Imaam Axmed Guray

Axmad ibn Ibrahim
Axmad ibn Ibrahim
Imam iyo abaanduule boqortooyada Adal
	Taalada Imaam Axmad ee Muqdisho , Soomaaliya
Xilka	c. 1527 – February 21, 1543
Ka horeeyay	Mahfuz
Ku xigay	Nur ibn Mujahid
Dhashay	c. 1506; Harar, Adal Sultanate
Dhintey	February 21, 1543; Dagaalkii Wayna Daga
Xaaska	Bati del Wambara
Hoyga	Walashma dynasty
Diinta	Islam

Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi ( Carabi : أحمد بن إبراهيم الغازي , Harari : Axmed Ibraahim al-Gaazi, Somali : Axmed Ibraahim al-Qaasi ; c. 21 July 1506 – 10 February 1543) wuxuu ahaa Imaamkii 1543 suldaan ka 15 Axmed Gragn oo af-amxaari ah iyo Gurey oo Soomaali ah oo labaduba ula jeedaan gacan-bidix, waxa uu hoggaaminayey duullaankii iyo qabsashadii Xabashida ee Saldanada Adal xilligii dagaalkii Xabashida iyo Adal . Waxa inta badan loogu yeedhaa "Boqorka Saylac " qoraallada dhexe

waxa loogu magac daray "ah afrika attila" ee uu qoray orientist Frederick a. edwards, : 324 Duullankii Imaam Axmed waxa ay qabatay ilaa xadka Saldanadda Funj. Imaamu Axmed wuxuu ku guuleystay ku dhawaaddhammaan dagaalladii uu la galay Xabashida 1541 ka hor iyo ka dib markii uu gaaray dagaalkii Amba Sel , oo ahaa Imbaraadoorkii Xabashida, Dawit II mar dambe ma awoodo inuu dagaal la galo galosa : 341 [ waxaa 8 lagu : 341 [ waxaa 8 lagu : 3 sharci ah, oo ay si joogto ah u soo duullaan . Axmed Gragn ka dib waa la jabiyay ka dib faragelintii Bortuqiisku , kaas oo dagaalkii u horseeday halgan , oo u dhexeeya boqortooyadii Burtuqiis iyo Cusmaan . Si kastaba ha ahaatee dadka iyo dhaxalka duullaankiisii ayaa weli ka sii socda Itoobiya iyo Soomaaliya calaamadahan ..

Sanadaha hore

Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi waxa uu dhashay 1506 waxa uuna ka soo jeeday dhulka hoose ee Hubat ee Adal Sultanate . Qawmiyadda Axmad ibnu Ibraahim ayaa lagu muransan yahay, iyadoo taariikhyahannadu ay ku sheegeen inuu yahay qowmiyad Soomaali ah Harla / Harari ah , ina Garaad Sim ama Balaw . Axmad wuxuu waqti badan ku qaatay magaalada Harar . Sida laga soo xigtay qoraagii Cadal ee qarnigii lix iyo tobnaad Carab Faqīh , xukunkii cilmaaniga ahaa ee Sultan Abu Bakar ibn Muxammad awgeed , Axmad wuu ka tagi jiray Harar wuxuuna ku noqon lahaa Hubat. : 165 Kadib geeridii Imaam Maxfuuz , Garaad Abun Cadaashe oo Saylac u dhow ku dilay 1525 . Abuu Bakar waxaa lagu qasbay inuu magan galo Ogadeniaisaga iyo xulafadiisa Soomaaliyeed. Axmad ma raacin. Ka dib markii uu kor u qaaday tiro kale oo badan oo Soomaali ah, Abu Bakar wuxuu la kulmay Axmad mar labaad. Waxa uu ahaa isku dhac aan go'aan laga gaadhin oo kalifay in Suldaanku dib ugu noqdo Ogadenia, Axmadna waxa uu ku hadhay Hubat isaga oo ah gudoomiyaha xorta ah ee gobolka. Markii uu maqlay in fallaago la odhan jiray Axmad ibn Ibraahim uu dagaal awoodeed kula jiro madaxdii reer Adal, ayuu Imbaraadoorkii Xabashida Daawit II u diray Jeneraalkiisii Degelhan si uu uga horyimaado. Ololaha Xabashida ayaa markii hore u ekaa mid guulaysta iyadoo tiro badan oo haween iyo caruur reer Adal ah ay qabteen Degelhan oo ay ku jirto hooyada dhashay taliyihii Axmad Abu Bakar Qatin . Dhanka kale, Amiir Axmad wuxuu dabin u dhigay Hubat: unuggiisiina wuxuu u kala qaybiyay saddex, wuxuuna sugayay in Xabashidu ay soo gasho gobolka ka dib markii uu Harar ceyriyay oo uu ku soo weeraray dagaalkii Hubat . Ciidankii Xabashida ee soo haray ee aan la dilin waxay carareen argagax, sidaas darteed ciidamadii Axmed ayaa guul weyn gaaray, waxayna awoodeen inay soo ceshadaan wixii la xaday. Guusha Axmad kaliya ma xoojisay awoodiisa dagaal, laakiin waxay sidoo kale faafisay caannimadiisa meel fog iyo fogba. Suldaanku markuu arrinkaas maqlay wuxuu soo ururiyey ciidan badan oo Soomaali ah oo xertiisa ah, wuxuuna caasimaddiisa ku hareereeyey go’doominta Hubat . Axmad diyaar uma ahayn oo wuxuu ku sugnaa xero buur ah oo ku taal Gara Muleeta. Suldaanku waxa uu toban maalmood ku hareereeyey Axmad iyo cududkiisii yaraa, markii uu rajaynayey in uu gaajo u dilo. Si kastaba ha ahaatee, wakhtigan xasaasiga ah ayaa waxaa soo dhexgalay shuyuukhdii reer Harar oo heshiisiiyay labada hogaamiye. Axmad waxaa lagu qasbay in uu aqoonsado maamulka gobolka Cadaalite markii ugu horeysay xirfaddiisa.

Isla markiiba nabadaas waxaa jabiyay Abuu Bakar, oo isku dayay inuu dilo Axmad isagoo Harar jooga , Axmad wuxuu dib ugu cararay Hubat halkaas oo uu ka sii waday halgankii uu kaga soo horjeeday Suldaanka. Isla wakhtigaas ayaa shini raxan ah oo madaxa Ahmad u iftiimisay, dhacdadan ayaa loo arkay mid mucjiso ah oo dadku u bixiyeen magaca Imaam . Dagaalo badan ka dib imaamku wuu jabiyay oo dilay Abu Bakar oo u qaxay Ogadenya isagoo ka mid ah taageerayaashiisa Soomaalida. Ka dib waxa uu ku laabtay Harar halkaas oo uu Cumar Diin ka dhigay carshigiisii oo uu ka dhigay. Imaam Axmad waxa uu dhowrka bilood ee soo socda ku qaadan doonaa sidii uu diblumaasiyad iyo dagaal ku dumin lahaa beelaha Soomaaliyeed ee ku xeeran. Waxa uu rajaynayay in uu mideeyo dhammaan reer guuraagii muslimiinta ahaa ee is-diiday ee uu maamulkiisa hoos-tagayo oo uu si guul ah u soo hooyay. Imaamku waxa kale oo u suurtagashay in uu bilaabo in uu kaydiyo qoryo ay ka mid yihiin musqulaha kabriidka ah , madfaca , iyo qoriga loo yaqaano Arquebus , kuwaas oo uu ka soo qaatay Arabsiyo isagoo soo maray dekedda Saylac . Ka hor inta uusan duullaankiisa ku qaadin Itoobiya, waxaa la sheegay in uu helay dhowr madfac iyo sidoo kale dhowr askari oo aad u hubeysan oo Yemen ka yimid . Wuxuu ku casuumay madaxdii Soomaalida ee deegaankaas inay ka qaybqaataan jihaadka (dagaalka barakeysan) ee uu kula jiro Itoobiya. Soomaalida ka sakow, Axmad waxa uu ciidankiisa ku daray dadyow kale oo degaankaas degganaa oo dagaal joogto ah kula jiray boqortooyadii Kiristaanka ilaa qarnigii afar iyo tobnaad, sida Xarla , Argobbada , Canfarta iyo Carabta . Qiyaastii 1527–9, Imaamku waxa uu madax ka ahaa dawlad xooggan, oo saamayn wayn ku leh gudaha Geeska, una diyaarsan in uu hogaamiyo duullaanka muhiimka ah ee militeri ee ka dhanka ah boqortooyadii Kiristaanka.

Duulaanka Abyssinia

Sooyaalka duullaankii Imaam Axmad ee Xabashida waxa lagu sawiray af Carabi, Xabashi iyo meelo kale oo shisheeye. Sannadkii 1529-kii Imaam Axmad wuxuu ugu dambayntii go'aansaday inuu u duulo Xabashida, wuxuu markiiba la kulmay Xabashida Dagaalkii Shimbra Kure . Sida muuqata Boqorku waxa uu filayey iska horimaadkan, waxana uu ururiyey ciidan badan si uu u difaaco dhulkiisa. Ciidamadan ayaa laga soo aruuriyay dhamaan boqortooyadii waxaana liiska jeneraalada Nasaarada ee ka qeyb galay dagaalka ka mid ah Bahr-Negash iyo saraakiil kale oo ka tirsan Medri Bahri , qaar badan oo ka mid ah gudoomiyaasha degmooyinka Tigray , Axmaarada , Agaw Territories, Begemder , Gojjam , Shewa , iyo sidoo kale gobolada soohdimaha ee Ifat , Damgar , Bahda Fatgaar , iyo Bahda Dawroot . In kasta oo ay ku kala duwan yihiin tirooyinka u dhigma ee ay bixinayaan, haddana ilo-wareedyo Masiixiyiin iyo Muslimiin ah ayaa si isku mid ah uga wada sarreeya xagga sareynta ciidanka Imbaraadoor marka la eego tirada askarta. In kasta oo ciidanka Xabashidu aad u badnaayeen, haddana Imaamku waxa u suurto-gashay in uu jab xun gaadhsiiyo Nasaarada oo uu si buuxda u jabiyo. Richard Pankhurst waxa uu guusha Imaamu Axmad u nisbeeyey joogitaanka ka dhex jira xertiisa oo ah kuwa isku dheeli tiran . Dagaalkan malaha wuxuu ahaa kii ugu horeeyay ee ay ciidamada Itoobiya la dagaalamaan ciidan ku hubaysan qoryo. [ 32 ] : 168 Wuxuu intaas ku daray in Xabashidu ay u adkeysan waayeen "onkodka madaafiicda Turkiga" oo aysan garaneyn si ay u daweeyaan nabarrada ay rasaastu gaartay. Si kastaba ha ahaatee, imaamku wuu awoodi waayay inuu si degdeg ah uga faa'iidaysto guushaas, sababtoo ah dagaal beeleedyo ka dhex jira ciidankiisa. Waxa lagu qasbay in uu Harar ku laabto si uu u xaliyo khilaafaadyadii u dhexeeyey qabaa’iladii kala duwanaa ee ciidankiisu ka koobnaa. Waxa uu fursadan uga faa’ideystay in uu dhiso ciidan isaga daacad u ah oo aan u hoggaansamin qabyaalad gaar ah. Ugu dambayntii 1531kii ayuu dib u dhisay ciidamadiisii, waxaana u suurtagashay in uu bilaabo duulaankii iyo qabsashadii Xabashida. Isagoo kaashanaya hubkiisii hore wuxuu u suurtagashay inuu jab kale oo ba’an ku qaado Xabashida dagaalkii Antukyah ee u oggolaaday Cadaliyiinta inay qabsadaan Fatagar iyo Shewa . Imaamku wuxuu u diray seedigiis oo Soomaali ahaa, Garaad Mataan , wuxuuna u diray Ifat isagoo u sheegay inuu la dagaallamo dadka deegaanka ilaa uu ku qasbayo inay is dhiibaan. Cadaliyiintu waxay sii wadeen inay u sii gudbaan dhanka waqooyi iyagoo sugaya ammaanka gobolka Bete Amxaarada dhammaadka sanadka. Dawit II wuxuu dib ugu dhacay wabiga Abay gadaashiisa si loo ilaaliyo nabadgelyada Gojjam . Meeshaan Axmaarada ah ayay Cadaliyiintu la kulmeen Kaniisado iyo daaro badan oo Xabashidu ka dhistay. Imaamku waxa uu la yaabay quruxda kaniisadahaas oo uu yidhi Carab Faqiih: Imaamku waxa uu weydiiyey dhammaan Carabtii la socotay oo uu yidhi, “Ma jiraan wax la mid ah Kaniisaddan, oo sawirkeeda iyo dahabkeeda leh, ma Byzantium, ama Hindiya, ama meel kale? Waxay ku jawaabeen, "Weligay ma arag mana maqal wax la mid ah Byzantium ama Hindiya ama meel kasta oo adduunka ah." : 12 Si kastaba ha ahaatee, wuxuu amray in la burburiyo dhammaan kaniisadihii ay dhisteen Xabashidu, sida Mekane Selassie, Atronsa Maryam, Debre Nagwadgwad iyo Ganata Giyorgis. Isla markiiba waxa uu olole ka dhan ah reer Baali iyo Dawaro oo uu maamuli jiray Degalxan oo hore uga dhacay Adal. Waxaa u suurtagashay in ay Xabashida ku jabiyaan dagaalkii Amba Selel balse taasi aad ayay u adkeyd ka dib markii ay Nasaarada u suurtagashay in ay jab weyn gaarsiiyaan askartii Imaamka, sababtoo ah iyaga ayaa meel sare gaaray, dadka dhintay waxaa ka mid ahaa gacantii midig ee Imaamka Garaad Mataan . Cadaliyiintu waxa ay damceen in ay soo qabtaan Degalxaan, laakiin waxa u suurta-gashay in uu ka baxsado Hadiya. Labada sano ee soo socota waxay Cadaliyiintu sugi lahaayeen gobollada koonfureed ee Xabashida sida Dawaro , Bali , Fatagar , Hadiya iyo Wej . Ka dib markii ay Cadaliyiintu qabsadeen Damoot oo ay jabiyeen gaaladii Gafaat Imaamku wuxuu u dhaqaaqay dhanka waqooyi isaga iyo ciidankiisii.

Imaamku waxa uu aad u xiisaynayay in uu u rogo dhulalka cusub ee la qabsaday maadaama raggiisu ay ka koobnaayeen dad diinta jecel. Laakiin qaar badan oo ka mid ah beddelaadda ayaa lagu qasbay. Isagoo ku sugan deegaanka Debre Berhan ayuu Imaamku ka warhelay in dadka deegaanku aysan qaadan diinta Islaamka sidoo kalena aysan bixin Jizyo . Dabadeed wuxuu amray in la horkeeno qofkii soo islaami waaya . Dadkii Imaamka la horkeenay waxaa ka mid ahaa laba madax oo Kirishtaan ah, markuu arkay inay caqiidadooda ku adkeysanayaan, markaas ayuu ku dhawaaqay "Waxaan go'aansanay inaan madaxyada idinka jarno!" Taas oo Masiixiyiintu ugu jawaabeen "Aad u wanaagsan". Imaamkii waa yaabay, wuxuuse amray in la dilo. Imaamku wuxuu markaas isugu yeeri jiray shir ay ka kooban yihiin amiirradiisa, madaxdiisa iyo dhammaan madaxda muslimiinta si uu u sheego rabitaankiisa ah inuu sii joogo Xabashida. Alxamdullilah waa Ilaahii qabsaday dhulka Xabashida oo dhan. Haddaba aynu u dirno dalkii Sacad Ad-diin, si aannu u soo korinno naagahayaga iyo carruurtayada. Aan ka dhigno guryahayaga Abyssinia. Suuragal maaha in aynu dib ugu noqono wadankeena, ama aynu ka tagno. Waxay markaas samayn lahaayeen qorshe ay ku duulaan Tigray oo uu hadda deggan yahay Imbaraadoorku. Markii hore waxa uu soo maray Angot halkaas oo uu dadka ku qanciyay in ay qaataan diinta Islaamka. Dabadeed waxa uu go’doomiyey qalcaddii Amba Geshen , isla wakhtigaas ayay reer Cadaliyiintu gacanta ku dhigeen inantii Boqorka oo uu Imaamku ka dhigay naagtiisii addoonta ahayd . Imaamku waxa u suurtagashay in uu helo madfac cusub oo Saylac laga soo dejiyay taas oo gacan ka gaysatay duminta qalcaddii. Carab Faqih ayaa sheegay in kumannaan Masiixiyiin ah la qabtay, Imaamku wuxuu amray kuwa la qabtay in qoorta laga gooyo. Markii uu Imaamku soo galay Tigray-ga, waxaa weerar gaadmo ah lagu dilay ina-adeerkiis Zaharbui Muhammad. Imaamku geeridiisa wuu ka murugooday, maalintii dambe ayuu baxay isaga iyo ciidankiisii oo u hamuun qabay in uu u aarguto geerida ina adeerkii.

Wuxuu jabiyay ciidammadii Agame iyo Tembien wuxuuna u dhaqaaqay dhanka Aksum , laakiin dadka deegaanka Tigray ayaa dhamaantood isu soo baxay si ay u difaacaan magaaladooda quduuska ah. Imaamku wuu ka adkaaday oo laayay tiro aad u badan sida Carab Faqiih yidhi, “Ma jirto hal qof oo simbiriirixsan, oo waxay ku laayeen dhufaysyo, dooxooyin iyo godadka, dhulkana aad buu u qariyey meydadkoodii, oo maydkii meeshaas lagu socon kari waayey. Wuxuu ku qiyaasay in ka badan 10,000 oo Masiixiyiin ah la dilay. Imaamku waxa uu gaadhay Aksum halkaas oo uu ku burburiyay Kaniisadii Marwadayada Maryan ee Siyoon . Isagoo ku sugan Aksum, nin Balaw ah ayaa ku wargeliyay Cadaliyiinta in Nasaarada ay dhufteen oo ay isku qariyeen meel u dhow Monastery Abba Garima . Imaankii markuu warkaas maqlay buu u dhaqaaqay inuu soo helo, markuu helayna wuxuu ku amray inay bixiyaan Jizyo balse way diideen markaas buu xasuuqay. Qayb ciidan oo Cadal ka timid ayaa ka soo gudubtay webiga Mareeb oo qabsaday Medri Bahri , qabsashadii ka dambaysay ee Cadalaad waxaa si ba'an uga hortagay dadkii deegaanka oo dilay wiil uu adeer u ahaa Imaamka oo lagu magacaabi jiray Vizier 'Addoole, iyagoo madaxiisii u diray boqorkii Xabashida. Imbaraadoorku markii uu helay waxa uu garaacay durbaanno iyo biibiilayaal, isaga oo si niyadsami leh u sheegay in nasiibkii dagaalku ay dhawaan isu rogi doonaan. Imaamka oo aad uga carooday geerida wiil uu adeer u ahaa ayaa isaga iyo ciidamadiisa gudaha u galeen Seeraaye , waxayna xasuuqeen dadkii deegaanka. Dawit II wuxuu ula cararay Dembiya isaga iyo xertiisii hadhay, kuwaas oo gaajo iyo daal la ildarnaa. Imaamku wuxuu daba galay Xabashida ilaa ay ka gudbeen wabiga Niilka Buluuga ah . : 307–308 Intaa ka dib Imaamku wuxuu ku laabtay Tigray halkaas oo uu ogaaday in gobolka ay ka jirto macaluul aad u ba’an oo soo gaadhay ciidankii Cadale. Xaaladdu aad bay u liidatay oo muslimiin badan oo ka tirsanaa ciidankii Axmad waxay qaateen diinta Kiristaanka, iyagoo gartay inaanay suurtogal ahayn xilkiisa, Imaamku wuxuu markiiba u guuray gobolka barwaaqo-sooran ee Begmeder . : 219 Markii uu yimid Begmeder , Imaamku wuxuu nabadeeyay dadka Siemen iyo Dembiya . Beta Israa'iil waxay ka caawisay Cadaliyiinta inay jabiyaan Masiixiyiinta iyo dhismooyinkii jasiiradaha harada Tana waa la bililiqaystay oo la burburiyay. 1536 dii Cadaliyiintu waxay ku duuleen Gojjam , oo dhanka koonfureed ka xigta harada Tana , waxayna ku xasuuqeen halkaas. Sannadkii xigay ayuu Imaamku aaday Dawaro oo uu siddeed bilood joogay, dabadeedna Angoot ayuu u sii gudbay. Imbaraadoorku waxa lagu qasbay in uu u noolaado sidii sharci-daro dawladiisa si joogto ah ay ugaarsanayeen askartii Imaam Axmed ee Malassay , Dawit ka dib waxa uu u diray João Bermudes, kaas oo Itoobiya la yimi Dom Rodrigo de Lima, si uu ula xidhiidho Boqorka Boortaqiiska si uu gargaar milatari u helo. Boqorka Boortaqiiska ayaa ugu dambeyntii u soo diri lahaa maraakiib ay wataan 400 oo muskete ah oo Portuguese ah, laakiin markii ay yimaadeen 1541, Dawit II waa dhintay, wiilkiisa Gelawdewos ayaa beddelay. : 260 Boortaqiisku oo uu hogaaminayay Cristovão da Gama waxay yimaadeen Massawa halkaas oo Bahr Negus Yeshaq wali ku haysto. Waxa isla markiiba la kulmay Boqorada Hooyo Seble Wongel iyo taageerayaasheeda. Iyaga oo ay xoojiyeen kaaliyayaasha maxalliga ah, waxay si wada jir ah ugu sii gudbeen Tigray halkaas oo ay kaga adkaadeen ciidankii Adal ee degaanka intii lagu jiray Battle of Baçente . Markaas ayuu Imaamku u diray Gama, isagoo ka dalbanaya in ciidanka Boortaqiisku ay ka baxaan Itoobiya, Imaamka ku biiraan, ama la burburiyo. Amarka imaamku, rasuulku waxa uu soo saaray hadiyadii suufiga ahayd, cayda qaaliga ah ee Gama. Gama waxa uu ugu jawaabay Rasuulkiisii gaarka ahaa, kaas oo soo gaadhsiiyay " dhawr sadar oo Carabi ah ", isaga oo sheegay in uu Itoobiya ku yimid "Amarka Libaaxa weyn ee Badda " iyo "maalinta xigtana uu [Axmad] arki doono waxa ay ku mudan yihiin Bortuqiisku", wuxuuna u dhiibay hadiyaddii Gama ee cayda ahayd: labo ka mid ah "Twizers yar oo sunniyaha ah, iyo naag aad u weyn - isaga oo ka dhigaysa [muraayad aad u weyn]. : 26f Kulankii ugu horreeyay wuxuu dhacay dagaalkii Jarte , da Gama wuxuu ciidamadiisa ka dhigay fagaare lug ah , wuxuuna ka horyimid safka Imaamka, isagoo iska caabiyay mowjado is daba joog ah oo Cadaali ah oo mus iyo madfac isugu jiray. Dagaalkaasi waxa uu soo afjarmay markii Imaam Axmad uu dhaawac ka soo gaaray lugta oo ay ku dhacday xabbad fursad ah; Boortaqiiskii iyo xulafadooda Xabashida ayaa ku soo dul dhacay iyaga, iyagoo khasaare baaxad leh u geystay reer Cadale. : 41-47 Dhowrkii maalmood ee xigay, ciidamada Imaam Axmad waxaa lagu xoojiyay ciidamo hor leh oo yimid. Fahamka baahida loo qabo in si degdeg ah wax looga qabto, da Gama 16-kii Abriil mar kale wuxuu sameeyay fagaag kaas oo uu hoggaamiyo oo ka soo horjeeda xerada Imaam Axmad. Castanhoso waxa uu ku calaacalay in “guushu ay dhammayn lahayd maanta haddii aanu boqol faras uun dhammayn lahayn, waayo, Boqorka waxa garbaha rag ku qaaday sariir, oo ay la socdeen rag fardooley ah, sinaba uma carareen”. : 52 Da Gama wuxuu u dhaqaaqay dhanka koonfureed dabadeed ciidankii Imaam Axmad, toban beri ka dib ayuu arkay. Si kastaba ha ahaatee, curashada xilli-roobaadku waxay da Gama ka hor istaagtay inuu la qabsado Axmad. Talada boqoradda Seble Wongel , da Gama wuxuu ka dhigay xero jiilaal oo ku taal Wofla oo u dhow harada Ashenge, oo weli ku jirta aragtida ka soo horjeeda.: 53 Axmad waxaa lagu qasbay inuu dib ugu gurto dhanka koonfureed, halkaas oo hanti isaga ka dhan ah, dadka deegaanka ayaa hadda si cad uga soo horjeestay iyagoo diiday inay siiyaan sahay ama askar. J. Spencer Trimingham waxa uu tilmaamay magangalkii Imaamka ee u dhaw tuulo lagu magacaabo Kobo oo eegaysa Murugada Canfarta

Imaamku wuxuu si guul leh codsi ugu gudbiyay guddoomiyaha Turkiga ee Yaman Eyalet ee Zabid , isagoo u soo bandhigay "lacag badan" oo u gudbiyay sarkaalka, wuxuu ka helay Carabta 2,000 oo muskiter ah oo dheeraad ah, iyo 900 oo rag ah oo laga soo doortay Cusmaaniyiinta si ay u caawiyaan. Dhanka kale, dhaawac iyo hawlo kale dartood, ciidanka da Gama waxaa laga dhigay 300 oo muskeeti ah. Roobabkii ka dib, Imaam Axmad waxa uu weerar ku qaaday xeradii Burtuqiisku ku lahaayeen Wolfa waxana uu ku dilay tiro dhan marka laga reebo 140 ka mid ah ciidamadii da Gama. Da Gama laftiisa oo si xun u dhaawacmay, waxa lala qabtay toban nin oo la socday, ka dib markii uu diiday in uu naftiisa u dhaafo haddii uu islaamo, waa la jidh dilay oo la dilay. Imaamku waxa uu hubay in Burtuqiisku intii ka badbaaday ay kala yaaceen, iyaga oo aan hubkoodii haysan, oo kali ah dhul shisheeye, waxa uu ku soo gunaanaday in khatartaas la soo afjaray, marka laga reebo laba boqol oo ka mid ah maandooriyayaasha ajanabiga ah, waxa uu u sii gudbay xeradii uu ka deganaa Derasge ee ku taal xeebta harada Tana . Si kastaba ha ahaatee, Bortuqiisku dib ayay isu urursadeen oo waxay ku biireen boqoradda Seble Wongel , oo magangal ka dhigtay "Buurtii Yuhuudda", kaas oo Whiteway u aqoonsaday inuu yahay Amba Sel . Toban maalmood ka dib waxaa yimid wiilkeeda, Emperor Gelawdewos . Castanhoso wuxuu sheegayaa in ka dib markii Emperor Gelawdewos uu ku biiray kuwa badbaaday, oo arkay tirada ragga ee ku soo qulqulay heerka Emperor, Christmas "waxaan u tagnay Preste, oo ka baryay inuu naga caawiyo dhimashada Dom Christovão." : 74 Gelawdewos wuxuu ogolaaday inuu ka horyimaado Imaamka. Waxaa la soo saaray hubkii Burtuqiisku ku kaydsanaa Debre Damo . Ciidamada huwanta ayaa bilihii xigay ku qaatay hubaynta ciidankooda ka hor inta aysan u dhaqaaqin xerada Imaam Axmad ee ku dhagan harada Tana . 13-February-1543-kii waxay ku jebiyeen koox fardooley ah iyo ciidan lug ah oo uu hoggaaminayey Sayid Mehmed oo Imaam ka ahaa Wogera , halkaasna ay ku dileen Sayid Mehmed. Maxaabiistii waxaa laga war helay in Imaamku uu ku sugnaa meel 5 maalmood ah oo keliya oo socod ah oo ay u jirtay Deresgue, si ay guul u soo hoyaan ciidanku waxay u dhaqaaqeen inay ka hortagaan cadowgooda. : 75 Imaamka iyo raggiisii waxay la yaabeen in Boortaqiisku ay awoodeen inay is ururiyaan oo ay dagaal raadiyaan, sida uu sheegay Castanhoso taasi waxay niyad-jabisay reer Cadal, qalbigoodana cabsi geliyey "waxay si fiican u fahmeen inaan u nimid inaan ka aargoosanno wixii hore" Xabashida iyo Bortuqiisku waxay ku kulmeen Axmad 21kii Febraayo 1543 dagaalkii Wayna Daga . Imaamku waxa uu lahaa ciidan ka badan 15,000 oo askari oo ay ku jiraan 200 oo muskiter Turki ah, halkaas oo Xabashida iyo Boortaqiisku ay lahaayeen ciidan isku dhaf ah oo gaaraya ilaa 8,000 oo nin. Xabashidu way dacwoodeen, laakiin Cadaliyiintu waxay soo qaadeen weerar rogaal celis ah, waxayna u muuqdeen kuwo dib u riixaya weerarkii hore. Ciidankii Xabashida ayaa markaas si xoog leh isugu soo dhex tuuray xayn-daabka Adal taasoo dib u riixday reer Cadale. Imaamku markuu arkay raggiisii oo meel ka dhacay ayuu u kacay si uu u dhiirri-geliyo, waa halkaan markii Imaamka lagu dilay isagoo rabey inuu raggiisa isku soo ururiyo, inkastoo xoguhu ku kala duwan yihiin sida uu u dhintay. ( 1 ) Wixii ka danbeeyayna waa bahal ba’an oo ay Xabashidu eryanayeen Cadalladii carartay oo intii ay ordayeen ka gooyay. : 192 : 89 Xaaskii Imaamka Bati del Wambara waxa u suurtagashay in ay ka baxsato goobtii dagaalka iyada iyo haraadigii ciidanka, waxayna dib ugu laabteen Harar , iyagoo ka tanaasulay qabsashadii Xabashida. Meydkii Imaamka ayaa qoorta laga gooyay, Gelawdewos wuxuu amray in madaxiisa waran lagu dhejiyo, waxaana lagu dhex wareegay guud ahaan Xabashida, si ay dadku u ogaadaan in gacan-ku-dhiiglihii xumaantaas u geystay uu runtii dhintay. Kadibna Xabashidu waxay dalka oo dhan ka sameeyeen xaflado waaweyn oo ay ugu dabaal-degayaan geerida Imaamka, sida uu Castanhoso ka sheekeeyay "Waxaan ku harnay farxad weyn, anagoo arkaynay maalin walba Xabashida oo ku faraxsan guushaas, iyo xorriyadda ay isku heleen."

Dabeecad

Ilaha muslimiintu waxay imaamka ku sheegaan inuu yahay Mujaahid ku dayasho mudan . Shihab Ad Din waxa uu xusay in xilli uu olole ka socday Gendebelo uu diiday dadka deegaanka oo u soo bandhigay dahabka xaaskiisa, waxa uuna canaantay mudaaharaadyada saraakiishiisii sare ee uu ku adkeystay in dahabka loo adeegsado jihaadka oo kaliya. : 38 Wax yar ka dib markii uu xukunka qabsaday 1527 wuxuu mamnuucay khamriga, khamaarka, iyo qoob ka ciyaarka ay la socdaan durbaannada. Waxa kale oo uu caan ku ahaa in uu garwadeen ka noqdo culimada iyo fiqiga . : 22 Shihab Ad Din waxa uu sheegay in uu masaajidyo iyo magaalooyin badan ka dhisay Begemder iyo Dembiya xiligii uu Tigreega qabsaday. Waxa kale oo uu aad ugu dadaali jiray soo celinta dadka Xabashida isagoo shaqsi ahaantiisa qur’aanka u baray kuwa soo islaamay oo uu ka sareeyo dhammaan carruurta. :358 Intii uu ku guda jiray duullaankiisii sannadkii 1535-tii Imaamku waxa uu booqday qabriga Najaashi ee Negaash si uu u soo maamuuso, sidoo kale waxa uu u magacaabay wiilkiisii Axmed Al Najashi.

Dhaxalka

Duullaankii Imaam Axmad waxa la odhan karaa wuxuu ahaa cutubka keliya ee ugu muhiimsan taariikhda dheer ee Itoobiya. Burburinta hantidii dhaqanka iyo hanka qaranka aad bay u badnayd. Duulaanka Imaam Axmad waxa uu ku reebay raad lama ilaawaan ah maskaxda Xabashida. Sida Paul B. Henze u qoray, "Itoobiya waxyeelada uu Ahmad Gragn u geystay waligiis lama ilaawin. Qof kasta oo Christian ah oo Highlander weli wuxuu maqlaa sheekooyinka Gragn yaraantiisii." Xayle Salaase waxa uu xasuustiisa ku xusay: "Waxa aan marar badan dadka tuulada ku nool ee woqooyiga Itoobiya farta ku fiiqay goobihii magaalooyinka, qalcadaha, kaniisadaha iyo keniisadaha uu burburiyey Gragn sidii haddii masiibooyinkani ay dhaceen shalay oo keliya." Sheekada sheeko-xariirada Shewan waxay Imaam Axmed ku tusinaysaa inuu yahay nin weyn oo khuraafaad ah oo ay joojiyeen 500 oo nin oo keliya, 500 oo faras ah, oo wata 500 oo xabbadood. Taariikhda Xabashidu waxay sheegtaa in 90% Boqortooyada la Islaamay xilligii uu qabsaday. Sida uu qabo Enrico Cerulli , Adal waligiis kama soo kaban doono dhimashadii Imaam Axmad maadaama Saldanada Adal aad loo dhisay si ay uga gudubto kala duwanaanshaha qabiilka. Madaxdii isaga ka dambaysay ayaa awoodi waayay in ay awood ku yeeshaan qabiilada reer guuraaga ah, waxaana dawladii Cadalle ay noqotay mid inta badan xuddun u noqotay magaalada Harar . Natiijadii uu ku andacoonayayna waxay noqotay in dadka reer guuraaga ahi ay si dareen leh dib ugu noqdaan "halgankoodii daa'imka ahaa ee ay dadka kula jireen dad iyo qabiil qabiil." Marka la gaadho 1577 kii Adal Sultanate waxa uu aakhirkii u burburi lahaa dagaal beeleedyo iyo cadaadis kaga imanayay socdaalkii Oromada . : 94 Taariikhyahan Didier Morin ayaa sheegay in Axmed Ibraahim oo haya darajada imaamka inta badan si khaldan loo aqoonsaday taliye Axmed Girri Bin Xuseen Al Soomaali

Akhris dheeraad ah

Futūḥ Al-Ḥabaša ("Xusuustii Itobiya"): Duullaankii Ahmad ee Abyssinia waxa si faahfaahsan loogu sifeeyey kitaabkan, oo af Carabi ku qoran yahay xerta Ahmad ee Shihāb al-Dīn Aḥmad ibn ʻAbd al-Qādir. Nooca hadda, waa mid aan dhammaystirnayn, oo daboolaya sheekada kaliya ilaa 1537, oo ka sheekeynaya duullaankii Imaamka ee jasiiradaha Harada Tana . Richard Burton sahamiye wuxuu ku andacoodey in qaybta labaad laga heli karo "Mocha ama Hudaydah", laakiin, inkastoo baaritaan dambe, cid kale ma soo sheegin in la arkay nuqul ka mid ah qaybtan labaad. Qaybta hore ee badbaaday waxa u turjumay Faransiis René Basset oo la daabacay 1897 ilaa 1901; Richard Pankhurst waxa uu sameeyay tarjumaad qayb ah oo Ingiriisi ah iyada oo qayb ka ah Taariikhdiisa Boqortooyada Itoobiya (Addis Ababa: Oxford University Press, 1967), iyo tarjumaad dhammaystiran oo Ingiriis ah oo uu qoray Paul Lester Stenhouse waxa daabacday Tsehai 2003

Sidoo kale fiiri

Islām—The Way to God by Submission

Tixraac