Bilaal ibn Ribaax
Bilaal bin Rabaax Al-xabashi R.C. mu'adinkii rasuulka scw, waxa uuna ahaa nin xabashi ah, oo lagu adoonsan jiray gudaha makka, wuxuuna ku juray dadkii islaamnimada ugu soo hormareen, dhib badan ayaana loogu geestay islaamnimadiisa awgeed, Abuubakar sidiiq ayaa xureeyay mar dambe, Furashada makka kadib wuxuu fuulay kacbada dusheeda wuuna ka aadaamay, waxa u ahaa qof wanaagsan oo dabeecad fiican leh nabiguna calayhi salatu wa salaam uu jeclaa.
| Bilaal bin rabaax بلال بن رباح | |
| saxaabi | |
|---|---|
| xog ku saabsan | |
| aabihiisa: | Rabaax |
| hooyadii | Xamaama |
| Dhashay: | 43 ka hor hijrada |
| Ku dhashay: | Makka |
| Diintiisa: | Islaam |
| xaaska | Hinda al-khowlaaniya, Haala binti cawf |
| ilmahiisa | |
| Dhintay: | 20H |
| Ku dhintay: | Dimishiq |
Taariikh nooleedkiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Bilaal wuxuu ahaan jiray adoon lagu heysto gudaha makka, waxaana lahaan jiray umaya bin khalaf oo ka mid ahaa odayaasha qureysh, xog dheeri ah oo ku saabsan noloshiisa hore lama haayo, balse waxaa la dhahaa wuxuu ku dhashay makka maadaama hooyadii oo xamaama la yiraahdo ay ayadana adoon u ahayd ree banii jimax[1][2]
Islaamidiisa iyo cadaabka uu la kulmay
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Diinta islaamka markeey soo baxday bilaal wuxuu ka mid ahaa dadkii ugu horeeyay ee qaatay diinta[3] sayidkiisa umaya bin khalaf markuu ogaaday islaamidiisa waxa uu ku dhaartay inuu dhadhansiiyo cadaabka nuucyadiisa kala duwan, bilaal waxaa u bilaawday maalmo madow, sayidkiisa ayaa cadaabay siduu diinta uga noqdo, wuxuu ahaa inuu banaanka u bixin jiray oraxda markeey kululaato bacaadka makka ayuu dhabar u jiifin jiray, dhagax weyn ayuuna la imaan jiray oo xabadka ka saari jiray, wuxuuna dhihi jiray; "Sidaan ayaa ahaanee ilaa aa ka dhimato ama muxamad ayaa ku kufrinee[4]" waxey ku oran jireen dheh diintaada laata iyo cuzza inay tahay, Bilaal ayaa muujin jiray sabir saaid ah wuxuuna ku celcelin jiray "Axad" "Axad".
Ciqaabta kale ee ugu darneed oo la marsiin jirey waxaa kamid ahayd, in qoorta loo suro xarig oo lagu adkeeyo ayaa lagu wareejin jirey magaallada, oo carruurta iyo haweenka ayay dhagaxyeyn jireen, saa asagoo dhiigga ka hooraya oo dhimasho ku dhaw la xarayn jirey, maalinta dambena ciqaabta sidaas loogu wadi jireyref [5].
Abuu bakar sidiiq RC ayaa soo maray maalin asoo la cadaabayo waxa uuna ku dhahay sayidkiisa umayya ”War ma iga iibsatid addoonkaan”? Umaya ayaa arrintaasi ku farxay, waayo wuxuu u arkayay adoon madax adag oo haddana aanan dhimanayn, ciqaabtiisana uu ku daallay, wuxuu sheegtay qiimo culus , saa Abuu bakar baa ka iibiyey oo qiimihii siiyey, dabeetana Bilaal xorreeyey. Markaas buu Nebiguna (NNKH) aad ugu farxay una duceeyay Abuu Bakar.
Waxaa kaloo la sheegaa in Abuu Bakar uu ku baddashay addoon kale oo gaal ahaa, oo u joogay, Allaah baase naga og xaqiiqda.
Waqtigaas ka dib Bilaal wuxuu kamid noqday saxaabadii waaweyneed ee ka ag dhawayd nebiga (NNKH), wuxuuna noqday nin xor ah, kadib ciqaab iyo xanuunno badan oo uu soo maray.
Hijrada madiina
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wax badan kama soo wareegin jeer ay buuxsantay bicathadii nebiga 13 sano, markaasoo saxaabadii ay u soo qaxeen magaallada Yathrib(Madiina). Bilaal wuxuu kamid ahaa caaraddii dhexe ee hijradaasi isagoo u jaray masaafo 500 km ah ama ka badan si uu u raadsado meel uu Rabbigiisa si xor ah ugu caabudo.
Caa’isha (RC) waxay tiri ”Markii Rasuulka (NNKH) uu Madiina yimid baa Abuu Bakar iyo Bilaal ay xanuunsadeen, saa waan usoo galay oo aan ku dhahay ”Aabbo sideed tahay? Bilaaloow!! adiguna sideed tahay”? Waxay tiri ”Abuu Bakar markay qandho qabato wuxuu oranayay”:- ”Qofkastaa reerkiisuu ku waabariistaa, mowdkuna uga dhaw kabihiisa suunkooda”. Bilaalna wuxuu lahaa ”Alla maan habeen baryo tog ay hareerihiisa ku yaallaan geedka Idkharka buurta Jaliil, oo maan maalin u arooro biyihii Majinnah, oo may ii muuqdaan labadii buurood Shaama iyo Dhufayl”.
Tani waxay muujineysaa hillowgii uu u qaaday Bilaal magaaladii uu kusoo barbaaray ee Makka, laakiin markii ay Caa’isha uga warrantay qisadaasi Rasuulka (NNKH) buu u duceeyay magaallada Madiinah oo uu yiri ”Allahayoow!! na jecleysii magaallada Madiina, sidii aad noo jecleysiisay Makka, ama si kasii daran, oo barakee darkeeda iyo koombadeeda, oo xumaddeedana naga dulqaad oo u rar Juxfa”.
Ducadaasi qiimaha badan Ilaahay waa aqbalay, saxaabadiina waxay noqdeen kuwo jeclaada magaalladii Madiinah in ka badan jacaylkii ay u qabeen Makka.
Ku nagaashihii Bilaal ee horraantii hijriyada wax badan kama soo wareegin jeer, waxa uu Rasuulka (scw) bilaabay markuu yimid Yathrib (Madiina) dhisiddii masjidka, oo ahaa xaruntii umadda laga hagayay, salaadahana lagu gudanayay. Xilligaasi waxaa laga dooday sidii loogu yeeri lahaa dadka xilliga saladda. Qaar kamid ahaa asxaabtii nabiga (NNKH) waxay soo jeediyeen fikrad ah in la garaaco bir, sida nasaarada oo kale, qaarna in buun la yeeriya sida Yahuudda oo kale, laakiin labada talo ee ficilladaasu Rasuulku (NNKH) ma cajabinin. Waxbadan kama soo wareegin jeer Cabdillaahi bin Zayd bin Rabbih oo kamid ahaa asxaabtii reer Madiina uu ku riyooday aadaanka, markaasuu ibnu Zayd u tegey Rasuulka (scw), oo uu uga warramay wixii uu ku riyooday, markaasuu nebiga (NNKH), amray inuu Bilaal baro aadaanka suu ugu riyooday,
Bilaal wuxuu ahaa nin aad u cod dheer, una cod macaan, sidaas ayuu Nabigu (NNKH) ugu doortay inuu noqdo muddankiisii kowaad, tiiyoo meesha aanay ka marnayn fadligii iyo darajadii uu heerkaasi ku gaaray. Wuxuu noqday mu'dinkii kowaad ee Islaamka, ee umadda salaadda ugu yeeri jirey, sidoo kalena toosin jirey Nabiga (NNKH) xilliga salaadda.
Waxaa sugnaatay in nebigu (NNKH) uu mar ku yiri ”Bilaaloow!! inoogu raaxeey salaadda”.
Jihaadkiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Bilaal wuxuu nasiib u yeeshay inuu ka qeyb qaato dhammaan dhaqdhaqaaqyadii uu hoggaaminayay nebigeenna suubban (NNKH), oo idil, wuxuuna xaadiray duullaankii weynaa ee Bader isagoo wacdara muujiyey. Wuxuu kamid ahaa raggii kufaarta sanaaddiiddii Qureesheed madaxa ka jaray maalintaasi. Cabdiraxmaan bin Cowf oo ahaa mid kamid ahaa saxaabadii ugu fadliga badneyd asxaabta nebiga (NNKH), kana midka ahaa lixdii ugu horreysay ee ku Islaamta dacwada diinta Islaamka, ayaa kamid ahaa dadkii dagaalkan Bader xaadirey. Ibnu Cowf waxay magaallada Makkah markii la joogay ay saaxiibbo ahaayeen ninkii addoonsan jirey Bilaal oo la oran ray umaya bin khalaf Al-Jumaxi, markii ay jabeen kufaartii Qureesheed oo in badan oo kamid ah la qabqabtay, ayaa Umaya wuxuu kamid ahaa raggii xeeladda ay ku baxsadaan waayay, markaasuu arkay Cabdiraxmaan bin Cowf oo uu ugu yeerey magacii jaahiliyada uu u yaqaannay (Cabdi Camaroow!!) ”Waar makuu sugnaatay inaad aniga iyo wiilkeygaba na qafaalato oo aad hadhow qaadato madax furasho wixii aad doonto ah”? Markaasuu Cabdiraxmaan qafaashay asaga iyo wiilkiisiiba oo xarig ku giijistay.
Saxaabada dhexdooda waxay ahayd caado inaanay isu daba marin qafaalkooda, oo qof ninka uu soo qafaasho waa lagu ixtiraami jirey. Bilaal oo isqaadqaad iyo laynta cadawga kasoo faaruqay ayaa indhaha qac kusiiyey Umaya bin Khalaf iyo wiilkiisii oo isla xiran, oo Cabdiraxmaan uu wato. Markaasuu Bilaal af muggii dhawaaqay asagoo oranaya ”Waa Umayyah, Cadawgii Ilaah, Ilaahay ima badbaadiya haddii aan badbaadiya”. Dabeetana wuxuu u yeertay Ansaartii Madiinah, asagoo oranaya Ansaareey!! waa kan cadawgii Ilaahay ee Umayyah, Alloow!! aanan badbaadin haddii uu badbaado”. Cabdiraxmaan bin Cowf ayaa qayliyey oo yiri ”Bilaaloow!! ninku waa qafaalkeyga”. Markaasuu Bilaalna yiri ”Alloow!! aanan badbaadin haddii uu badbaado”. Dabeetana seefihii ayaa lagu billaabay.
Wuxuu yiri Cabdiraxmaan ”Markii aan arkay waxa dhacay ayaan ku dhahay Umayyah, waa adiga iyo naftaada”. Raggii goobtaasi dhawaqa Bilaal ku yimid ma ahayn oo keliya Ansaarta, balse codka Bilaal inay ajiibaan waxaa u nuglaa saxaabada oo dhan, kuwooda Muhaajiriinta iyo kuwooda Ansaarta ahba. Waxaa kamid ahaa raggii goobtaasi yimid Cammaar bin Yaasir Al Canasi oo kamid ahaa asxaabtii fadliga badneyd ee nebigeenna (NNKH), kana mid ahaa raggii usoo dhibtooday diintan. Cammaar wuxuu diley wiilkii Umayyah, Bilaalna wuxuu diley Umayyah, oo ay la dileen asxaabtiisii.
Asxaabtii oo idil ayagoo maqlaya hadalka Cabdiraxmaan bin Cowf ee ah ”War waa qafaalkeyga”, ayaanay ajiibin, oo ay yeeleen hadalkii Bilaal, taasoo ku tusineysa sha’nigii iyo weynidii uu Bilaal ku lahaa saxaabada agtooda.
Dhacdadaasi halkaasi ka dhacaysa, waxaa ku dhaawacmay Cabdiraxmaan bin Cowf, oo seefihii Muslimiinta ay lugta ka dhaawaceen, wuxuuna oranayay Cabdiraxmaan markaasi asagoo dhutinaya ”Ilaahay ha u naxariista Bilaal’ee wuxuu imootiyay qafaalkeygii, lugteydiina wuu dhaawacay”.
Dagaalkii Uxud wuxuu kamid ahaa raggii ugu horreeyey ee soo laabtay kadib markii ay jabeen asxaabtii nebiga (NNKH). Markii la furtay magaallada Makkah, sanadkii 8aad ee hijiriga, wuxuu Rasuulka (NNKH) la galay gudaha kacbada Bilaal bin Rabaax iyo Usaamah bin Zayd oo uu aad u jeclaa.
furashada makka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wuxuu mar kale Bilaal nasiib u yeeshey isagoo ahaa muddankii kowaad ee Islaamka, inuu mar kale noqdo muddankii kowaad ee xaramka Makkah. Intuu nabigu (NNKH) kusugnaa magaallada Makka oo dhan asaga ayaa u addimayay salaadaha, markiina uu nebigu (NNKH), kasoo tegayay magaallada ayuu muddan uga dhigey Abuu Maxduur Samurrah bin Mixjan Ath- Thaqafi oo wiil dhalin yaro ahaa.
Ka dib dhimashadii nabiga scw
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Bilaal wuxuu ku baaqi noqday magaalladii nebiga (NNKH) oo uu muddan ka ahaa intuu nebiga (NNKH) noolaa oo dhan, markiina uu Nabigu (NNKH), geeriyooday waxaa Bilaal ka xoog badisay murugadii uu u murugooday xabiibkeenna suubban (NNKH), wuxuuna go’aansaday inuu isaga tego aadaanka kana mid noqday Musalliintii saxaabada.
Horraantii khilaafadii Abuu Bakar inkastoo ay murugo badan dabooshay haddana wuxuu Bilaal la shaqeynayay khaliifadii Rasuulka Alle ee Abuu Bakar Siddiiq.
Waqtigii cumar ayuu soo booqday madiina Maalin maalmaha kamid ah mar muddo laga soo wareegay geeridii nabiga (NNKH), ayaa maalin Jumca ah uu cumar ka codsaday Bilaal inuu maanta addimo salaadda. Markiina uu Bilaal aadaankii Bilaabay ayaa Madiina cirif iyo dacal laga wada ooyay oo la soo wada xasuustay nolashii nebigeenna (NNKH), asxaabtii oo idilna ay ilmadu hibisiqleeyeen, oo ay aad u ooyeen. Aadaankii markuu dhammeeyey ayuu Cumar bin khadaab ayaa ka codsaday Bilaal inuu mu’addannimada kusoo noqdo oo Masjidka nebiga (NNKH), uu ka addimo, balse Bilaal arrintaasi wuu ka cududaartay
Khilaafadii Cumar bin Al Khaddaab, wuxuu Bilaal ahaa masuulkii u xilsaarnaa wafdinta goballada oo isku xiri jirey magaallooyinka goballada iyo Madiinah, saldhigiisuna wuxuu ahaa magaallada Madiinah oo uu kula shaqeyn jirey amiirkii Mu’miniinta.
Maalintii laga casilayay qaa’idkii weynaa ee Khaalid bin Waliid imaaraddii Qinnasriin, wuxuu ahaa Bilaal ninkii uu Cumar u direy, saa Bilaalna mimbarkii Ximsa inta korey Khaalidna uu hoos taagnaa iyo Abuu Cubaydah, oo uu ku dul aqriyey warqaddii Cumar.
Dhimashadiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Bilaal ma gaarin khilaafadii saddexaad ee Islaamka (Cuthmaan bin Cafaan), wuxuuna geeriyooday intuu noolaa Cumar bin Khaddaab. Sanadkii 20-aad ee hijiriga ayuu ku geeriyooday magaallada Dimashiq, oo la sheego markii hore inuu ku dhashay.
Bilaal wuxuu ahaa saxaabi Jaliil ah oo kamid ahaa asxaabtii fadliga badneyd, ee nebigu (NNKH), uu aadka u jeclaa.
Ilaahay haka jaasiya wanaaggii uu u soo qabtay Islaamka, hana u nuuriyo qabrigiisa. Sayidkeenna Bilaal, Rabbigeenna ha ina siiyo sabarkiisii iyo sugnaantiisii oo kale
Fadligiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Fadaa’ishiisana waxaa kamid ah in mar nabigu (NNKH) uu yiri ”Waxaan galay Jannada, saa waxaan maqlay sanqadha kabahaaga Bilaaloow!!, ee bal inoo sheeg waxa aad samayso”? Markaasuu yiri ”Wallaahi camal qaas ah ma sameeyo, aanan ka ahayn, in markastoo aan weyseysto aan tukado labo rakaco oo aanan farad ahayn”.
Waxaa kaloo sugnaatay in uu Cumar markuu arka Bilaal uu oran jirey ”Bilaal waa sayidkeennii uu xoreeyay sayidkeennii (Abuu Bakar)”.
Darajada Ilaahay cidduu siiyo uunbaa heshee, Bilaal oo ahaa addoon la yasa, oo lagu shaqeysta, Islaamku wuxuu gaarsiiyey martabad cajiib ah, oo aad u qiima badan. Wuxuu noqday haddii uu gabadh doono inaan loo diidin. Waxaa waayadii dambe dhici jirtay, haddii nin kamid ah Muslimiinta ama saxaabada nabiga (NNKH) uu damco inuu reer gabadh ka doonto, inuu u tegi jirey marka hore Bilaal, oo uu ka codsan jirey inuu la doono gabadhaas, waayo waxaa caan ahayd oraah ay Muslimiinta dhexdooda is oran jireen ”Bilaal gabadhuu doono lama diido”.
Reerka gabadha laga doonaya badanaa haddii aanu ragga gabadha doonaya uu lasoconin Bilaal ma aanay bixin jirin gabadhooda. Qolo gabadh dooneysa oo uu Bilaal la socdana maloo diidi jirin, mana dhicin in marna loo diido. Bilaal ibnu Rabaax, saxaabigan Jaliilka ahi, wuxuu guursaday gabadh aad u qiima badan, oo ka dhalatay reerka abtiyaasha u ahaa nebigeenna (NNKH). Reer banii Zuhra oo kamid ahaa reerka ugu qiimaha iyo sharafta badnaa Qureeshta marka laga yimaado reer Haashim ayay ka dhalatay xaaskii Bilaal, waxaana la oran jirey Haalah bint Cowf, taasoo la dhalatay saxaabiga Jaliilka ahaa ee Cabdiraxmaan bin Cowf oo kamid ahaa tobankii Jannada loogu bishaareeyey.
Xigasho
[wax ka badal | wax ka badal xogta]https://www.caasimada.net/qisadii-bilaal-bin-al-rabaax-rac/amp/
- ↑ الطبقات الكبرى لابن سعد - بِلالُ بْنُ رَبَاحٍ (1) Archived Oktoobar 8, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-09-08 at the Wayback Machine Template:وصلة مكسورة
- ↑ أسد الغابة في معرفة الصحابة - بلال بن رباح Archived Jannaayo 9, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-01-09 at the Wayback Machine Template:وصلة مكسورة
- ↑ سير أعلام النبلاء» الصحابة رضوان الله عليهم» بلال بن رباح Archived 2017-01-09 at the Wayback Machine
- ↑ الإصابة في تمييز الصحابة - بلال بن رباح الحبشي (2) Archived Jannaayo 9, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-01-09 at the Wayback Machine Template:وصلة مكسورة
- ↑ الطبقات الكبرى لابن سعد - بِلالُ بْنُ رَبَاحٍ (2) Archived Oktoobar 8, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-09-08 at the Wayback Machine Template:وصلة مكسورة<nowiki>