Axmed Binu Xambal
Imaam Axmed bin Xambal (164-241H, 780-855 M) waa mid kamid imaamyada afarta Madhab ee Islaamka, wuxuu ku dhashay Gobolka Khuraasaan, magaciisa oo dhameystiran waa Axmed bin Muxamad bin Xanbal Abuu Cabdullaahi Al-Sheybaani
Dhalashadiisi iyo Asalkiisa[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Magaciisu waa: Axmed bin Xanbal bin Hilaal Al-Duhayli Al-Shaybaani Almirwazi, waxa uu ku dhashay Imaamka Baqdaad oo ah sababta meelaha taarikhdu markay ahayd 164H . Intaa kadib waxa uu ku wareegay oo cilmiga ka raacan jiray Xijaaz, Yaman iyo Dimishiq (Suuriya)
Barashadiisii Cilmiga[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Imaamku markii uu gaadhay 15sano ayuu gudo galay inuu sidii Culimada diin u ahayd inuu raadsado cilmiga oo uu safar galo. Waxaa la sheegaa inuu culimo badan ka qaatay cilmiga. Kuwaas oo lagu qiyaaso in kabadan 300 oo sheekh.
Culimadiisa kuwa ugu caansanaa[wax ka badal | wax ka badal xogta]
- Imaam Shaafici Waxuuna ka qaatay Usuulul xadiith iyo Fiqhi, sidoo kale kale macrifada Naasikh wal mansuukh.
- Imaam Sufyaan Ibnu Cuyeyna; Waxuu ahaa muxadithka Xijaaz ee deeddi, wuxuu yimid ka qaatay cilmi oo wuuna ka faa'iiday.
- Cabdirizaaq ibnu Hamaam Al-Sancaani oo uu Yaman ugu tagay kana soo qaatay cilmiga, Waxuuna la joogey 2sano ah
- Xusheym ibnu Bashiir
- Bashaar ibnu Mufadhal
- Wakiic ibnu Jarraax
- Nadhar ibnu Ismaaciil Albajli
- Waliid bin Muslim
- Yaziid ibnu Haaruun
Imaam Axmed waxaa cilmiga kasii qaatay oo arday u ahaa culimo aad u fara badan. Culimadaas oo ka weriyay isaga axadiis.
Ardaydiisa kuwa ugu caansan[wax ka badal | wax ka badal xogta]
- Wiilashiisii kala ahaa Cabdullaahi iyo Saalax
- Imaam Bukhaari
- Imaam Muslim
- Imaam Abii Daa'uud
- Imaam Tirmidi
- Imaam Nisaa'i
- Imaam Ibni Maajah
- Ibrahim al Xarbi
- Yaxye bin Maciin
- Abii Zurcata Raazi
Masoo karoo arday Imaamka. Waxaase aad sawiran qiimaha uu leeyahay imaamkan weyni waxaa arday u ahaa oo axadiis ka weriyay Culimada muxadithiinta ah kuwa ugu waa weyn uguna badnaa Makhaayadaha kuwaas oo lagu yeero “Asxaabu sitta” ee kala ah Imam Bukhaari, Muslim, Tirmidi, Abii Daa'uud, Nisaai iyo Ibnu Maajah Ilaahay wadada haw naxariistee.
Imtixaankii la mariyay Imaamka[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Sidaan I wajahayba qofka muslimka ah ee imaanka dhabta ah ee laga helo waxaa badanaa uu maraa imtixaan. Hadaba Imaam Axmed wuxuu ka midyahay culimada aadka loogu imtixaamay diinta Islaamka, saas daraadeena loogu magacaabay Imam ehlu sunnah wal jameeca
Markii ay soo baxeyn qoladii la odhan jiray Almuctazila kuwaas oo lasoo baxay hadal aan hore loo odhan oo ah in Qur'aanku yahay makhluuq Ilaahay ,ayaa waxaa aad uga soo muuqday Imaam Axmed . oo waxaa muslimiinta u ahaa Khaliif ninka la odhan jiray Ma'muun .
Hadaba Amiir Ma'muun wuxuu helay isna qaatay ra'yiga ay keentay muctaziladu oo keentay Qur'aanku waa makhluuqa oo mahan Ibnu Ilaahay,waxa uuna ku amray madaxdii gobolada in la casilo qofkii aan rumaysnayn ra'yigaas.
Imaamu Axmed bin Xanbal waxa uu u arkay mabda'a muctasilada in uu Alle ka dhigayo fakrad xun oo jiritaankiisa aan sugayn, waxa uu ku dhaqaaqay difaacida, Alle wayne wuuna diiday in uu aqbalo mabda'a muctasilada, waxa uu arkay culimo qaar ay aqbaleen mabda. 'ii muctasilada iyagoo ka baqaya Khaliifadii xukanka hayay Ma'muun iyo caruurtiisa.
Waa la xiray Imaamu Axmed si loo horgeeyo Khaliifkii Ma'muun ahaa, waxa uu Imaamu Axmed Alle ka baryay in uusan la kulmin Khaliifka, sababtoo ah Ma'muun wuxuu balan ku qaaday in uu dilayo Imaamu Axmed marka ugu horayso uu la kulmay.
Intii Imaamka la sii waday ee uusan gaarin Khaliifadii booskiisa waxaa yimid war sheegayo in uu geeriyooday Ma'muun, dib baa loogu celiyay Imaamu Axmed Baqdaad qabriga la, waxaa xilka qabtay Ma'muun kadib Al-Muctasim kaas oo aad u imtixaantay Imaamu Axmed Iidiinku. lagu garaacay.
Imaamka runta ayuu ku sheegay mudo 28 bilood, markii uu Al-Muctasim dhima waxaa xilka la wareegay Al-Waathiq (Abuu jacfar Haaruun ibnul Muctasim) isna Imaamka ayuu amar ku siyay in aan magaalada lagu arag dadka uu ka fogaaday, sidii buuna yeelay ilaa uu geeriyooday Alwaathiq.
Waxaa xilka la wareegay Al-Mutawakil oo ahaa wiil uu dhalay Alwaatiq, waxa uu khilaafay wadadii ay mareen Ma'muun, Almuctasim iyo Alwaathiq . Wadadaas oo ahayd inay rumaysaayeen inuu Qur'aanku yahay makhluuq Ilaahay, waxa uuna galay muran laga dhigay mar danbe arrintaas. Waxuuna karaameeyay Imaamu Axmed ibnu Xanbal, waxa uuna u diray hadiyado dhaqaale, balse Imaamka wuu diiday codsi wixii loo soo diray.
Hadaladii ay Culimadu ka heleen[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Ibraahiim xarbi waxa uu yiri: "waxaan arkay Axmed Ibnu Xanbal, waxaad moodaa in uu Alle u kulmiyay cilmiga dadkii hore iyo kuwii danbe, dhinac walba oo wax laga su'aalo waxbuu ka sheegaa wuxuu doonana wuu ka aamusaa, mana uusan ahayn Axmed Ibnu Xanbal mid ku mashquula waxa dadka ay ku mashquulaan ee aduunya ah”.
Imaam Shaafici yiri: “Baqdaad kagama aanan iman qof ka faqiihsan , ka fadhli badan oo kana cilmi weyn Axmed Ibnu Xanbal”.
Imaam Cali Ibnu Madiini wuxuu yimid yiri: "Kuma jiro saaxiibadeyna qof ka xifdi badan Imaam Axmed".
Karamaadka uu lahaa qaar kamid ah[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Wiilkiisa Cabdullaahi waxa uu yiri: “waxa aan arkay abahay oo ku amray quraanjo in ay ka baxdo, kadib waxaan arkay quraanja madow oo ka soo baxaysa, macalinkaa kadibna kuma arkin maroodi”.
Waxa uu yiri Imaam Abul faraj Al-jowzi: “markii fatahaada biyaha ay ka dhacday Baqdaad 554 tii hijriga waxay biyuhu qabeen dhamaan kutubtayda, marka laga reebo hal mujallad oo ay ku jiraan waraaqo ku qoran farta Imamu Axmed”.
Kutubada uu alifay Imaamka[wax ka badal | wax ka badal xogta]
- مسند الإمام أحمد
- الناسخ والمنسوخ
- أصول السنة
- السنن في الفقه
- العلل ومعرفة الرجال
- الزهد
- المناسـك الكبير والصـغير
- الرد على الجهميـة
Imaamu Axmed waxa uu ahaa Caalim dhanka Xadiiska, wana arinta u suura galisay in uu helo aqoon fara badan oo uu kula soo shaqeeyay axkaamta, waxa uu ku tilmaamay Cilmiga Qiyaaska ee Usuulul Fiqhiga taas oo u dhawaysay in uu haleelo ujeedka aayada iyo Xadiithka Nabiga (csw) ) hadalkiisa ama falkiisa, aad ayaana loogu baahnaa in axkaamta axaadiithta laga soo saaro; sabatoo ah waxa ay ku kala baaheen dareenkii dagaalada jihaadka ay ku ekaan ku noolaayeen kala duwan, Imaamu Axmed waxa uu ka hormariyay ra'yiga iyo qiyaaska xadiithka Nabiga (csw) yuusanba sidii la rabay u hormarinee, sidoo kale waxa imaamka muuqday wadadii Imaam Shaafici ee ahayd waynaynta Sunnada Nabiga (csw) iyo soo bandhiga galitaankateeda marka la go'aamiyay.
Waxa uu ahaa Imaamu Axmed qof geesi ah, iimaankiisana uu ku martiqaaday markii fitnada ku timid, iskana diiday fakradaha lagu soo riixayo diinta iyo caqiidada Islaamka ee saafiga ah.
Geeridiisii[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Waxa uu geeriyooday Imaamka maalin Jimce ah sanadii 241 hijriga, waxa uuna jiray 77 sano. Dadka jaanaazadiisa isugu yimid waxa ay buux dhaafiyeen wadooyinka. Ragga kasoo qeyb galay waxaa sameeyay lagu qiyaasaa inay dhanaayeen 800.000. Dumarkuna 60.000, oo aysan ku jirin dadka waddooyinka iyo goobta dushooda saaran. Waxaa kale oo la sheegaa inayba intaas ka badnaayeen.
Waxaa lagu aasay Imaamka Baqdaad, kaloo la sheegaa waxaa soo Islaamay maalinkii uu dhintay 20.000 oo yahuud, dabley ah iyo waxii lamid ahba isugu jira.
Ilaahay swt ajar iyo xasanaat haka siiyo Cilmigii uu umadda usoo qoray, sidii uu sunadda Rasuulka scw u difaaci jirayna Ilaahay swt ha uga difaaco naarta. Ilaahay SWT Naxar iis waasic ah Imaamka korkiisa hayeelo.https://muhaditha.wordpress.com/2011/06/07/imaam-axmed-ibnu-xanbal/