Gendershe

Degaanaweynaha Gendershe Magaalada Muqdisho waxay u jirtaa 45 KM dhinaca xeebta ,waxay xuduud la wadagtaa :-bari waxaa ka xiga tuulada.

Dhanaane oo ah degaanada ay degto beesha Shiiqaal-Gendershe, waqooyi waxaa ka xiga dooxooyin yar-yar oo aad u qurux badan , galbeedna waxaa ka xiga tuulada Jilib-Marka, koonfurna waxaa ka saaran Badweynta.

Hindiya iyo geedaha qunbaha ee ku teedsan xeebta iyo geedaha kale ee loo yaqaano Showri oo ay caan ku tahay Gendershe, Waxaa soo gala Gendershe seddex waddo oo kala ah:-wadada ka imaan jirtay dhanka xeebta Jaziira ee soo aadi jirtay dhanka Gendershe oo iminka xiran, wadada ka timaada nambar lixdan ee soo gasha Gendershe iyo wadada xeebta ee isku xirta Gendershe ilaa iyo Marka oo ah xarunta Gobolka Shabeelada Hoose, Gendershe waxaa hoostaga tuulooyin, tuulooyinkaasi waa seddeed tuulooo ay ka mid yihiin.

1-Tuulada Dooxa Qoryaale.

2-Tuulada Buulo Bishaar.

3-Tuulada Bocoreey.

4-Tuulada Timirteey.

5-Tuulada Yaaq-Bine.

6-Tuulada cadeey dheere.

7-Buulo Aw-Caliyow.

8-Tuulada Maansaaleey.

Gendershe waxay leedahay ]hal School oo ay dhistay Dowladii hore ee Soomaaliya ee uu madaxweynaha u ahaa Marxuum Maxamed Siyaad Barre schoolkaas oo ah school hoose iyo dhexe ah iminkana wax dhigta malahan schoolka kadib riditaankii dowladii dhexe ee Soomaaliya sanadkii 1990kii kadib Schoolkaasi ma uusan helin wax dayactir ah marka laga reebo qeyb ay dayactir ku sameeyeen jaaliyadda reer Gendershe eek u nool qurbaha gaar ahaa wadanka Norwey iyagoo u wakiishay Urur lagu magacaabi jiray Ururka Nabadda IYO Horumarinta Gendershe (UNHG), ururkaas oo iminka burburay sababo amaandarridda ka jirta Soomaaliya Dartii, Gendershe waxaa kalloo ku yaala labo dugsi qur'aan oo aan lahayn wax gogol ah dhismo qurxoon malahan waa meel lagu ooday geedo waxaadna u maleyneysaa meel ay ku xaroodaan dugaagta haweenkii oo kale markaad maraysid marna is oranaysid meesha ayaa ah dugsi qur'aan ah, Gendershe malahan isbitaal ama MCH, dhanka Masaajida waxaa ku yaala masjidyo badan, waxaana ugu weyn afar masjid oo kalla ah:

1- Masjidka Jaamacadda.wuxuu ku yaalaa xaafadda Buulo Ceel.

2- Masjidka Nuraani oo ku yaala Shacbaanka ahna masjidka ugu balaran lehna labo dabaq oo qurux badan.

3- Masjidka Abiyo Abiikar Aw-Asad oo ku yaala xaafada Buulo Hoose.

4- Masjidka Aw-Maki oo asna ku yaala xaafadda Buulo Hoose.

Seddexda kale ee masjid waa kuwo aan helin wax dayactir ah inta la xusuusan yahay marka waxaan leeyahay dadka u dhashay Degaanka dhisa oo qurxiya masaajidaasi oo ah meesha ugu haboon ee la dhiso inta dunidan guudkeeda aan saaranahay aaqiro noo noqonaysa xijaab naga daboosha naarta ALLAHA naga koriyee sadaqo waa tan ugu haboon ee dhisa beytka ALLE.

Malahan wax suuq ah oo leysla ogyahay marka laga reebo meesha caanka ah oo ah faras magaaladda ah oo lagu magacaabo SHACBAANKA oo ah meel inta badan ay iskugu imaadaan dadka ku nool Degaanka Gendershe.

Magaca Gendershe waa magac asal ahaan ka soo jeeda Wadanka Iiraan, balse waa dad asal ahaan ka soo jeeda Dalka Yaman gaar ahaan Gobolka Xadarmuud, Magaca Gendershe waxaa bixiyay ganacsato Iiraaniyiin ah oo waagaasi ganacsi u iman jiray Gendershe waxayna ku magacaaween GARDEN-SHAAH (Beerti Shaaha) iminka waa dad Soomaali ah waxaana Dalka Soomaaliya loogu yaqaanaa seddex magac oo kalla ah:

1-Shiiqaal Gendershe waana magaca ugu weyn.

2-Reer Aw-Gerweyne.

3-Reer Cusmaan Faqi Cumar.

Qofkii ugu horeeyay ee degay Gendershe wuxuu ahaa nin wadaad ah oo la oran jiray SheekhCusmaan Faqi Cumar (AW-GERWEYNE) oo ay ku abtirsadaan dadka degan Gendershe, Sheekh Cusmaan Gerweyne aabihii wuxuu dhalay labo wiil oo ah;-1-Sh.Cusmaan Faqi Cumar. 2- Sh. Muraad Faqi Cumar aabahooda Faqi Cumar wuxuu ahaa wadaad faafiya diinta islaamka waxaana lagu dilay halka hadda loo yaqaano masjidka Arbaca Rukun oo ka mid ah Degmada X/Weyne, waxaana lagu aasay masjidka weyn ee caanka ka ah Magaalada Muqdisho Masjidka Marwaas Degmada X/Weyne muddo dheer kadib waxaa laga bixiyay masjidka lafihiii Faqi Cumar waxaana amarkaasi bixiyay Madaxweynihii hore ee Dalka Soomaaliya Maxamed Siyaad Barre.

Sheekh Cusmaan Faqi Cumar (Aw-garweyne) wuxuu ahaa bah gooni ah hooyadiisa waxaa la oran jiray MUXDARA waxay ahayd ASHRAAF gibilcad wuxuu ku dhashay Degmada Marka Gobolka Sh.Hoose oo waagaasi ahayd meel miyi ah waxaana ku noolaa sida la sheegay Faqi Cumar iyo xaaskiisa kadibna waxa soo dagay MARKA dadyow kale oo fara badan haba ugu horeeyaan beelaha Banaadiriga leysku dhaho ama soomalidu u taqaan Gibilcadka kadib waxaa marti ahaan u yimid MARKA beesha BIIMAAL oo ku soo degay beesha Reer Aw-gerweyne.

Sheekh Cusmaan Faqi Cumar (Aw-Gerweyne) wuxuu ahaa nin culumo ah oo wuxuu diin faafin u tagi jiray gobolada Soomaaliya gaar ahaan Gobolada Koonfureed sida Kismaayo, Baraawe, Marka iyo meelo kale oo badan.

Sheekh Cusmaan Gerweyne markuu weynaaday wuxuu u guuray halka hadda lagu magacaabo GENDERSHE isagoo guursaday gabar Reer Baraawe ah oo la oran jiray BINTI oo biida ah ( waa gibil cadka Baraawe)Shiikha wuxuu dhalay seddex wiil iyo hal gabar waxaana ugu weynaa :- 1-Maad-sheekh - 2-Ibraahim -3-Yaxye oo ku magic dheeraa (ISGOOWE) iyo gabadha oo la oran jiray Barka.

Beesha sheikhaal gendershe waa todobo juffo oo kalla ah:-

1-Reer Maad-Sheekh.

2-Reer Aw-Ibraahim.

3-Reer aw-Muraad.

4-Reer aw-izgoowe.

5-Reer Gaameedle. Reer Macalin fiq burhan

6-Reer Naakhude.

7-Reer Mehri.

Shiikha markuu degay Gendershe waxaa lagu qiyaasaa kun iyo kontan (1050) ilaa iyo kun iyo boqol iyo kontan sano (1150)ku dhawaad.

Hadaba waxaa xusid mudan in dadka ku nool ama ku abtirsada Gendershe inay ahayeen dad aad u neceb Gaalada iyo Gumeysiga aadna u jecel Islaamka dadka deriska ahna aad u xushmeyn jiray inkastoo taarikhyahanada soomalidu aysan waxba ka qorin taariikhdii ay lahayeen dadka ku ab iyo isirtirsada Gendershe taasna waxaan garan waayay sababta ay u yeeleen, dadka ku abtirsada Gendershe waxay ahaayeen dadkii ugu horeeyay ee la dagaalama gumeysiga marka laga hadlo beelaha leysku yiraahdo (BANAADIRIGA ama Reer XAMARKA ) ilaa iminkana ma jirto beel kalle oo la dagaalantay Gumeysigii Talyaaniga iyo Ingiriiska, waxaana tusaale kaaga filan waqtigii gumeysiga Talyaaniga uu rabay inuu qabsado Degmada Marka iyo hareeraheeda waxaa ka difaacay Beesha Shiiqaal Gendershe iyo Beesha Biimaal oo wada deganaa Marka Iyo Nawaaxigeeda.

Beesha Shiiqaal Gendershe iyo Beesha Biimaal waxaa ka dhaxeeya Islaanimo, Soomaalinimo ,iyo weliba derisnimo so jireen ah, dagaaladii u dhaxeeyay beelaha Shiiqaal Gendershe iyo beelaha Biimaal oo dhinac ah iyo gumeysigii Talyaaniga waxaa beesha Shiiqaal Gendershe ku waysay dad badan oo ugu dhintay difaacii Marka iyo nawaaxigeeda iyo dhaawac badan waxaa kalloo la waayay seddeed ruux oo meel ay jaan iyo cirib dhigeen la waayay balse la sheegay in sedeedaasi ruux loo diray Xaruntii Daraawiishta oo uu hogaaminayay Diiriye Guure si ay ugu helaan garab hiil iyo hooba leh, waxaan isku dayay inaan hello magacyada ragaasi seddeeda ahaa balse iima suurto galin, sidoo kale waxaa in hoosta laga xariiqo mudan in dagaaladaasi raggii hogaaminayay ay ahaayeen qaarkooda Shiiqaal Gendershe.

Waxay kalloo ka qeybgaleen dagaalo badan sidda kii u dhaxeeyay beelaha Biimaal iyo beesha Shiiqaal Gendershe oo isku dhinac ahaa iyo beelo fara badan oo deganaan jiray dhulka loo yaqaano (DHOOBOOY) waxaana hogaaminayay beesha Goobroon oo uu madax u ahaa waagaasi Suldaan Axmed Yuusuf, waxay kalloo ka qeybgaleen dagaalo badan oo aan halkan lagu soo koobi Karin waxayna had iyo jeer is kaashan jireen Beesha Biimaal.

Walaal aqriste: Degaanka Gendershe waxaa ku noolaa oo qura Beesha Shiikhaal gendeshe oo ka kooban 7 jufo

1-Wiilasha waxaa u weynaa oo curadka ahaa (MAAD-SHEEKH) wuxuu dhalay Afar wiil oo kalla ahaa:-

1- Sadiiq Maad-Sheekh.

2- Aw-Sheekh Maad- Sheekh.

3- Aw-Nuur Maad -Sheekh.

4- Asadoo Maad-Sheekh, Oo aan isaga farac ka tagin.

2-IBRAAHIM wuxuu dhalay seddex wiil o kala ahaa:-

1-Sasiiq Aw-Ibraahim.

2-Macalin Dheere Aw-Ibaraahim.

3-Ijeewoo Aw-Ibraahim.

3-REER AW-MURAAD wuxuu dhalay seddex wiil oo kala ah:-

1- Barakaat Aw-Muraad.

2- Abba Nuur Aw-Muraad.

3- Cusmaan Aw-Muraad.

4-IZGOOWE wuxuu dhalay seddex wiil oo kala ahaa:-

1-Maxamed Izgoowe.

2-Warre Izgoowe.

3-Tamaan Izgoowe.

5- GAAMEEDLE wuxuu dhalay afar wiil oo kala ahaa:-

1-Xaaji Wasa'id Gaameedle.

2-Cabaas.

3-Aanis

4-Xaaji Amiin

6-NAAKHUDE wuxuu dhalay labo wiil oo kalla ah:-

1-Xaaji Maxamuud Aw-Waraabe.

2-Xaaji Xarameyn.

7- Mehri wuxuu dhalay afar wiil oo kala ahaa:-

1-Maxamed Aw-Sheekh.

2-Mursal.

3-Xuseen.

4-Faqi Cabdi.

Xoogaa ku naso Geeraarkan oo aan ugu talo galay bulshada ku ab iyo isirtirsata degaanweynaha Gendershe.

GENDERSHE oo idin haysa geeraar gaaban oo gocosho ah.

Gendershe waxay tiri:

1-gibilkayga kuwii ka soo go,ay ayaa i gooyay oo gadaal i geeyay gar miyaa mise waa gardaro?

2-Goobtayda meel aan ahayn ayaad i gayseen gayaankayga way i gudbeen gar miyaa mise waa gef?

3-Goor horaad iga guurteen oo aad i goyseen gadaal ayaad iagaga gurateen gar miyaa mise waa gardaro?

4-Gubtayee waana gamaartay gibilkayga waa gadoomay garasho ma lihidiin miyaa mise waa garaadkiina?

5-Gogoshayda soo gala aan kala gar qaadano gardaro haddaan leeyahay i gooya haddii aan gar leeyahay iga garbaxa .

6-Geedkii aad maalin hoostiisa gashid galad ayuu kugu leeyahay,gacan iyo garab waan waayay gar miyaaa?

7-Gurbaan gacalkaaga hakuu haayo ama garabkaaga haku jiro, anigana gacal iyo garab midna mahaayo gar miyaa mise waagef?

8-Garwaynayaal(wiilasha) iyo inta garays xirataba yaa geesi ah oo i garab buuxinaayo gocosho ma garataan miyaa?

9-Guntii iyo gabagabadii yaa garaad lahoow oo aan dugaa shadaa oo gibilkayga ah ee Gendershe ha garab marin waa gurigaada.

1- mudanayaal iyo marwooyin; marka hore iga gudooma salaan ka soo maaxatay maskax murugaysan midigtiina ku marxabeeya. 2-mudanayaal iyo marwooyin; marka labaad masayr ayaa i dhex maquuranaya ee i maqla. 3-mudanayaal iyo marwooyin; magacayga meel dheer ayuu ka muuqdaa, muuqaalkaygana meel ma jiro masiibo sow ma,ahan?. 4-mudanayaal iyo marwooyin; maankayga waa murugaysan yahay miskiin iyo maalqabeenooy ii soo maciina. 5- mudanayaal iyo marwooyin; muddo ayaad i moog tihiin mashaqadayda iyo masiibadayda waad maqashaan isma murjisaan. 6-mudanayaal iyo marwooyin; muruq,maal iyo maskaxba ma idinka haayo munaasib miyaa?. 7- mudanayaal iyo marwooyin; miskiin midigtiina sugaya ayaa mowle iga dhigay ee ii maciina. 8- mudanayaal iyo marwoooyin; magacayga meel dheer ayuu idinka mudan yahay ee mashaqadan iga mootiya. 9- mudanayaal iyo marwooyin; ma lihidiin miyaa maan maseeraya iyo maskax ila murgaysa?. 10- mudanayaal iyo marwooyin; ma idin muuqdaan miyaa kuwa u maciinaya miskiintooda?. 11- mudanayaal iyo marwooyin; ma maqashaan miyaa kuwa la murugooda maxastooda iyo ma kastooda?. 12- mudanayaal iyo marwooyin;ma garan waydeen inaad ii maqan tihiin oo aan midigtiina sugayo.?

Waxaa in hoosta laga xariiqo mudan halyeeyadii u soo baxay Dadka iyo Degaanka Gendershe in aan halkan ku xuso isla markaana ahaa rag caan ka ah dhulalka ay soomalidu degto ama af soomaaliga loogu hadlo doorka Soomaliduna ku leh door muhiim ah lagana qadariyo inkastoo aysan lahayn taariikh qoran.

Sawirka Maxamed Sheekh Jamaal

Waxaana ka mid ah halyeeygii weynaa ee laf dhabarta u ahaa taariikhda Gendershe naxariistii janno ALLAHA siiyee Maxamed Sheekh Jamaal Cabdullaahi oo ku magac dheeraa (JAMAAL JEBIYE) wuxuu ku dhashay Magaalo xeebeedka Marka Cadeey ee xarun goboleedka Shabeelada hoose sanadku markuu ahaa 1906dii, wuxuu waxbarashadiisa Hoose,Dhexe,Sare iyo Jaamacaddaba uu ku soo qaatay Dalka Talyaaniga (ITALIA) oo waagaa ahaa isticmaarka Dalka haystay.

Gumeysiga Talyaaniga ayaa midab kala ooc ka waday goobaha uu maamuli jiray, iyadoo Maxamed Sh.Jamaal uu noqdey ninkii ugu horeeyay ee mara halka hadda loo yaqaano koreeje dela suud {COREJE DELLA SUD} oo ku taala Degmada X/Weyne ooo aan loo ogolayn waagaas inuu halkaas maro nin madow ama qof Soomaali ah sanadku wuxuu ahaa 1954tii wuxuuna kor u taagay labadiisa farood ee gacanta midi goo uu ula jeeday Gul ama Geeri, kadib Gumeysigii Talyaaniga wuxuu xabsiga dhigay Maxamed Sh.Jamaal isku daygii uu isku dayay inuu maro halkaasi, waxaana la xiray seddex cisho kolkii uu diiday inuusan dib danbe uusan u marin halkaasi, talaabadii uu ku dhaqaaqay Maxamed Sh.Jamaal waxay ahayd mid u horseeday Soomaalida kale inay ku dhaqaaqaan oo ay wadadaasi maraan iyagoo dhamaantooda Guul ama Geeri ku dhawaaqayay.

Maxamed S.h.Jamaal {JAMAAL JIBIYE} wuxuu noqdey duqii ugu horeeyay ee duq magaalo ka noqda SOMALIA wuxuu ahaa duqii Magaalada Muqdisho sanadku markuu ahaa 1956-1957dii, waxaana lagu xusuusan maamulkiisa howlihii uu qabtay ee ay ka mid ahaayeen jideyntii wadada Ceel-Gaab ee aada Afisiyooni, siddoo kale wuxuu maamulkiisii sameeyay wadooyin badan , wuxuu kalloo abuuray Degmooyinka Xamar JaJab, Waaberi iyo Hodon qeybo ka mid ah.

Dhanka Gendershe Maxamed S.Jamaal C/llaahi wuxuu u qabtay waxyaalo farabadan oo aan ka xusi karno dhireyntii Geedka iminka sida weyn ugu qeybta ah quruxda Gendershe Geedka SHOWRIGA isagaa keenay oo dadkii degaanaa waagaasi Gendershe ku baraarujiyay inay maalin walba ay geedahaasi biyo ku shubaan si hadhow ay faa'ido ugu noqoto, sidoo kale wuxuu sameeyay wadada nambar lixdan (60)KM ee gasha Degaanka Gendershe iyo waxyaalo kale oo badan oo aan halkan lagu soo koobi Karin.

Sidoo kale wuxuu ahaa Maxamed S.h.Jamaal ninkii ugu horeeyay ee keenay Dalka Soomaaliya Dariiqadda loo yaqaano MIRQANIYADA oo iminka ku danbeysa qeybo ka mid ah Marka iyo Baraawe.

Maxamed S.h.Jamaal C/llaahi (Jamaal Jibiye ) wuxuu ku geeriyoday Magaalada Muqdisho sanadku markuu ahaa 17/6/1978dii waxaana lagu aasay meel la yiraahdo BANDAR-SALAAMA oo ka mid ah Degaanka Gendershe.

Ugaaska guud Beesha shiikhaal Gendershe oo lagu magacaawo Ugaas Cabdulqaadir Ugaas Xuseen,wuxuu ka mid yahay odayaal dhaqmeed utaagan isku keenta reer gendershe, sido kale in ay ka muuqadaan reer gendershe saaxadda siyaasad soomaliya. ugaaska wuxuu mudan in la ixtiraamo iyo in la xusa wuxuu qabtay. wuxuuna ku nool yahay caasimadda somaliya ee muqdisho. sido kale wuxuu markasta buuqadaa gobalada somaliyed ay ku nool yihiin reer gendershe gaar ahaan shabeelaha hoose.

Sawirka Shiiqaalow

Siddoo kale halyeeyada soo maray waxaa ka mid ahaa mucjisadii kubadda cagta Soomaaliyeed ALLAAHA u naxriistee Maxamed Xuseen Cali ( Shiiqaalow) wuxuu ku dhashay Degmada Shibis Magaalada Muqdisho sanadkii 1958dii wuxuuna ahaa ciyaaryahan aad iyo aad ay u qadarin jireen bulshada ku hadasha afka Soomaaliga ah dhanka waxbarashadiisa wuxuu ka gaaray ilaa iyo dugsiga sare kadibna wuxu u jiheystay dhanka ciyaarida kubada cagta oo uu ku noqdey mucjisadii kubada cagta Soomaaliyeed wuxuuna ku geeriyoodey Magaalada Muqdisho sanadkii 29 MEY 2010kii.

Waxaa kalloo soo maray majaajiliistihii ugu caansanaa Dalka Soomaaliya ee lagu magacaabi jiray Cabduraxmaan Sheekh Maxamed Sheekh Xuseen ( AW-KOOMBE) oo ahaa alifihii

Sawirka Aw-Koombe

riwaayadii caanka ahayd ee {XAMAREEY YAA ARKEY?} wuxuu ku mutaystay riwaadaasi darted inuu xabsi uu u galo xilaagaasoo Soomaaliya madaxweyna u ka ahaa Maxamed Siyaad Barre kadibna AW-KOOMBE wuxuu u baxsadey Dalka JABUUTI ilaa uu ka gaaray wadanka uu iminkadan uu ku nool yahay ee ingiriiska (UK) inksatoo aan aan haynin sanadkii uu dhashay, waxaa kaloo soo maray majaajiliistihii caanka noqdey ee Jaarlees Cadde iyo macalinkii ugu horeeyay ee macalin ka noqdey dugsigii ugu horeeyay ee LEEGADA furtay macalinkaasoo la yiraahdo Sheekh Maxamed Sh.Cabduraxmaan Abba Xaaji ( Ustaadka) oo naaneystaasi ugu baxdey macalinamadda darteeda ilaa iyo iminka loogu yeero wuxuu ku dhashay Degaanka Gendershe wuxuuna iminka uu ku nool yahay magaalada Muqdishu gaar ahaan Degmada X/J/Jab , dadkii caanka ka noqdey degaanka Gendershe isla markaana door weyn ku lahaa taariikh Soomalida waxaa ka mid ah duuliyihii ugu horeeyay ee duuliya diyaarada Soomaaliya magaciisuna ahaa Sheekh Cusmaan Sheekh C/qaadir , iyo heesaagii caanka noqdey ahaana xidigii heesaayaasha banaadiriga ah Maxammed Sheekh Aanis wuxuu hadda ku nool yahay JIDDAH/ K.S.A,

Sawirka Amiinullaahi tarjumaankii ugu horeeyay ee barlamaankii ugu horeeyay ee ay yeelato Soomaaliya wuxuu ahaa Amiinullaahi maxamed Sheekh Jamaal wuxuu ku dhashay Gendershe 1932 dii iminka wuxuu ku nool yahay Magaalada MUqdisho wuxuuna isku tarjumi jiray luqadaha Carabiga Iyo Talyaaniga iyo Soomaaliga , sidoo kale qadhiibkii ugu horeeyay oo ay yeelato Soomalidu wuxuu ahaa Qaali Sheekh Muxudiin Sheekh Maxamed Sheekh Isaaq Sanadku wuxuu ahaa 1952-1958dii ,siddo kale aabihiisa Sheekh Maxamed Sheekh Isaaq wuxuu ahaa sheikh weyn oo caan ka ahaa Koonfurta Soomaaliya wuuna ka iftoon jiray dhanka diinta islaamka wuxuuna waxbarashadiisa diinta islaamka uu ku qaatay Magaalada BAYDHABO oo waagaasi uu ku noolaa aabihiisa Sheekh Isaaq in muddo ahna wuxuu ku noolaa Magaalada Baydhabo, tan iyo markii ay Soomaliya xornimada heshay 1960kii beesha ma alahayn wax xildhibaan ah, xildhibaankii ugu horeeyay oo ay yeelato wuxuu ahaa xildhibaan Maxamed Sheekh Cabdi Sheekh Cusmaan SAWIRKA Maxamed Sh.Cabdi Sheekh Cusmaan sanadkii 2009 kii wuxuu dadaal weyn uu u galay in Degaanka Gendershe loo aqoonsado Degmo buuxda oo dowlada ay magacowdo balse nasiibdarro taasi weli ma dhicin inkastoo aan rajeynayno in dhawaan loo magacaabo Degmo Buuxda, MAXAMED SHEEKH CABDI SH.CUSMAAN wuxuu ku dhashay magaalo madaxda gobolka Hiiraan ee B/Weyne sanadku markuu ahaa 12/4/1963dii ,dugsiga qu'raanka wuxuu kaga baxay degmooyinka b/weyne iyo buulo burde, waxbarashadiisa hoose wuxuu ku qaatay degmada JALALAQSI, dugsiga dhexe wuxuu ku idlaystay dugsiga MEDIA CENTER oo ku yaalay XAMAR, 1975-76dii wuxuu ka mid noqday macalimiintii ugu horaysay ee lagu magacaabi jiray (P.P) isagoo waxbarashadiisa horay u sii watay gaar ahaan dugsiyada sare wuxuuna macalin ka noqday dugsiyada kala ahaa;- 20 disembar,21 oktoobar iyo dugsiga hoose dhexe ee cali xuseen, wuxuuna galay jaamacadda lafoole qaybta (SOCIAL SCIENCE/GEOGRAPHY HISTORY) kadib wuxuu maamule ka noqday dugsigii 21 oktoobar ee magaalada XAMAR 1980KII-1981DII, kadib wuxuu u dhoofay dlka sacuudiga wuxuuna shaqo ka bilaabay shirkad la yiraahdo (ABB-SAE_ sanadahii 1984tii ilaa 1996dii ayuu ka shaqaynayay kadib isla shirkadaasi ayaa waxay u bedeshay (DUBAI/U.A.E) wuxuuna la shaqaynayay shirkadaasi ilaa sanadkii 2000, kadib wuxuu noqday ganacsade iskiisa u shaqaysta, 2009kii wuxuu ka mid noqdey xildhibaanada barlamaanka SOOMAALIYA waana xildhibaankii ugu horeeyay ee ay yeelato beesha ka soo jeeda degaanweynaha GENDERSHE ee ka mid ka mid noqda barlamaanka SOOMAALIYA tan iyo intii SOOMAALIYA ay xornimadeeda heshay 1960KII. kadib waxaa kursigii xildhibaanimo la wareegay ALAHA u naxriistee Mustaf Maxamed C/Llaahi (Ina Xaaji Macalin) sanadkii 2012ka markii la dilay kadib waxaa xilka la wareegay walaalkiisa Cusmaan Maxamed C/Llaahi (InaXaaji Macalin) oo lagu naaneyso (AAMAAN) isla sanadka 2012kii, Injeneerkii dhisay isbitaalada Magaalooyinka B/weyne iyo Buulo Burte ee Gobolka Hiiraan Bartamaha Soomaalia Maxamed amiinullaahi Maxamed oo iminka ku nool Boqortooyada Sacuudiga gaar ahaan Magalada JIDDAH, waxaa kaloo jiray wiilal ku geeriyoodey degaanka Gendershe iyagoo ka difaacayay mooryaan xoog ku haystay degaanka mudoo aad u fog laga soo bilaabo 1990kii - 2006dii mooryaantaasi waxay ku hayeen Gendershe kufsi, boob hantiyadeed iyagoo gaaray in guri walba oo ku yaala Gendershe laga qaado bil walba lacag baad ah, kaluunka ay ka soo dabtaan badda lacag laga qaadi jiray dadka Gendershe geedaha qunbahana sidoo kale laga qaadi jiray lacag baad ah H alkii qunbe ay soo goostaana kadib waxaa aad u kacay dadkii u dhashay Degaanka Gendershe yarkooda iyo weynkooda dumarkooda iyo ragooda iyo duqowdii ka soo jeeday Degaanka Gendershe meel walba oo ay dunida ka joogeen inkastoo shaqsi walbaba uu goonidiisa u dadaalayay misna waxaa difaaca gendershe ku dhintay wiilal, Geesiyaalkii ka gadoodey gardaradda iyo gumeysiga guracan isla markaana qaabilay geerida xanuunka leh ee u guntaday guul , gobonimo, sinaan ,nabad iyo barwaaqo inay helaan dadka ku nool degaanka Gendershe wiilashaas waxay kala ahaayeen:

1-Cabdulqaadir Xaaji maxamed Cusmaan Ganeey bishii afaraad 1991dii

2-C/Raxmaan maxamed siidow. 2001dii 3-Cabdi Cusmaan Xaaji Siidow______________13/1/2006dii.

4-Cumar Cabdiraxmaam Sheekh Mayow 13/1/2006dii.

5-Injineer Luqmaan oo ahaa nin masjid ka dhisayay Gendershe___bishii 8aad 2009kii

6-Macalin Siid Cumar Sheekh Xaamuud________________bishii 8aad/2009kii.

7-Cabdulqaadir Muxudiin Sheekh Siidow________________bishii 7aad/2005tii, waxayna ahayd dharaar Ramadaan ah.

8-Faadumo Aadan Shuceyb waxay u dhimatay geeridii labadii wiil ee halka maalin la wada dilay

dilay ee aan ku ku soo xusay 13/1/2006dii.

9-C/Qaadir Shacabddow Sheekh Maxamed (AAKAA).

Dadka ku abtirsada Degaanka Gendershe waa Dadkii ugu horeeyay ee keenay Dalka Soomaaliya sameynta macmaacaanka sidda:- Rootiga, Xalwada,Doolshaha, Buskutka,Sisinta, Baalbaalowga,Shuushuumowga, Qunbaha IWM.

Dadka degan Gendershe noloshooda waxay ku xiran tahay Beeraha iyo Kaluumeysiga, waxaa ka dhisnaan jiray dekad yar oo ilaa iyo hadda raadkeeda muuqdo waxaana ku soo xiran jiray doonyaha waa weynka ee loo yaqaano (XARIIN) waxayna keeni jireen Dharka, Raashiinka, Bagaashka IWM, beerahooda waxay ku yaalaan wadada Nambar lixdan {60}KM.

Beesha Shiiqaal-Gendershe waxaa lagu tiriyaal beelaha leysku yiraahdo BANAADIRIGA oo ah beelo degaan ahaan dega dhulalka xeebaha koonfureed ee Dalka Soomaaliya, beesha Degta Gendershe marka laga hadlo dowladihii soo maray Dalka Soomaaliya kama aysan helin xaqii ay ku lahayd Dalka Soomaaliyeed markii ay heshay xornimada 1960KII ilaa iyo iminka wax xil ah ama tixgelin dowladed lama siinin iyadoo la ogyahay doorka ay ku leedahay taariikhda Dalka Soomaaliya taas ah xaqiraad loo geystay Beesha Gendershe waxaa yaab ah beel dhan oo aan weligeed yeelan hal xidhibaan marka laga reebo sanadkii 2009kii wixii ka danbeeyay oo ay ku yeelatay barlamaanka Soomaaliya hal xildhibaan oo qura mana haystaan wax intaas dhaafsiisan sida wasiir, wasiir ku xigeen maareeye,agaasime, safiir IWM, taasna waa xaqdarro lagula kacay Dadka iyo degaanka Gendershe, waxaad kalloo arkeysaa in wadooyinka qaarkooda ama Schoolada ku yaala Dalka Soomaaliya in dowladihii soo maray Dalkeena Hooyo ay ugu magacdareen halyeeyo qaali ah sida:-Raage Ugaas ,Sheekh Xasan Barsame, Diiriye Guure , Axmed Gureey iyo kuwo kalle oo la mid ah balse nasiibdarro iyo xaqiraad lagu sameynayay Dadka ka soo jeeda Degaanka Gendershe ee ka soo qeybgalay ama baalka dahabka ah ka gallay hal meel oo lagu xuso iska daayeee warkoodaba lama soo qaado waddo ha noqoto ama School ama meelaha caanka ah oo kale.

Dadka iyo Degaanka Gendershe waxaa soo maray culumo aad iyo aad u tiro iyo tayo badan oo waxaa lagu tirin jiray inay ahaayeen culumaa'udinka Soomaliyeed waxayna qadhiibyo iyo imaamyo ka ahaayeen masaajida ku yaala Magaalada XAMAR iyo hareerihiisa, waxaana soo maray culumo badan oo aan ka xusi karo;- Sheekh Maxamed Sheekh Axmed Faqi Jamaal (Sheemille Dheere), Sheekh Maxamed Sheekh Axmed Sheekh Isxaaq, Xaaji Maxamed Aw- Sheekh, Sheekh Axmed Jahbade, Xaaji Aweys aa Tamaan, Sheekh Jamaal Sheekh Cabdullaahi, Sheekh Maxamed Axmed (HEEJI HIIRAAN) Sheekh Cusmaan Maarow, Shacaddow Aw Cumar (AW-BOQOL JIRE), Aw Sheekh Axmadeey Macalin, Sheekh Maxamed Aw- Mursal (AW-XEROW), Sheekh Axmed Maarow, Sheekh Maxamed Sheekh Cali, Xaaji Abuukar Aw- Sheekh, Sheekh Cabdi Maaroow, Macalin Cumar (XAAJI XAYEESI) iyo culumaa'udiin badan oo aan halkan ku soo koobi Karin.

Dadka ku abtirsada Degaanka Gendershe waxay ku nool yihiin meelo badan oo Dalka Soomaaliya ka mid ah sidda:- Gobolka Shabeelada Hoose guud ahaantiisa , gobolka banaadir iyo koonfurta Soomaaaliya meelo ka mid ah Jubooyinka, Bay, Bakool, Gedo, Shabeelada Dhexe, Hiiraan,Waxay kaloo ku nool yihiin oo degaan u noqdey meelo ka mid ah dhulalka soomaalidu degaaan ee Kenya iyo Itoobiya.

Beesha Shiiqaal-Gendershe waxay leeyihiin ciyaaro hiddo iyo dhaqan ah oo aan diinta wax u dhimayn sidda ciyaarta ay dheelaan Dumarka ee loo yaqaan (AABAAS GUULOOW) balse aad u maleynaysid in ciyaartaasi ay sii lumayso taasoo ugu wacan ama aan eedeeda dusha u saaray hablaha ku abtirsada Reer Cusmaan Faqi Cumar (AW-GERWEYNE) oo iskaga fogaaday ciyaartaas iyagoo ka faanaya ama ku tilmaamaya gabarta ciyaaraya inay tahay reer baadiye ama ay ahayd dheel ay dheeli jireen dadyow hore oo waqtigeeda hadda laga tagay, sidaas darteeda aniga shaqsiyan waxaan dhihi lahaa gabartii taqaano ciyaartaas ha barto gabdhaha kalle ee walaaleheeda reer Gendersha ah si aynu u soo ceshono sharafteyna iyo midda haweenka Reer Gendershe waxaa laga yaabaa inay jiraan dumar aanba aqoon ama aan weligoodba maqlin ciyaarta ABAASA GUULOOW waana ciyaar ay dheelaan dumarka keliya waqiyda aroosyada, bal eeg gabaryahay Reer Gendersha aheey:- gabdhaha asaagiina ah ee beelaha Soomaalida kale ah waxay leeyihiin waqtiyada guurka ay qabaan ciyaar iyaga u gaar ah sida Buraanburada oo kale iyagaana kor u qaaday maanta waxay taagan tahay in gabar kastoo la guursanayo loo buraanburo lacagna loogu qaato marka adiga gabaryaheey maxaa kuu diidan inaad ciyaarto waqtiga aad guurka qabtaan ciyaarta aad gaarka u leedihiin oo aad u macaanta badan ee fadlan ku dadaal sidaad ku soo celin lahad ciyaartaasi adinkoo mahadsan.

Waxaa kalloo caan ku yihiin marka laga hadlayo ragga Shiiqaaleed ee ku abtirsada Gendershe (XAYEET) taasoo iyadana raggii iska ilaabeen oo meel cidlo ah kaga dhaqaaqeen war waxaan idin leeyahay dhaqankii kor u qaada degaan waxaa dhisa waa dadkiisa anagana

(SHIIQAAL-GENDERSHE) ahaan waan ka soo tagnay oo aan ka soo hijroonay degaankeenii ab ka ab aan degaan jirnay, bal eego meeqo tuulo ah ama miyi ah oo markaad aragtid ka qurux iyo qiimo badan Degaanka Gendershe kana fac weyn oo misna Degmo loo magacaabay taasna waxay ku heleen dadaalkooda iyo dadnimadooda Anagana iska daa mid kale midkeenii bartay cilmiga ama ha ahaado jaamici ama heer dugsi sareba markey is dhahaan waxbaad barteen weyba ka sii fogaanayaan degaankooda iyo dadkooda ku nool GENDERSHE ee waxaan dhihi lahaa aan isku duubnaano aan yeelano hal hogaan oo mideysan oo kala war maqla sidii lagu yiqiinay awoowayaasheenii hore oo waxay ahaayeen dad is maqla oo kala danbeen leh, waxaan kaloon rabaa anigoo ka faa'ideysanaya qoraalka buugan yar in aan yare eego qurba joogta Reer Gendershe meel walboo ay joogaan inay iyagana ku dadaalaan iney hormariyaan degaankooda sidaad doontaanba ugu dhibaatooda waayo waa dhulkiinii waa degaankiinii aad ugu tagi lahaydeen ubadkiina degaanmo badan oo aad xaq u lahaydeen ayaa leydin duudsiiyay idinkaa dhisi kara, hal SCHOOL keliya ayaa ku yaala oo aan la dayactirin sida loo eryay Marxuum Maxamed Siyaad Barre hal mar ayaa jaaliyadaha isku dayeen iney dayactiraan oo qaar ayay dayactireen hadana u dhaqaaqa dhismaha degaankiina FIIRI malahan suuq xitaa haddaan heli karno aan u sameyno hal suuq oo ka baxsan Degaanka si degaanka uu u balaarto aan isku dayno inaan dhisno shan qol xitaa isbitaal ahaan oo asna ka durugsan Degaanka si uu u balaarto Degaanka garoonka lagu ciyaaro kubada aan u dirno meel ka banaan Degaanka hal saldhig oo aan kula talin lahaa in SHOOLKA hadda laga dhigo xarunta Degaanka ama saldhig booliis School kalena laga dhiso meel ka durugsan Beledka mar walba waxaan dhahaa meel ka durugsan ama ka baxsan Degaanka waxaan u la jeedaa waa in degaanka uu noqdo deegaan weyn oo uusan ku koobnanin meel yaroo kooban sow ma haboona in degaanka aynu balaarino hadaba ku dadaal saad ugu mid noqon lahayd dadka dhisaya degaankooda waayo waqti ayay ku xusi doontaa taariikhda.

Dadka ka soo jeeda Degaanka Gendershe waxay leeyihiin lahjad u gar ah oo ay ku hadlaan inkastoo lahjadaasina ay qadka ka sii baxayso waa haddii aysan ka gaarin dadka reer Gendershe oo lagu bartay inay ka fogaadaan dhaqankooda,hidahooda iyo lahjadooda gaar ah lahjadaasi waxaa la yiraahdaa (MAA-DOONTE). Sidaan buugga bilowgisa aan ku soo xusay Gendershe waxay leedahay afar xaafadood sidaas darteeda aniga ka shaqsiyan waxaan jecleystay magacayadooda hore laga bedelo loona bedelo magacyo ay leeyihiin rag lagu xusuusan karo taariikhda Gendershe loona bedelo sidatan soo socoto.

1-Buulo Ceel oo lagu bedelo magaca Sheekhii caanka ahaa loona bixiyo Xaafadda Sheekh jahbade.

2-Buulo Hoosena loo bixiyo Xaafadda Sheekh Jamaal.

3-Bandar Salaamana Loo daayo magaceeda ama loo bixiyo Xaafadda Aw-Boqol jire.

4-Xaafadda Xaaji Xayeesina loo daayo magaceeda.

Taasna wa talo aan u jeedinayo beelweynta SHiiqaaleed ee reer Cusmaan Faqi Cumar waayo waxaa ila haboonatay inaan ku magacaawona degaankeena dadkeenii baalka dahabka ah ka galay taariikhdeyna.

Siddoo kale waxay leeyihiin Dadka ku abtirda degaanka Gendershe magacyo u gaar ah oo ay baxsadaan ubadkooda sidda wiilasha oo loo baxiyo magacaydan;-Shamcuun , Aamaan, Shaxmad,Shamad, Izgoowe, Shucmar, Shaqabde, Sheylilla, Mamad,Xamuun, Maad-Sheekh Iyo magacyo badan dhanka gabdhahana waa sidan:-Xiimaay, Xiinka, Shaameey,Jicibeey iyo kuwo kale oo aad u tiro badan laakiinse nasiibdarro magacyadaasi waxay ka sii baxayaan qadka.

Dardaaran aan u jeedinayo dhamaan bahda ku ab iyo isirtirsata Degaanka Gendershe, marka hore waxaan idin leeyahay meel walbo oo aad joogtaan iyo waqti walbaba oo aad joogtaan ku dadaala cabsidda ALLE SUBXAANUHU WATACAALAA xumaantiinana raaciya wanaag, sidaas darteeda ayaan waxaan doonayaa inaan u kala qaado dadkeena labo qeybood oo kala ah:- Qurbajoog iyo Qaran joog (gudaha kuwa jooga) waxaana ku hormarayaa qurba joogta ku nool shanta qaaradood ee dunida waxaan idin leeyahay qurbajoogeey waxaa idin sugaya inaad horumarisaan degaankina oo aad dib u dhis xoogan ku sameysaan gaar ahaan inaad sameysaan suuq, scool cusub, saldhig boolis, guriga martida, IWM intaad maqan tihiin oo aad joogtaan dalka dibadiisa waxbarta oo ka faa'ideysta fursadan aad hesheen si hadhow aad u noqotaan dadkii ay ku faani lahaayeen beesha, waxaa lagu horumaraa waxbarasha waxaana horumar gaara dad waxbartay waxaa idin sugaya kuwa ku nool dalka gudiihiisa oo aan heli Karin waxbarasho gaar ahaan caruurta isugu jirta wiilal iyo gabdho.

Aan u jiheysto bahda Cusmaan Faqi Cumar ee ku nool gudaha Dalka Soomaaliya Walaalayaal idinkana waxaa idin oranayaa ku dadaala ubadkiina oo waxbara xili ha idin shaqeeyaan ma'ahan oo keliya inaad u jiheysaan shaqo uun sax weeyaan inaad ubadkiina bartaan shaqada balse waxaad ugu dadaashaan iney heleen gelin u go'an waxbarashada maadiga ah si uu hadhow uu u anfaco naftiisa, taada iyo tan beesha, nimaad shaqo bartay oo aan lahayn cilmi wuxuu shaqeyn karaa oo keliya ilaa uu ka gaaro afartan jir kadib sariir ayuu korayaa balse kan aad waxbartay ilaa cimrigiisa wuu shaqeysan karaa oo weliba u shaqeynayaa isaga naftiisa iyo tan waalidkii dhalay iyo weliba tan beeshiisa iyo dalkiisaba ku dadaal waalidow waxbarida ubadkaaga, siddo kale waxynu leenahay caado xun oo ah in aan gabadhaha aan dhalnay aanba wax barin anagoo leh tan waa xoolo rageedee maxay ii taree waxbarashadeeda ee warka saas ma'ahan gabdhaha waxay xaq u leeyihiin inay waxbartaan si ay u noqoto hooyo ubadkey dhali doonto ku barbaarisa tacliin hadaba waxaan isku ognahay waa tacab iyo tacliin aan ku barbaarino ubadkeyna iyo inaan dib u dhis ku sameyno Degaankeen

(GENDERSHE WAA GURIGAAGA EE HA GARAB MARIN).

Ad-ham Amiinullaahi Maxamed Sheekh Jamaal waa qoraagii ugu horeeyay ee wax ka qora taariikhda dadka iyo Degaanka Gendershe, wuxuu ku dhashay Muqdisho/Soomaaliya 24/4/1967 dii, dugsiga h/dhexe wuxuu kaga baxay dugsiga h/dhexe ee Jamaal c/naasir degmada wardhiigleey, dugsiga sare macalin jaamac degamada x/weyne ee magaalada Muqdisho sanadkii 1985/86dii.