Jump to content

Waqooyibari

Ka Wikipedia
(Waxaa laga soo toosiyay Khatumo State)
Dowlad Goboleedka Waqooyi Bari ee Somalia
Dowlad Goboleedka Waqooyi Bari ee Somalia  (Af-Soomaaliga)
Astaan qaran
Location of Waqooyi Bari Soomaaliya
Magaalo madaxLaascaanood
Laasqoray
Magaalada uguwayn Laascaanood
La soo xulay
 -  Aas-aaska la shaaciyay 30 Luulyo 2025 
Lacagta Shilin Soomaali (SOS)
Waqtiga EAT (UTC+3)
Thiinada telka +252 (Soomaaliya)
ISO 3166 code SO
Furaha Internetka .so

Dowlad Goboleedka Waqooyi Bari ee Soomaaliya (Af Ingiriis: Northeastern State; Af Carabi: الشمالية الشرقية shamali-sharqia, الشمالية الشرقية), si naanays ah lagu magacaabo Maamulka SSC, waa dawlad-goboleed ee metesha diideyaasha jaantuska gumeysiga Ingiriis, oo ka tirsan Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya. Waxaa si rasmi ah loo dhisay 30 Luulyo 2025, shirweynaha oo ka dhacay Laascaanood.

417 ergay ayaa si midaysan u ansixiyay dastuurka gobolka waxayna ku dhawaaqeen aas-aaska dowlad goboleedkan.[1]

Wasaaradda Arrimaha Gudaha, Federaalka iyo Dib-u-heshiisiinta ayaa hogaaminaysay habka dhismaha dowlad goboleedka. Waxay si rasmi ah u bilaabatay 21 Luulyo 2025, markaas oo Wasiirka Cali Yuusuf Cali (Xoosh) uu furay shirkii ergada ee loogu talagalay dhismaha Dowlad Goboleed cusub oo ka hanaqaada gobollada Sool, Sanaag, iyo Cayn.[2]

Dowladdan cusub waxay qayb ka tahay geeddi-socodka federaaleynta Soomaaliya, iyadoo la jaanqaadaysa Dastuurka Kumeel-gaarka ah ee Federaalka Soomaaliya.[1]

Taariikh

Shirweynihii Dastuuriga ahaa ee SSC-Maakhir wuxuu isugu keenay odayaal madax-dhaqameed, iyo wakiillo bulsho si ay u ansixiyaan dastuur dhisaya maamul goboleed.[1]


Hordhac

Qarnigii 20aad bilowgii

Ismaaciil Mire, oo abaanduulkii guud ka ahaa dawladda boqortooyada Diiriye Guure, wuxuu ka qaybgalay dagaalaha oo dhan ee boqortooyada Deria Gure ka qayb galay. Wuxuu u talin jirey colkii Shiikhyaale. Goobaha uu ka qayb galay waxaa ka mid ah, cagaarweyne, iyo dagaalkii Jigjiga, iyo dagaalki Beledweyne, iyo dagaalkii Berbera, iyo dagaalkii Dul Madobe, iyo dagaalkii Jidbaale, iyo dagaalkii Afbakayle iyo meelo kale. Wuxuu kale ka horjeestay dagaalaha ee shirqool ka jiri jirey, oo ka mid ah Canjeel, Gurdumi iyo qaar kale. 1920kii, Ismaaciil Mire waxaa lagu xidhay xabsi. Qarnigii 19ka ilaa tobanaadka 1920gii, Dalka Soomaalka waxaa hoogaaminjirey Garaadtooyada Deria Gure; oo si kale loo yaqaano Boqortooyada Diiriye Guure. Garaadtoyada Deria Gure dawladeeda waxaa loo yaqaan jirey qusuusi ama khusuusi, ee waxaa ka mid ahaa shakhsiyaddan:

Dhamaadka qarnigii 20aad

SSH

Hordhaca SSC-Khatumo waxay ahayd SSH: Sool, Sanaag iyo Hawd.

Magaca SSC-Khatumo waxaa laga soo qaatay eray carabi ah oo macnaheedu yahay "gabagabada wanaaga." Ujeeddada maamulku wuxuu yahay in horumarka iyo xasilloonida loo soo qaado gobolka iyada oo la dhisayo dawlad maxalli ah. Taariikh ahaan, gobollada Sool, Sanaag iyo Cayn (SSC) ee Soomaaliya waxay u adeegeen labada kursi ee Suldanadi Warsangali iyo Dawlad goboleedka Deria Gure. Maamulida dhulka waxaa ku muransan Dowlad Goboleedka Khaatumo (oo hore u eheed HBM-SSC ama Hoggaanka Badbaadada iyo Mideynta SSC), ismaamul goboleedka Soomaaliyeed ee Puntland, iyo ismaamul goboleedka somaliland[3]. Sida ee sheegeen Ururka Dhaqdhaqaaqa Waqooyiga Soomaaliya (NSUM), hiigsiga Khatumo State, NSUM wuxuu u taagan yahay dhiirrigelinta nabadda, dib u hishiisiinta iyo midnimada dhammaan dadka ka socda Soomaaliya. Ururku ma aqoonsana madax bannaanida gooni isutaagga Somaliland . Waxa kale oo ay ka soo horjeedaan qabsashadii 2007 ee gobolka Sool oo ay galeen ciidamada Somaliland . [4] Sannadkii 2010, maleeshiyaadka NSUM waxay ku lug lahaayeen isku dhac dhax maray iyaga iyo maliishiyaad reer Somaliland ah meel u dhaw tuulada Widhwidh , ee gobolka Cayn ee Soomaaliya. Sanadkii 2012, maamulka Khaatumo State ayaa la soo gabagabeeyey kadib shirar isdaba joog ah oo gudaha iyo dibadaba ah oo bilaawdey 2007dii oo u dhaxeeyay siyaasiyiin caan ah, madax dhaqameed iyo dadka deegaanka. Caasimadda dhulku waxay markii hore ahayd Taleex . Ilaa Agoosto 2014.

Bishii Agoosto 2016 kooxda Khatumo State waxay bilawday wada hadal nabadeed oo lala yeesho Somaliland . [5][6] Wadahadalka, si kastaba ha ahaatee, wuxuu dhaliyay khilaaf weyn oo u dhexeeya madaxweynaha iyo madaxweyne ku xigeenka maamulka, Cali Khalif Galaydh iyo Cabdulle Agalule, kuwaas oo ugu dambeyntii soo saaray laba maamul oo kala duwan oo labadaba sheegtay inay yihiin dowlad sharci ah. [7] Kooxda uu hogaaminayo Cali Khalif waxay heshiis la galeen Somaliland , magaalada Caynabo Oktoobar 2017, kaas oo dhigaya in marka la eego shuruudaha wax laga beddelo dastuurka Somaliland , in ururku la midoobo doono dowladda Somaliland.

Qarniga 21aad

.

Inkastoo 20kii Oktoobar 2017 magaalada Caynabo , waxaa heshiis lala galay dawladda Somaliland kaas oo dhigaya in wax laga beddelo dastuurka Somaliland iyo in ururka lagu daro dawladda Somaliland [1] [8][9], warbaahinta rasmiga ee dowladda Khatumo waa ururka khaatumonews24, wargeyskeed na wuxuu mucaarad ugu yahay maamul goboleedyada ee Soomaaliyeed, oo wuxuu isku arka maamul goboleed ee madaxbanaan.[10] Tani waxay calaamad u ahayd dhammaadkii ururka inkasta oo ay ahayd dhacdo aan caan ku ahayn bulshada reer darawiish iyo Warsangeli Calanka Khaatumo waxaa ku sawirran faraska Xiin Faniin ee ah faraska Diiriye Guure, madaxa dawlada Daraawiish.

Dowlad Goboleedka SSC-Khatumo ee Soomaaliya , waxay ahayd dowlad goboleed ku taala waqooyiga Soomaaliya ee lagu talagalay bulshada Harti Waqooyi.[11]. Waxay ka koobantahay gobollada Sool iyo Sanaag, hoggaamiyeyaasheedu waxay ku dhawaaqeen dhulku inuu yahay dowlad madax-bannaan 2012.[12] SSC-Khatumo waxa udub dhexaad u ah dhaqan iyo hiddo ahaan waa haldoorkii weyna ee Diiriye Guure.[13]

khariiradda maamulka waqooyi-bari
khariiradda Waqooyi-bari state

2010eeyadii

Taariikh

SSC-Maakhir State of Somalia
ولاية ماخر الصومال
Heesta qaranka: Soomaaliyeey toosoo
Location of SSC-Maakhir
Magaalo madaxLaascaanood
Luqadaha rasmiga ah Somali and Arabic
Xukunka Federal state
 -  President Jibril Ali
 -  Vice-President Ahmed Guure Adan

Maamulka Soomaaliyeed ee SSC-Maakhir waxay ahayd maamul oo metesha bulshada Harti Waqooyi. SSC-Maakhir waxa ay ku taalaa waqooyi Bari soomaaliya, waxaa ay ku abtirsataa gobollada Sanaag H/land, qaybo kamid ah gobolka bari iyo sool, waana maamul midnimo soomaaliyeed raba Waxa ay bahwadaagyihiin Maamulka Khaatumo. Magaalooyinka ugu weyn ee Waqoyi-bari sanaag ee SSC-Maakhir waxay ahaayeen: Badhan, Las Khorey, Dhahar, Buraan, Elaayo, Galgala, Hingalol, Damalla-Hagare, Baragaha qol and Erigavo.

Geedisocod

Laasqoray, Waqooyi-Bari, Somalia.
astaanta hore Waqooyi Bari

Jaangoyn

Parliamentary seats
Harti Waqooyi seats
Subclan Seats Location
Xuseen ciise iyo Adan Sa'iid Cumar 4 Calmadow, Laasqoray , Badhan & Hadaaftimo Central Sanaag
Bah-Majeerteen, Cumar 7 Badhan, Laasqoray, Ceelbuh, Hadaaftimo, Durduri , Xubeera & Calmadow Central Sanaag
Gaashanbuur, Cumar 3 Buraan,Balibusle, Ceelaanyo & Cawsane East Sanaag
Warlabe 4 Mindhicir, Rad, Badhan, Central Sanaag
Ogayslabe 4 Badhan, Hadaaftimo, Ceerigaabo, Lasqoray, central Sanaag
Reer Saalah, Cumar 2 Midigale, Xingalool,Badhan,Habar-shiro, Central Sanaag
Muhumud, Cumar 2 Shinbirale, Western Sanaag
Nuux-Cumar, Cumar 2 Erigavo, Yube , Hadaaftimo , LaaqorayWestern Sanaag
Bahogayslabe, Cumar 2 Erigavo, Carmaale, Damale Haggare, Western Sanaag
Bahidoor, Cumar 2 Hingalool, Sibaayo South Sanaag
Jibrel Sa'iid, Cumar 2 Erigavo, Darasalaam, Western Sanaag
Adan Yakub, Cumar 2 Hingalool, South Sanaag
Reer Mohamed, Dubays 3 Dhahar,Ceelaayo, Bosaso,(Ha/land and Bari)
Reer hasan, Dubays 3 Baraagaha Qol, Bosaso(Ha/land and Bari)
Reer yusuf, Dubays 3 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari) Reer mohamed, cumar Dubays 2 Dhahar,Bosaso,(Ha/land and Bari)
Hoseena Darays, Dubays 2 Dhahar,Bosaso,Laskry (Ha/land and Bari)
Reer Ali muse, Dubays 3 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari)
Reer Ugaar, Dubays 1 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari)
Reer Ali Goray, Dubays 2 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari)
Reer Omar, Dubays 2 Dhahar,Bosaso,Laskry (Ha/land and Bari)
Othman Ugaryahan, Dubays 2 Dhahar,Bosaso,Laskry (Ha/land and Bari)
Hanif, Dubays 3 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari)
reer Agla, Dubays 2 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari)
Muslin, Dubays 2 Dhahar,Bosaso (Ha/land and Bari)
Awramale 5 Bosaso, Kismayo, Bulo Haji
Other seats
Other group Seats Location
Women 5 Not specified

Taariikh

Xaaladda lagu muransan yahay ee u dhaxaysa Puntland iyo Somaliland waxay sidoo kale keentay in guud ahaan gobolka Sanaag uusan heli karin dhammaan gargaarka ay hay'adaha Qaramada Midoobay iyo hay'adaha samafalka ee aan dowliga ahayn (NGOs) u qorsheeyeen oo la heli karo. Dowladda cusub ee la yiraahdo Maakhir ayaa arrintan ka dhigtay mid ka mid ah mudnaanta ugu horreysa, waxayna caawimo u dalbatay Jaalliyada Warsangeli ee dibadda. Sababo la xiriira abaar, dhibaatooyin maamul iyo hanjabaado kaga imanayey Somaliland oo ku saabsan duullaan, waxaa la kala diray dowladda Maakhir 6-dii Abriil 2008 iyadoo lagu amray go'aan kasoo baxay madaxda dowladda iyo madaxweynaha. Madaxweyne Jibriil wuxuu ballan qaaday inuu soo dhisi doono dowlad cusub bisha Juun 2008, balse beesha Warsangeli waxay go'aansatay inay taageero buuxda siiso ololaha lagu dooranayay Janaraal Ilkajir inuu noqdo Madaxweynaha Puntland. Markii uu xilka la wareegay madaxweynaha cusub ee Puntland, Cabdiraxmaan Maxamed Faroole, SSC-Maakhir waxay si buuxda ugu biirtay Puntland mar kale. Dowlad-goboleedka SSC-Maakhir ee Soomaaliya waxay lahayd 17 xoghayayaal dowladeed.

Mudane Axmed Xuseen Yuusuf – Xoghayaha Arrimaha Gudaha iyo Amniga Inj. Siciid Aadan Siciid – Xoghayaha Guryeynta Marwo Xodan Khalif Ciise – Xoghayaha Maaliyadda iyo Ganacsiga Mudane Iimaan Xaaji Warsame Faarax – Xoghayaha Deegaanka Mudane Maxamuud Maxamed Ciise – Xoghayaha Arrimaha Bulshada, Shaqaalaha iyo Shaqobixiyeyaasha Mudane Siciid Ducaale Maxamed – Xoghayaha Gaadiidka Mudane Sadiiq Cabdi Misan – Xoghayaha Khayraadka Dabiiciga ah Mudane Cali Siciid Cismaan Qodax – Xoghayaha Ganacsiga iyo Wax-soo-saarka Mudane Cabdiraxmaan Siciid Axmed – Xoghayaha Xiriirka Caalamiga ah Prof. Cali Cabdiraxmaan Xirsi – Xoghayaha Xiriirka Federaalka Prof. Maxamed Cali Maxamed – Xoghayaha Dib-u-heshiisiinta iyo Nabadda Mudane Cumar Liibaan – Xoghayaha Cadaaladda iyo Arrimaha Diinta Marwo Zaynab Ismaaciil Maxamed – Xoghayaha Daryeelka Qoyska Dr. Axmed Cali Mire – Xoghayaha Beeraha iyo Xoolaha Mudane Cabdulqaadir Maxamed Siciid – Xoghayaha Kalluumaysiga iyo Khayraadka Badda Inj. Cabdirisaaq Cali Maxamed (Madow) – Xoghayaha Warfaafinta iyo Dhaqanka Mudane Cali Maxamuud Nuur (Cali Sanaag) – Taliyaha Ciidanka Booliska SSC-Maakhir

Madaxweynihii hore Salaad ayaa magacaabay toddobo qof oo kamid ah golihiisa wasiirrada 4-tii Agoosto 2007. Axmed Sheekh Saalax ayaa iska casilay xilkiisii sababo la xiriira xanuun, waxaana 8-dii Sebteembar 2007 lagu daray 11 xoghayayaal kale, taasoo keentay in la dhiso xoghayayaashan soo socda. SSC-Maakhir waxay heshay taageero siyaasadeed oo sharci ah oo ka timid Asha Cabdalla, oo matalaysay gobolka Sanaag baarlamaanka ku-meelgaarka ah ee Federaalka. Dowlad-goboleedkan waligiis si rasmi ah looma aqoonsan dhammaan Dowladda Federaalka Ku-meelgaarka ah (TFG).

Dulxaadis

Dowlad Goboleedka SSC-Khatumo ee Soomaaliya
Location of SSC-Khatumo
Magaalo madaxXudun
Magaalada uguwayn Buuhoodle
Dadka reer SSC[14]
Xukunka Maamul Goboleed
 -  madaxweyne Cabdiqadir Firdhiye
Ismaamul ka dhaxyaala Soomaaliya
 -  Established 2012 
Baaxad
 -  Guud ahaan 64,487 km2 
90,535.93685 sq mi 
 -  Biyo (%) 12
Lacagta Shilin Soomaali (SOS)
Waqtiga EAT (UTC+3)
 -  Xagaa (DST)  (UTC+3)
Thiinada telka +252 (Soomaaliya)
ISO 3166 code SO
Furaha Internetka .so

Tixraac

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Hussein, Abdullahi (2025-07-30). Somali National News Agency https://sonna.so/en/ssc-grand-conference-declares-formation-of-the-north-eastern-state-of-somalia-and-adopts-regional-constitution/. Soo qaatay 2025-07-30.  Maqan ama ebar |title= (caawin) Cite error: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  2. Aweys, Khadar (2025-07-21). Somali National News Agency https://sonna.so/en/minister-of-interior-officially-opens-ssc-khaatumo-state-formation-conference/. Soo qaatay 2025-07-30.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  3. Somaliland’s Quest for International Recognition and the HBM-SSC Factor Archived May 28, 2012 // Wayback Machine Archived 28 May 2012 at the Wayback Machine
  4. https://web.archive.org/web/20120216140612/http://n-sum.org/?q=node%2F7. Waxaa laga kaydiyay the original 16 February 2012.  Barameter aan la aqoon |url-status= ignored (caawin); Maqan ama ebar |title= (caawin)
  5. . BBC Somali. 16 August 2016 http://www.bbc.com/somali/37008157. Soo qaatay 19 November 2017.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  6. . Garowe Online. 8 August 2016 https://www.garoweonline.com/en/news/somalia/somalia-khaatumo-begins-peace-talks-with-somaliland. Soo qaatay 19 November 2017.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  7. . BBC Somali. 4 August 2017 http://www.bbc.com/somali/40832517. Soo qaatay 19 November 2017.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  8. somalilanddaily.com. 2017-10-21 http://somalilanddaily.com/articles/137/Khaatumo-and-Somaliland-reach-final-agreement. Soo qaatay 2020-06-29.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  9. Doon, Run. "Nuqul Archive" (PDF). Anglo-Somali Society Journal,. Autumn 2017 (Somaliland, Khaatumo agreement reached). Waxaa laga kaydiyay the original (PDF) 2020-06-29. Soo qaatay 2020-07-27.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin)
  10. "Nuqul Archive". Waxaa laga kaydiyay the original 2020-09-20. Soo qaatay 2020-07-30.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin)
  11. Stremlau, Nicole (2018). Journal of International Affairs. 71 (2): 73–89. ISSN 0022-197X http://www.jstor.org/stable/26552330.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  12. . 26 April 2012 https://web.archive.org/web/20140312061049/http://www.somaliareport.com/index.php/post/3271/What_is_Khatumo_State. Waxaa laga kaydiyay the original 12 March 2014. Soo qaatay 27 September 2013.  Barameter aan la aqoon |url-status= ignored (caawin); Maqan ama ebar |title= (caawin)
  13. Galvanek, Janel B. "Wadahadalada asaasiga ah ee Dowlad Goboleedka Hirshabelle." (2017).
  14. "Nuqul Archive". Central Intelligence Agency. 14 May 2009. Waxaa laga kaydiyay the original 1 Bisha Todobaad 2016. Soo qaatay 31 May 2009.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin); Hubi qiimaynta taariikhda: |archive-date= (caawin)