Xarakada Islaax
Waayo Islaax[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Xarakada Islaax ee Soomaaliya waa xarako Islaami ah oo la asaasay 11 Luulyo 1978 oo waafaqsan 6 Shacban 1398H; waxayna salka ku haysaa fikirkii iyo manhajkii Xarakada Al-Ikhwaan Al-muslimiin ee la asaasay 1928dii. Xarakadu waxay ka shaqaysaa kor u qaadista ku dhaqanka Diinta Islaamka; ee qofka, qoyska iyo bulshadaba, iyadoo laga ambaqaadayo fahamka Islaamka ee wasadiyada iyo ictidaalka ku dhisan. Waxaa kale oo xarakadu ka shaqaysaa sidii loo heli lahaa bulsho Soomaaliyeed oo dawlad hufan leh, horumarsan, fahamsan kuna dhaqanta mabaadi’da Islaamka sida shuurada, cadaaladda, sinnaanta iyo karaameynta insaanka iyo dhowrista xuquuqdiisa. Waxaa kale oo xarakadu higsanaysaa in laga dhigo guud ahaan dunida gaar ahaan gobolka Geeska Afrika meel nabad ah oo ka fog qulqulatooyinka iyo dagaalada, iyadoo laga hortegayo sababaha keeni kara dagaaladaas. Waxaa kale oo Xarakadu ka shaqaynaysaa in la xoojiyo xiriirka walaalnimo ee ka dhexeeya Soomaaliya iyo dunida Carabta, Islaamka iyo Afrika. Ugu dambeyntii, Xarakadu waxay kaalin ka qaadanaysaa sidii loo heli lahaa duni is xaq dhawrta, nabad ku wada noolaata, dulmiga ka hortagta, xoriyadna siisa qofka iyo shucuubta.
Waxa ayna ka mid tahay ururada ka jira Soomaliya gudeheeda iyo qurba joogta soomaaliyeed.
Ujeedooyinka Islaaxa[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Tabaha Islaax[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Xarakada Islaax, si ay u xaqiijiso ujeeddooyinkeeda waxay raacaysaa tabahan ama waddooyinkan:
Barbaarin joogto ah oo lagu kobciyo habdhaqanka Islaamka iyo dhawridda waxyaabaha lama taabtaanka ah ee dalkeenna.gaarka u ah. Fidinta iyo koruqaadista dacwada Islaamka iyada oo la adeegsanayo goobaha kala duwan sida masaajiddada, dugsiyada Qur’aanka, munaasabooyinka iyo qalabka warbaahinta. Ka qayb qaadashada hawlaha siyaasadeed iyo saamaynta go`aannada dalka, si ku salaysan nabadgelyo una adeegaysa danta guud ee dalka iyo dadka. Adeegsiga wadahadalka iyo wada xaajoodka si loo gaaro isfaham iyo xalinta khilaafaadka. Kobcinta iskaashiga iyo iskuduubnida bulshada, iyo in la ciribtiro dhaqamada dhaawici kara arintan sida: faquuqidda, fogeynta iyo is-xaqiridda. Adeegsiga qaababka culeysaarka iyo u doodidda waxyaabaha loo arko danta dalka iyo diinta. taageeridda iyo xoojinta hay`adaha bulshada rayidka ah, tan oo sare u qaadaysa iskaashiga bulshada dhexdeeda ah
manhajka islaax[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Manhajka xarakada, oo ay muslimiinta ugu yeerayso, xubnaheedana ku barbaarinayso waxaa sal u ah ku dhaqanka Kitaabta Qur’aanka iyo Sunnada Nabigeenna (NNKH) oo loo fahmayo sidii ay u fahmeen salafkii saalixa ahaa, kaas oo ku dhisnaa ictidaal iyo dhexdhexaadnimo (wasadiyo), kana amba-qaadaya marxaladeyn. Manhajkaas oo ujeedadiisu tahay in lagu barbaariyo ruuxa muslimka ah in Islaamku yahay diin dhamaystiran oo hagaysa nolosha oo dhan, tan dunida iyo tan aakhirada; tan qofka, qoyska, bulshada iyo dawladda. Manhajku wuxuu ku salaysan yahay in la isku soo dhaweeyo qaabka ay Islaamka u fahamsan yihiin muslimiintu, gaar ahaan xubnaha xarakada, wuxuuna leeyahay heerar barbaarin oo midba kan kale ka sareeyo oo kor u qaadayo ku toosnanta Islaamka. Manhajka barbaarinta waxaa lagu dhisay inuu soo saaro ruux dhaqankiisu Alle ka cabsi yahay, bulshadana kula dhaqma walaaltinimo, iskaashi, dulqaad, isqadarin, nabad, cadaalad, amaano iwm. Manhajka xarakadu sidaas ayuu umiisaamayaa barbaarinta nafta, ruuxda iyo caqliga. Waxaa kaloo manhajku ku barbaarinayaa xubnaha inay u adeegaan bulshadooda, u gudbiyaan dacwada iyo inay horseed ugu noqdaan wax kasta oo khayr ah
Siyaasadda islaax islaax[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Hawlaha guud ee Islaax ay qabanayso marxaladan , ee ku aaddan la falgalka xaaladda Soomaaliya, waxaa hagaya siyaasaadkan:
1) Wadahadal iyo dibuheshiin Soomaalida dhexdeeda ah ayaa xal u ah dhibaatada Soomaaliya.[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Soomaaliya dhibaato siyaasadeed ayaa ka taagan, waxaana halakeeyay dagaallo sokeeye oo sababay burbur guud. Waxaa la riday dowladdii dhexe ee kelitaliska ahayd Janaayo 1991. Gobollo badan oo dalka ah waxaa ka dhacay dagaallo culus, waxaana xoogaystay tafaraaruq bulshada dhexdeeda ah. Dagaaladan sokeeye, oo ah fitno dhexmartay dad walaalo ah oo Muslim ah, cidina kuma guulaysan inay guulo siyaasadeed oo la taaban karo ku gaarto; mana keenin dagaaladani xal guud ee dhibaatada Soomaaliya. Haddaba, Islaax waxay rumaysan tahay in wadahadal iyo dibuheshiin lagu gaari karo xallinta khilaafka siyaasadeed ee Soomaalida dhexyaal, isla markaasna dib loogu soo celin karo dawlad Soomaaliyeed oo awood u leh gudashada xilkeeda. Dibuheshiisiintu (إصلاح ذات البين) waa waajib diini ah oo inna wada saaran, dalka iyo dadkuna waxay u qabaan baahi xoog leh. Cid kasta oo is haysa wuxuu Ilaahay –SW- faray inay heshiiyaan
قال تعالى: ((فاتقّوا الله وأصلحوا ذات بينكم , وأطيعوا الله ورسوله إن كنتم مؤمنين)) الأنفال : 1 ((Alle ka cabsada, wanaajiyana xaalka dhexdiina ah, Alle iyo Rasuulkiisana adeeca haddaad kuwo rumeeeyay tihiin)) Al- Anfaal: 1. Dhinacyada is haya maahane, bulshada inteeda kale wuxuu Ilaahay –SW- faray inay ka shaqeeyaan siday dibuheshiin u dhex dhigi lahaayeen:
قال تعالى: ((إنّما المؤمنون إخوة , فأصلحوا بين أخويكم , واتّقوا الله لعلّكم ترحمون)) الحجرات :10
((Mu`miniintu waa walaalo, ee wanaajiya walaalihiin dhexdooda, Allena ka cabsada, waxaad u dhowdihiin inuu idiin naxariisto e )) Al- Xujuraat : 10
Sidaas darteed siyaasaadka Islaax ee marxaladan waxaa ka mid ah taabbagelinta dibuheshiin buuxda oo Soomaaliya ka hanaqaadda. Waayo dibuheshiisiintu waa meesha ugu danbaysa ee cid kasta oo dagaalantaa ay hawsheeda ku soo gebagebaynayso. Islaax waxay aragtaa in la baajiyo waqti iyo xoog badan, hawshana laga bilaabo dibuheshiisiinta, halka markii la soo daalo dibuheshiisiinta loo soo noqon lahaa. Xarakaduna waxay kaalinteeda ka qaadanaysaa ka shaqaynta hawlaha dibuheshiisiinta.
2) Taabbagelinta dawlad Soomaaliyeed oo awood leh.[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Dawladdii dhexe ee Soomaaliya waxay burburtay Janaayo 1991, waxaa bilawday iskudayo sidii dawladdaas dhexe dib loogu soo dhisi lahaa, tiro shirar dibuheshiisiineed ayaa dalka gudihiisa iyo dibadiisaba lagu qabtay. Dawlad la`aan lama ilaalin karo danta guud ee dalka iyo dadka, waxaana halis gelaya qaranimada iyo madaxbanaanida Jamhuuriyada Soomaaliya. Haddaba, iyadoo laga duulayo ahmiyada dawladnimada iyo dhibaatadii laga dhaxlay maqnaanshaheeda ayay xarakadu mudnaanta koowaad siinaysa wax kasta oo suuragelinaya taabbagelinta dawlad Soomaaliyeed oo awood leh, iyadoo lala kaashanayo dhammaan qaybaha bulshada iyo dawladaha saaxiibka ama walaalaha la ah Soomaaliya.
3) Xoojinta midnimada bulshada iyo ka hortegidda waxyaabaha kala qaybin kara[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Midnimadu bulshada waxay lama huraan u tahay wadanoolaanshaha iyo horumarka. Sidaas darteed waa in laga wada shaqeeyo ilaalinta midnimada ummadda iyo kobcinteeda. Waa in la abuuraa lana dhiirrigeliyaa waxyaabaha midnimada kobcinaya, sida: isjacaylka, iskaalmaynta, iskaashiga bulshada dhexdeeda ah. Dhanka kale waxaa jira waxyaabo kalaqaybinaya bulshada, burburinna kara midnimadeeda, sida qabyaaladda, eexda iwm. Waxaa lagama maarmaan ah in laga hortago lalana dagaallamo waxyaabahaas dhaawacaya midnimada iyo wadajirka bulshada. Haddaba Islaax waxay rumaysantahay, kana shaqaynaysaa ilaalinta iyo kobcinta midnimada iyo wadajirka bulshada, iyadoo la dhiirigelinayo waxyaabaha kor u qaadaya. Sidoo kale, waxay ka shaqeynaysaa in laga hortago waxyaabaha dhaawixi kara midnimada, wadajirka iyo wadanoolaanshaha bulshada.
4) Xoojinta bulshada Rayidka ah[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Xarakadu waxay u aragtaa hay`adaha bulshada rayidku in ay muhiim u yihiin horumarka bulshada iyo mashruucyadeeda kala duwan ee nolosha sida:– caafimaadka, waxbarashada, biyaha iyo korontada iwm. Ururada bulshada rayidku waxay qayb ka yihiin xoojinta iskaashiga iyo wax wadaqaybsiga bulshada dhexdeeda; iyo in bulshada ka qaybqaadato hawlaha danta guud. Waxaa kale oo ay bulshada rayidku asaas muhiim ah u tahay dhisidda iyo dhowridda xorriyadaha, iyo kahortagga kalitalisnimo xagga maamulka iyo siyaasadda ah. Sidaas darteed Islaax waxay aragtaa, kana shaqaynaysaa xoojinta bulshada rayidka ee Soomaaliya.
5) Ka fogaanshiyaha adeegsiga xoogga si loo gaaro ujeeddooyin siyaasadeed[wax ka badal | wax ka badal xogta]
waxaa laga dhaxlay nidaamkii milateriga ahaa, dersi lama ilaawaan ah kolkii uu u adeegsaday awood iyo maquunin ka dhan ah shacabka Soomaaliyeed, Natiijadu waxay noqotay kacdoon shacbi oo ballaaran oo riday nidaamkii burburiyayna dawladdii iyo haybadeedii, waxaana la burburay ilbaxnimadii iyo soojireenkii shacabka soomaaliyeed . Dhinaca dagaaladii sokeeye ee bulshada dhexdeeda ahaa, waa la wada garanayaa khasaarooyinka iyo natiijooyinka foosha xun ee ka dhashay, iyo danbiyadii iyo dhibaatooyinkii argagaxa lahaa oo ay reebeen dagaaladaas.
Haddaba annagoo ka faa’iidaysanayna waayo-aragnimadaas dalka soo martay iyo kuwa caalamiga ahba; kana ambaqaadayna fahamka saxda ah ee Islaamka, ayaannu waxaan u aragnaa dhinac kasta oo raba inuu adeegsado xoog si uu u xaqiijiyo ujeeddooyinkiisa siyaasadeed in uu sii dheeraynayo dhaawaca shacabka dhibaataysan, burbur maahane faa`iido waartana ka soo hoynayn. Waxaa inna soo maray muddo dheer oo aan dhadhaminay in nagu filan oo ah: xoog isu adeegsi, kalitalisnimo iyo ku dhaqanka hababka ku dhisan fogaynta, liididda & kugaboodfalka xuquuqda dadka kale ilaa aan ka waynay qaranimadeenii, dibna u dhacnay. Waa waayo-argnimo qaraar oo inna tusinaysa dhibaatada ay leedahay xoog isu-adeegsiga Soomaalida dhexdeeda ah. Waayo-aragnimadani waxay ina xasuusinaysaa sida xooggan ee Diinta Islaamku innooga digtay dagaalada fitnada ah ee bulshada dhexdeeda. Sidaas darteed, Islaax way diidan tahay, in xoog hubaysan Soomaalidu isu adeegsato si loo gaaro ujeeddooyin siyaasadeed.
6) Adeegsiga habka nabadda iyo isqancinta si loo gaaro isbedel waara[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Isbeddelka loo baahanyahay ee la tiigsanayo, waa isbeddel ka bilaabanaya dhisidda iyo barbaarinta qofka, kadibna u gudbaya bulshada iyadoo loo marayo dadaallo xoogan oo taxane ah si loo abuuro bulsho ku toosan manhajka Alle S.W. Isbeddelkani waa inuu gaaraa dawladda hay’adaheeda iyo waaxyaheeda kala duwan. Hawshani waxay u baahantahay in la isu geeyo dadaallo badan, la isuna duwo qaybaha kala duwan ee ummadda iyo awoodahooda si loo gaaro ujeeddooyinkaas gogolxaarka u noqonaya helidda nabadgelyo, xasilooni iyo baraare, daawaynana dhaawacyadii dagaaladii sokeeye iyo dhibaatooyinkii ay reebeen. Xarakada Islaax kolkii ay soo if baxday 1978 waxay ku saleysay barnaamijyadeeda, Siyaasaddaheeda iyo aragtiyadaheedaba hababka degan ee ku dhisan isqancinta iyo wadahadalka, haba kala fogaadeen aragtiyada iyo afkaarta la kala qabo e.
7) Inaan la garabsan dawlado shisheeye oo faragelin Soomaaliya ku sameeya[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Laga bilaabo dabayaaqadii toddobaatameeyadii ee qarnigii tagay ayay samaysmeen jabhado Soomaaliyeed oo hubaysan oo mucaarad ah, waxayna gacan weydiisteen dawlado shisheeye oo qaarkood cadawga soomaaliyeed ahaayeen, si ay uga helaan kaalmo dhaqaale, hub & mid siyaasadeedba . Ridistii Dawladda dhexe ka dib, waxay bilaabeen kooxaha Soomaaliyeed in koox kastaa garabsato awood shisheeye si ay uga adkaato dhinacyada kale ee Soomaaliyeed ee ay is hayaan. Waxaana tobaneeyo jeer isbedelay hadba dhinaca la safan cadawga, waxaad arkaysaa koox la safan cadawga, muddo yar dabadeedna ka so horjeeda. Mar labaad ama saddexaad, ama afaraadna ku noqonaysa meeshii hore. Habkanina waa mid ku soo noqnoqda hadba kolkii shucuubtu daciifto oo ay waydo awoodeeda dhabta ah. Cadaw la garabsadaana waa danbi aan la dhaafi karin, waana khiyaano & dayacaad la dayaco dalka, dhinacna libintu ku raaci mayso garabsigaas. Dhinacyadan Soomaaliyeed ee kaashanaya awoodda dalalka dibaddu marna guul ku gaari maayaan, dalkooda iyo dadkoodana dhibaato hor leh ayay u sii gaysanayaan, qaranimadii Soomaaliyana way sii wiiqmaysaa. Haddaba, waa in dhammaan laga waantoobaa in la kaashado awoodda dalalka shisheeye si looga adkaado dhinaca kale ee Soomaaliyeed, taas oo faragelin ku ah arrimaha dalka, isla markaasna aan ka qaybqaadanayn xallinta dhibaatadiisa
tixraac[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Maqaalkan waa la bilaabay. Hadii aad wax ka taqaanid fadlan ka caawi Wikipedia in aad Wax ku dartid. Qoraalkaagu ha noqdo mid faa'iido leh oo dhexdhexaad ah.