Af-maldaha
Afmaldaha ama afka maldahani[1] Waa Hadal la daboolay, sida uu yahay maahee si kale loo dhigo.
Macnaha
[wax ka badal | wax ka badal xogta]afmaldaha waa hadal Ay Suugaanyahanadu Inta Badan Adeegsadaan, marka ay cid ammaanayaan amma ay cid dhaliilayaan Iyo Marka Ay Bulshada Aragitidooda U Usoo Bandhigayaan si suugaamaynsan oo aan ahayn si toos ah.
Afmaldahaneyaashu Waa Hibo Farshaxnimo Ah Oo Ay Maansoyahanadu Hadalka U Dhigaan, Kaasoo Erayada Ay Adeegsanayaan Macnohodii Saxda Ahaa Aanay Soo Gudbinayaan.
Af-Maldahani Wuxuu Kor U Qaadaa Xiiso Galinta Hodantooyada Gabayaaga Iyo Heerka Suugaanta Uu Soo Bandhigaayo.
Af-Maldahu Waa Hadal Oo Hu' la Saaro Oo La Sogordoho, Oo Sidaa Loo Yidhi Aanu Macnihiisu Ahayn Ee Uu Ka Duwan Yahay:-
Laamaha oo u Kala Baxo Af-maldahu
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Ekeeye,Shareere,Buunbuunin,Qofayn,Silansugan,Duurxul,Yamxeero/Dayro,Jeesjees/Quusin(Lagaado), Sarbeeb.
Sarbeeb
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waa Hadal Maldahan Oo U Jeedo Fog Leh. Waa Hadal Cida Loola Jeedo Aan Si Cad Loogu Abaarin Oo Waxa Kale Lagu Soo Mariyo. Waa Hadal Ay Ku Jirto Aftahnimo Xeel-dheeri Farshaxnimo Falsafadaysan Waa Hadal Iyada Oo Dad Loo La'jeedo Haddan Erayda Weedha La Adeegsanyo Lagu Soo Qaato Shay Kala Oo La Soo Humaag Raacay Oo Kii Saxda ahaa aan Ahayn Ee Loo Jeeday. Waa Hadal Aan Si Toosa Loogu Bandhigin Haddii Cid Lagu Dhaliilayo Ama Lagu Damcsanyahay In Wax Laga Sheego.
Waa Hadal Duluc Qarsoon Kana Fog Weedha La Isticmaalayay Erayada Ku Jira Iyo Macnaha Muuqda Ee Ay Leeydahay..
25 Tusaale
[wax ka badal | wax ka badal xogta]-Gamaan Kiina Badan Faytinow Gobalba Waa Cayne
-Qaarbaan Ka Gooriyo Ka Goora Godalka Daynaye
-Qaar Baan Gadhqaadkan Labarin Gaabsina U Dhalane.
-Gabax Lagu Shakaalyow Sengihi Gaabi Oradkiiye
-Gacalnimo Haddan Naga Rabtaan Go'aha Noo Doorsha
-Haddi Kale Sidaa Noo Gasheen Yaa inoo Gudboon
Ekeeye
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waa Hadal Maldahan,Oo Labo Shay Iyo Wax Ka Badan Humaag Lagaga Dhexaysiiyo.Mar Walba Labada Humaag Ee La Adeegsanayo Mid Waa La Yaqaan,Midna Waa Mid Aan La Aqoon,Kan Aan La Aqoon Qofkaa Kula Hadalya Ayaa Yaqaan,Ka La Yaqaanna Qofka Dhegeysanaya Ayaa Yaqaan Markaasuu Qofkii Hadlaayey Isugu Xidhiidhiyaa Qofkaa Dhegeysanayey Oo Uu Odhanayaa Ka Aad Taqaano Iyo Ka Aanad Aqoonini Sidaa Ayey Isugu Mid Yihiin.
-Waa Hadal Weedhiisu Ay Ka Koobantahay Afar Qeybood Oo Kala Ah:-
-loo ekee, u ekee,Waxaa ay isga egyihiin amma ay wadaagaan iyo erayada Wax La Isugu Eekeysiiyo Oo Kala Ah:)
-Sida lagumood/lamoodaa, Geddeedii/caynkeedii,Geddediisii/caynkiisii, tahay/lamid ah, u eeg iwm.
-Tusaale Ahan Kolka Aynu Baranayno Qaabka Dhulka Waxa La Yidhaa:- Dhulku Waa Sida Kubada.
-Eekeeyuhu Waa Af-maldaha Xagga Maansada Marka Laga Eego Abwaanad Soomaaliyeed Ay Ugu Adeegi Badan Yihiin...
Tusaal Ahan Maansadii Tiriya Allah Haw Naxaristee Abwaan Cilmi Boodhari Qeyb Ka Mid Soo Qaadanyaa Oo Lahayd....
-Sida Geel Haraadoo Wax Badan Hawdka Miranaayey.
-Oo Horo Lasoo Joojiyoo Kuraygu Heegaayo.
-Oo Hoobay Loo Qaaday Iyo Hadal Walwaaleedka
-Kolkaa Hodan Tidhaahdaanba Waan Soo Hinqanayaay lasoco qaybaha kale ee afmaldahanaha Abwaan abdimalik elmi abdirahman xikmadayste
Duurxul
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waa Hadal Maldahan Oo U Jeedo Fog Leh. Waa Hadal Cida Loola Jeedo Aan Si Cad Loogu Abaarin Oo Waxa Kale Lagu Soo Mariyo. Waa Hadal Ay Ku Jirto Aftahnimo Xeel-dheeri Farshaxnimo Falsafadaysan Waa Hadal Iyada Oo Dad Loo La’jeedo Haddan Erayda Weedha La Adeegsanyo Lagu Soo Qaato Shay Kala Oo La Soo Hummag Raacay Oo Kii Saxda Ahayn Ee Loo Jeeday..
–Waa Hadal Aan Si Toosa Loogu Bandhigin Haddii Cid Lagu Dhaliilayo Ama Lagu Damcsanyahay In Wax Laga Sheego.
–Waa Hadal Duluc Qarsoon Kana Fog Weedha La Isticmaalayay Erayada Ku Jira Iyo Macnaha Muuqda Ee Ay Leeydahay..
(tusaale)
-Gamaan Kiina Badan Faytinow Gobalba Waa Cayne
–Qaarbaan Ka Gooriyo Ka Goora Godalka Daynaye
–Qaar Baan Gadhqaadkan Labarin Gaabsina U Dhalane.
–Gabax Lagu Shakaalyow Sengihi Gaabi Oradkiiye
–Gacalnimo Haddan Naga Rabtaan Go’aha Noo Doorsha
–Haddi Kale Sidaa Noo Gasheen Yaa inoo Gudboon
Sillan sugan
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waa hadal ama tix ka kooban ereyo ama weedho iska soo horjeeda ama isku lid ah, macne ahaanna waa hadal isburinaaya.
Tusaale:- 1.
Haddaad dhimato geeridu marbay nolosha dhaantaaye
Dhaqashiyo marbay kaa yihiin dheregu xaarane
Dheddigaansho waa ceeb inaad dhemedsataa meele.
2.
Dhulka waan socdaa
Waanan dhaafsanee
Cirku wuu dhowyahay
Waanu dheeryahaye
W/Q: Ayaanle Rashiid Yuusuf.
Yamxeero(Dayro)
· Waa hadal ama tix dhaliil ama dhiilo ah. Waa tix ama hadal u badan calaacalka.
· Mararka qaarna waa hawraar qof lagaga dayrinaayo ama xaalad nololeed, bulsho iwm.
Tusaale:-
1.
# Gool weyn midii loo qalay ee gogosha loo dhoobay
# Weelkeedu tuu gorof yahay een laguba gaadhaynin
# Min guraar ninkii loo dhigay gobi la’yaabtaaye
# Intaan ciil la’gaw odhan lahaa guur’aan ka la’aado
2.
# Surinkii aan joogaba dhulkaan samay ka jeexaye
# Salaadaha suniyo waajibkii waan sahwiyaaye
# Subciskii Quraankiyo digriga seegay waayahane.
W/Q: Ayaanle Rashiid Yuusuf.
Lagaado (Quusin) :-
· Waa hadal ama tix macnihiisu yahay lidkiisa. Waa tix ama hadal tusaale ahaan laga istaagey dhanka wanaaga iyada oo macnaha saxda ah ee loola jeedana ay tahay dhanka xumaanta .
· Waxaa loo adeegsadaa qof loo qarinaayo dhinaca uu ka liito , waxaana loogu quusiya hab kaftan ah si aannu dareen qaadasho dhab ah u yeelan , waa hab ku digasho ah oo aan haddana qofka si dareen taabad leh hadalka loogu odhanaynin.
Tusaale:-
1. Faadumo hillaac (gabadh madow)
2. Jaamac dayax (nin madow)
3. Cabdi qurux (nin foolxun)
4.
# Daadunka uu maxamed qabo waan ku diiirsadaye
# Waa lagu digtaa ruux haduu kuu darraan jiraye
# Bal dayaay wadaadkii wakaa sii dabayshadaye
5.
# Higlo weeye dulin badan
# Waana hogo kaliileed
# Hongoraha cadceeduu
# Ka hadhgaley qadhaabkii
# Haylaa ka yara kacay
# Hurdana wuu iskaga jiray
# Hillac wax I tus bay tidhi
# Kuye heeliyooy toos
# Iga eeg kor iyo hoos
# Miyaan hoolif mooye
# Hal turxaana leeyahay
# Wax ka sheega haarun
# Halacsiga sarbeebta ah
# Iyadoon ku hawshoon
# Haka yaabin bay tidhi
#Huuhaadu digashiyo
# Hab sabaale weeyaan
# Waana leys hundo og yahay.
W/Q: Ayaanle Rashiid Yuusuf.
Qofayn:-
· Waa hadal ama tix ay suugaanyahannadu ku cabbiraan dareenkooda iyaga oo wax aan caqli lahayn sida dadka oo kale ula hadlaya, waraysanaya, farriin u dhiibaya, iwm.
Tusaale:-
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Dugaag baa ku shiray meel
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Daawana way lahaayeen
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Hal dubaaxa buu helay
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Waraabihii dedaalee
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Duqa weyn isaga buri
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Daraantii u wada dhigay
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Waa kii dawrigii Aar
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Ku dallagay dhirbaaxada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Inuu dilase ma ahayn
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Wuxuu yidhi dayooy hee
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Adna dib u qaroome
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Isku wada darsay tidhi
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Wuxu yidhi dayooy yaa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Daacadnimada kuu dhigay
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Dacawadiina waxay tidi
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Isha cali ninkii dayay
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Diginin wawgu filantahay.
[wax ka badal | wax ka badal xogta]W/Q: Ayaanle Rashiid Yuusuf.
Shareere:-
· Waa heerka ugu sarreeya ee isu eekaysiinta laba humaag. Waa hadal ama tix lagu mideeyo labo humaag.
Tusaale:-
[wax ka badal | wax ka badal xogta]1. Cali waa birtii calanka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]2. Cabdi waa libaax
[wax ka badal | wax ka badal xogta]3.
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Waa dhagax nafloo hayjadaa dhigay illaahaye
# Waa dhabarka seedaha ku yaal sidigta dhaameeleh
# Dhadhaab adag haddii aanu ka bixin laguma dhaateene.
W/Q: Ayaanle Rashiid Yuusuf.
Buun-Buunin:-
· Waa hadal ama tix tiro ahaan iyo tayo ahaanba muujineysa wax siddii uu ahaa si ka badan loo sheegay. Waa hadal wax lagu ammaanay , ama tookh iyo gooddi isugu jira.
Waa tix ama hadal tilmaamaya sida: Muuqaalka, quruxda, qiimaha, kartida, iyo dheefta uu shay waliba leeyahay si ka heer sarreysa in loo soo bandhigay.
Tusaale:- 1.
# Markay maqan tahay magaalada dhammi
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Mugdi weeyoo way madowdee
[wax ka badal | wax ka badal xogta]2.
# Aaminaa siraadeey haween waad u sidataaye
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Sifahaaga nimankii arkay iyo sida laguu umay
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Ma sahlana warkay keenayeen sud iyo geel woobe
[wax ka badal | wax ka badal xogta]# Saraar-goddana waalaga hayaa suuradaad tahaye.
[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Maqaalkan waa la bilaabay. Hadii aad wax ka taqaanid fadlan ka caawi Wikipedia in aad Wax ku dartid. Qoraalkaagu ha noqdo mid faa'iido leh oo dhexdhexaad ah.
qofayn waa qayb amma nooc kamida afmaldaha oo noole amma ma noole kasta oo aan hadal, laga hadal siinayo
- ↑ "Nuqul Archive". Waxaa laga kaydiyay the original 2021-10-18. Soo qaatay 2020-03-06. Barameter aan la aqoon
|ciwaan=ignored (caawin)