iyo waayo-aragnimo xambaarsan yahay.
Haddii astaamahan badankoodda laga helo Madaxweynaha ama hoggaamiyaha, waayuhuna saacido, dadweynaha iyo xubnaha dawladduna garab-galaan, waxay u badan tahay, inay arrintu noqon karto;” Rag baa ka taliyay, Rabbina waa aqbalay..”
Hogaamiyaha dhabta
Haddaba Hoggaamiyaha dhabta ah ee aadamaha ah waa kii leh arimahan
1. Aaminimo… Oo aan marnaba laabtiisu lahayn khayaamo dhaqan muuqda iyo mid qarsoonba…. 2. Daacadnimo…. Ka daacad ah waxa uu qabanayo oo ka xalan halagaa sheego iyo magac ka hel… 3. Dulqaad…. Inuu u dulqaato wax kasta oo foolxuma ah oo kaga yimaada qoomiyaddaas oo Hoggaanka u yahay… 4. Naxariis…. Inuu u naxariisto qoomiyaddaas oo simo kooda liita ee gargaarka u baahan iyo kan ladan labadaba oo aanu eegin kan liita bes ee ogaado kan ladan in laftiisu mudan yahay naxariis…. 5. Iimaan dhab ah ama mabda uu rumaysan yahay si adagna uhaysto, (Yaqiin) diyaarna u ah inuu Ummadiisa ku hogaamiyo ku hormariyo. Labadaa tilmaamoodna Rabbi wuxuu ku sheegay Aayadan; وجعلناهم أئمة يهدون بأمرنا لما صبروا وكانوا بآياتنا يوقنون 6. Ku adkaansho…. Uu ku adkaado cadowga qoomiyaddaas uu hoggaanka u yahay 7. Taliye… Inuu leeyahay La Taliye ku haga Tubta toosan oo aan uga arxamayn markuu qalad ku dhaco oo indhaha kaga dhufanaya isagoon u aaba yeelayn sharaf dhaca ka qabsanaya qaladkaas uu galay ka sixiddiisa… Tusayana tubta saxda ah ee uu kaga bixi karo qaladkaas uu galay… Hoggaamiyahaasna aanu marna jebin Talada Taliyahaas… 8. Hogaamiyuhu Ma aha madaxweynaha ama qofka idinku daraja sareeya, balse waan kan lagu daydo. 9. Ma aha qofka koox ahaan idinku mushahar badan, balse waa khatar u bareeraha. 10. Ma aha qofka idinku gaadhi wanaagsan ama idinku guri weyn, balse waa adeegaha. 11. Ma aha qofka nafsadiisa ama nafsadeeda horumariya, balse waa kan horumariya kuwa kale. 12. Ma ah maareeye, balse waa curiye, ma aha qaate, balse waa bixiye. 13. Ma aha hadlaa afminshaar ah, balse waa dhagayste
___________________________________________________________________________________ Hogaamiyaha Ummada Hagi kara iyo Hogaamiyaha aan Ummada Hagi Karin waxay ay ku kala duwan yihiin Astaamahan
( 1) قال تعالى وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا Alle subaxaanuhu watacaala waxa uu yidhi {waxaanu ka yeelnay hogaamiyayaal ku haga arimahayaga {qadahayga} waxa kale oo aanu u waxyoonay sameynta ficilada wanaagsan, inay salaadaha oogaan, iyo in ay xoolahooda ka bixiyaan zakada ...... 2) قال تعالى وجعلنهم أئمة يدعون إلى النّار ويوم القيامة لاينصرون.... ALLE waxa uu leeyahay subxaanuhu watacaalaa { waxaanu ka yeelnay hogaamiyayaal ugu yeedha xagaas iyo naarta, maalinta qiyaamana umana gargaarayaan ......
Sida aynu wada ogsoonahay hogaamintu waxa ay u sii kala baxaysaan labadaas qeybood laakiin waxa lagu kala tagsan yahay sida loo kala maamulo iyo sida loo kala qabto shaqada. WAXA KALE OO IYANA XUSID MUDAN IN AY UMMADU KA MID NOQON KARTO IN AY HOGAAMIYE AAN KALA EEGAHAYN XAQA IYO XAQDARADA UU XILKA U QABTO ..
وقال الرّسول لاصحابه:- (يَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِينَ خَمْسٌ إِذَا ابْتُلِيتُمْ بِهِنَّ وَأَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ تُدْرِكُوهُنَّ لَمْ تَظْهَرْ الْفَاحِشَةُ فِي قَوْمٍ قَطُّ حَتَّى يُعْلِنُوا بِهَا إِلَّا فَشَا فِيهِمْ الطَّاعُونُ وَالْأَوْجَاعُ الَّتِي لَمْ تَكُنْ مَضَتْ فِي أَسْلَافِهِمْ الَّذِينَ مَضَوْا وَلَمْ يَنْقُصُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ إِلَّا أُخِذُوا بِالسِّنِينَ وَشِدَّةِ الْمَئُونَةِ وَجَوْرِ السُّلْطَانِ عَلَيْهِمْ وَلَمْ يَمْنَعُوا زَكَاةَ أَمْوَالِهِمْ إِلَّا مُنِعُوا الْقَطْرَ مِنْ السَّمَاءِ وَلَوْلَا الْبَهَائِمُ لَمْ يُمْطَرُوا وَلَمْ يَنْقُضُوا عَهْدَ اللَّهِ وَعَهْدَ رَسُولِهِ إِلَّا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ عَدُوًّا مِنْ غَيْرِهِمْ فَأَخَذُوا بَعْضَ مَا فِي أَيْدِيهِمْ وَمَا لَمْ تَحْكُمْ أَئِمَّتُهُمْ بِكِتَابِ اللَّهِ وَيَتَخَيَّرُوا مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ بَأْسَهُمْ بَيْنَهُمْ) [رواه ابن ماجة والحاكم
RASUULKA scw ayaa isaga oo lahadlaaya saxaabadiisii ku yidhi . xadiiskii dheeraa ee ibnu maajah iyo xaakim soo wariyeen ku xusay waaqica badan oo maanta jooga kana digay oo uga digay asxaabtiisa illaahayna uga baryey in aanay gaadhine waxa ka mid ahaa in kasta oo uu xadiisku aad u dheer yahay in la macneeyaana ay wakhti dheer qaadanayso ayaa kaliyaata waxa aynu u dan leenahay ay noqon doonto وَجَوْرِ السُّلْطَانِ عَلَيْهِمْ markii uu rasuulku ka soo waramay dhibaatada ay ummada ku keeni karto macsiyada, dambiga iyo in xoolaha zakada laga bixin waayaa ay keeni karto dhibaatooyin aad u badan laakiin aynu soo qaadano xadiiska intiisa dhexe وَجَوْرِ السُّلْطَانِ عَلَيْهِمْ WAJAWRU SULDAAN CALAYHIM in uu illaahay ku sababaayo ummada hadii ay macsiyadoodu badato
Madax, hogaamin iyo cidkasta oo xilka u qabataa in ay ku xad-gudubto korkoogana ay ku sameyso waxkasta oo ay awoodi karayaan oo tacadi, dhib. Khasaare, rabshado , iyo weliba xukun sharci darro ah
Hadaba ummadi waxa ay ku horumari kartaa marka ay yeelato dhaqan, asluub iyo anshax aan ka hor imanaynin diinta ayaa ILLAHAYNA ka soo saarayaa ummada dhexdooda hogaamiye aan ku xad-gudbin aan tacadi kula kicin
hogaamiyaha guusha gaadhi karaa waa kan leh arimahan
1] رئية مستقبليّة واضح Aragti mustaqbaleed oo toos ah 2] رسالة ساميّة وقيّم العاليّة Fariin sare oo sharaf leh iyo akhlaaq suuban {sare} 3] منهجيّة سليمة للتّفكير الإبداعي Dastuur dhammeystiran iyo quwad fikireed 4] معرفة عميقة الشّاملة Garasho {aragti} gundheer oo dhammeystiran