Unug
Unug (Ingiriis:Cell) Unuggu waa waxa ugu yar waxa nool ama waxa la oran karaa waa halbeega nolosha. Unuggu waa waxa ugu yar xubnaha maatarka/walaxda ee si caddaan ah loo oran karo waa nool yahay. Waxaana waar sar micneheedu yahay waxaa unuggu samayn karaa wax allaale iyo wixii asaas u ah shaqada ee astaan u ah nolosha sida taranka, dheefshiidka, koritaanka iyo qaybsanka unugga giddina waxay ka dhacaan borotobalaasimka unugga gudihiisa. In kasta oo ay unugyadu iskaga mid yihiin aasaaska dul ahaaneed ee qaabka haddana waxa ka muuqda unnugyada in ay si aad ah u kala duwan yihiin.
Unugyaadu shaqada, dhiska, qaabka iyo baaxadaba waa ku kala geddisan yihiin. Dhanka kale haddi aynu ka eegno unugyadu waxay iskaga mid yihiin hawsha ka socota unugga gudihiisa iyo dhiska guud ahaaneed.
Taariikhda helitaanka dhiska unugga
[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Dhiska unugga waxaa ugu horreeyey oo helay nin la oran jiray Robert Hooke Markii tariikhdu ahayd 1667. Markaas uu unugga helay wuxuu adeegsanaya weyneeye qadiimi ah. Markaas wuxuu rumaysnaa in unuggu maran yahay oo uu gidaarka unuggu(cell wall) yahay qaybta ugu muhiimsan unugga. Muddo ka dambaysay ayaa la ogaaday in ay qaybta ugu muhiimsan unugga nooli tahay waxa ku jira unugga.
Dhirta iyo xayawaanka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Dhirta iyo xayawaanku waxay ka samaysan yihiin unugyo, noolaha waaweyn waxaa jirkoodu ka kooban yahay maaayiin unug. Noolaha unu badanlayda ahi waxay leeyihiin hawshooda, jimidhkooda iyo qaabkoodaba. Dhirta iyo xayawaanka badankoodu waxay leeyihiin unugyo badan waxaase ku jira qaar ka koobanunug qur ah oo la yiraahdo hal-unugley. Unugyada ugu yar yari sida bakteeriyada aad bay u yar yar yihiin oowaxaa qur ah oo lagu arki karaa weyneeyeha waxaan ugu waaweyn ugxanta shinbiraha. Unugyada badankooda , waxaa dhererkoodu u dhexeeyaa 0.025 cm. (1/100") iyo 0.0025 cm. (1/1000").
Dhiska gudaha ee unugga
[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Unuggu wuxuu ka kooban yahay gidaar-unug, xuub-balasmeed iyo Borotoobalaasim. Gidaarka-unuggu wuxuu ka koobanyahay seluloos. Gidaarka unugga gudihiisa waxaa ku jira Saytoobaasim waxayna ka kooban tahay iskujiryo kakan oo ah iskudhisyo kimikeed, waxaana ku jira qayb qayb weyn oo biya ah.
Saytoobalaasim
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Saytoobalaasim waa wax isjiidaaya oo u eg ukunta inteeda cad. Waxaa dusha kaga wareegsa saytoobalaasimka xuub-balaasmeed khafiif ah waana mid aad muhiim u ah waayo wuxuu xukumaa wax allaaliyo wixii soo gelaya saytoobalaasimka. Saytoobalaasimku waxay leedahay dulalaati la yiraahdo daloollada unugga. fuuqa ku jirana waa milan biyood oo ay ku jiraan sonkor iyo walxo kale.
Bu'da
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Saytoobalaasimka waaxaa ku jira jir giraansan ama wareegsan oo la yraahdo bu' oo aan sida caadiga ah aan la arki karin illaa la midabeeyo. Bu'da aad iyo aad ayay muhiim u tahay oo waxay xukuntaa hababka nololeed ee unugga. Haddii unuggu laba qaybood loo kala qaybiyo oo bu'da qayb ka mid ah labada qaybood la raacsiiyo, waxaa noolaata oo qur ah qaybta bu'da wadata.
Borotoobalaasim
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Borotoobalaasim waa alaabta nool ee unugga waxayna ka kooban tahay bu'da iyo Saytoobalaasimka.