Oromo
Oromo Waa Qowmiyad Degta Itoobiya Iyo Koofurta Kiinya. Waana Qowmiyada ugu badan ee Itoobiya ama Geeska Afrika. Afkooda ama luqadooda Waxaa la dhahaa Afaan Oromo. Afkooda waa qayb ka mid ah laanta Kushiitiga ee afafka Afro-Aasiyatik.
Dadka Caankaa ee u dhashay Oromada[wax ka badal | wax ka badal xogta]
waxaa ka mid ah: ABEY AHMED Raysal Wasaaraha Ethopia iyo oo ku kale oo farabadan.!!
- Abiy Ahmed: Raysal Wasaaraha Itoobiya.
- Girma Wolde-Giorgis: Madaxweynaha Itoobiya.
- Jowhar Mohamed : Hogaaamiyaha Isbedel Doonka Itoobiya.
- Tafari Makwanen: oo loo yaqaanay Xayla Siilaasi I, waxa uu dhashay July 23, 1892, magaalada Harare, waxa uu ku dhintay August 27, 1975 Addis Ababa, waxa uu ahaa Imbaraadoorkii Itoobiya intii u dhaxaysay 1930 ilaa 1974, waxaanu qayb wayn ka soo qaatay dawladii Casriyeynta Itoobiya, taasoo ka dhigtay inay kaalin muhiim ah ka qaadato Afrika, gaar ahaan dagaalkii labaad ee Adduunka, sida guushii uu ka gaadhay inuu Itoobiya geliyo Ururka Qaramada Midoobay iyo Qaramada Midoobay, oo uu Ururka Midowga Afrika u doortay caasimadda Itoobiya ee Addis, Ababa Itoobiya.`
Maqaalkan waa la bilaabay. Hadii aad wax ka taqaanid fadlan ka caawi Wikipedia in aad Wax ku dartid. Qoraalkaagu ha noqdo mid faa'iido leh oo dhexdhexaad ah.
Hordhac – Soomaali iyo Oromo waxay ka wada tirsan yihiin Kuushiga Bari, oo ay isla sii yihiin Kuushiga Bari ee Dhul-hoosaadka (KBH) marka la barbardhigo Kuushiga Bari ee Dhul-koraadka (KBK) sida Hadiya iyo Sidamo, Darasa. Markaas dhalasho ahaan, Soomaali iyo Oromo (iyo Cafar-Saho) dadka ayaka ayaa isu xiga. Sidoo kale, dhaqanka labada dhinac waa isku asal. Laakin Oromadu markasta waxay dhaqan ka qaadanayeen Soomaalida. Tan ugu weyni waxay tahay Diinta Islaamka. Oromada bari waxay bilaabeen in ay muslim noqdaan bartamihii qarnigii 19aad, badankooduna waxay ku islaameen sabab Soomaalida leedahay. Sida ay dhaqanka guud ay uga qaadanayeen waxaa tusaale u ah ereyada: ayaan ama ayaana, xaal, magaalo, amley iyo abaanduule.
Waxaa kale oo la xusay in Oromadu Soomaalida ka barteen farda-fuulka, gaashaanka, iyo waranka xilligii amiir Nuur, iyo markaas kadib geel-dhaqashada. Laakin xiriirka dhuleed ama juqraafi ee Soomaali iyo Oromo si weyn oo qaldan ayaa loo macneeyay taaso sabab u ah xiriirkooda siyaasadeed ee sii burburaya. Soomaali iyo Oromo waxay ka wada tirsan yihiin Kuushiga Bari, oo ay isla sii yihiin Kuushiga Bari ee Dhul-hoosaadka (KBH) marka la barbardhigo Kuushiga Bari ee Dhul-koraadka (KBK) sida Hadiya iyo Sidamo, Darasa. Markaas dhalasho ahaan, Soomaali iyo Oromo (iyo Cafar-Saho) dadka ayaka ayaa isu xiga. Sidoo kale, dhaqanka labada dhinac waa isku asal. Laakin Oromadu markasta waxay dhaqan ka qaadanayeen Soomaalida. Tan ugu weyni waxay tahay Diinta Islaamka. Oromada bari waxay bilaabeen in ay muslim noqdaan bartamihii qarnigii 19aad, badankooduna waxay ku islaameen sabab Soomaalida leedahay.[i] Sida ay dhaqanka guud ay uga qaadanayeen waxaa tusaale u ah ereyada: ayaan ama ayaana, xaal, magaalo, amley iyo abaanduule.
Waxaa kale oo la xusay in Oromadu Soomaalida ka barteen farda-fuulka, gaashaanka, iyo waranka xilligii amiir Nuur,[ii] iyo markaas kadib geel-dhaqashada. Laakin xiriirka dhuleed ama juqraafi ee Soomaali iyo Oromo si weyn oo qaldan ayaa loo macneeyay taaso sabab u ah xiriirkooda siyaasadeed ee sii burburaya.
II- Dhib laga Dhaxlay Khuraafo Taariikheed
Muddadii 1854-1964 sahamiyayaasha iyo cilmi-baarayaasha reer Yurub waxay ababinayeen ra’yi ah in Soomaalidu dhulka hadda ay degen yihiin ay ka qabsaden dadka Gaalla kunkii sano ee la soo dhaafay. Gaalla waa magaca dhawaan ka hor loo yiqiin Oromada. Asal ahaan ra’yiga waxa laga maqlay Speke iyo Richard Burton oo Ingliish ahaa oo 1854-tii sahan ku kala maray Sanaag iyo Awdal. Waxay isku qaldeen magaca ‘gaal’ iyo kan ‘Gaalla’. Markasta oo ay Soomaalida ka maqlaan ereyga gaal waxay u macneysanayeen ‘Gaalla’.[iii]
Hasayeeshe madraso ama akademi ahaan waxaa qarnigi tagay ra’yiga meel mariyey Enrico Cerulli oo Talyaani ahaa iyo I.M. Lewis-kii London. Qalad dheeraad ah ayay sii galeen oo waxay isku sii qaldeen ereyada gaal (geel), gaal (kaafir) iyo Gaalla (Oromo), daliil kale oo cilmi ahna ma ay keenin. Arinta la yaabka lihi waxay tahay ayakoo taariikhda Soomaalida ula macaamilay sida wax ku siman kun sano oo kali ah.
Xogbaarihii ugu horreeyay oo ogaaday in ra’yigaasi qaldan yahay wuxuu ahaa Oscar Neumann kadib markuu kula kulmay 1902-dii qabiil Soomaali ah oo qadiim ah (Bayso) Harada Abaaya ee koonfurta Sidamo. Wuxuu soo jeediyay in taariikhda Soomaalidu ka fac weyn tahay sida loo qaatay.[iv] Laakin xogtiisa lama danayn ama dhab looma ogaan ka hor 1964-tii.
Bartamaha 1960-aadkii ayaa la bilaabay in la saxo qaladkaas. Herbert lewis (1962 iyo 1966) Harold Fleming (1964) iyo E. Turton (1975) waxay sharxeen in waxa kaliya oo caddeyn loo hayaa ay tahay in Soomaalidu waqti dheer ku sugnaayeen dhulkooda, marka Oromadu ay ku sugnaayeen oo kaliya dhul koonfur ka xiga Harada Abaaya oo iyaduna KG ka sii xigta Baali ayakoo waqtigaas bilaabay inay ku soo fidaan dhulka Soomaalida.[v] Ra’yigii hore waqtigaas ayaa la tuuray marka laga reebo I.M. Lewis oo isku sii dhajiyay sabab aan la garanayn owgeed, iyo hadaaqa jahliga ku dhisan ee kuwa bowsaday khuraafadii mar fakatay.[vi] Waxaana sidoo kale oromo uu ka soo jeeda ama dhalay boqortoyadii jaarso ee loo yaqiinay sultnate (JARSO) waxaana ku arki kartaa halka uu oromo kaga jiro boqortoyada jarso ee ku abtirsato besha dir qasatan madaxweyne dir fiiri gar ah Beelwaynta Jaarso waxay u kala baxdaa: Edit Jaarso wuxuu dhalay (6) wiil sida la sheegana Sadex waa isku bah sadexda kalana waa isku bah waxaana loo kala qaybiya Labada Bahood iyo waxayna kala yihiin
Beesha Waro Dhaqo ( Reer Dhaqo ) Beesha Waro Sayo ( Reer Sayo ) Beesha Walaabi Beesha Waro Oogo ( Reer Oogo ) Beesha Dawaro Beesha Oroma
Erayga `Waro` waa eray oromo ah wuxuuna la mid yahay `Reer´
1. Beesha Dhaqo waa (7) Jilib
* Wara Yan’a
* Wara Yaanyo Igo
* Wara Maxamed
* Wara Yaanyo Guyo
* Wara Akaako
* Wara Areelo
* Wara Karayu
2. Beesha Sayo waa 3 jilib
* Wara Buuko
* Abiye
* Oroma
3. Beesha walaabi waa 3 jilib
* Wara Cusmaan
* Wara Cumar
* baalcad
Beesha Dawaro waa 3 Jilib
* Wara heeban
* Wara botor
* wara boro
Beesha Oogo
6. Beesha Orama waa 3 Jilib
* Wara Xamido
* Wara culay
* wraa diyo
Baadhitaan cilmiyeed oo ku saabsan Oromos-kii hore wuxuu shaaca ka qaaday in kasta oo Oromos ay xiriir dhaw la lahaayeen dhaqan ahaan, taariikh ahaan, abtirsiin ahaan, luuqad ahaan iyo siyaabo badan oo loogu talagalay Masriyiintii hore ee dhisay sphinxes, qabriyo, stelas oo xukumayey Masar qadiimiga ah inay tahay Fircoon, boqorada iyo saraakiisha sare ee maamulka inta badan inta lagu gudajiray 12-kii, 18-aad iyo 25-aad. Waxay soo saareen ilbaxnimo iyo falsafad leh astaamo badan oo u gaar ah waxayna aad uga horumarsanaayeen adduunka.
Masar qadiimiga ah iyo Oromo waxay baarayaan taariikhda cajiibka ah iyo dhaxalka mid ka mid ah meelaha ugu xiisaha badan adduunka. Iyada oo ay weheliso sawirro dad muhiim ah, meelo, iyo munaasabado, waxaad wax ka baran doontaa urur ka dhexeeya Masar qadiimiga ah iyo qaran Oromo, kooxda qowmiyadeed ee ugu weyn geeska Afrika oo ay ku nool yihiin dad ka badan 50 milyan oo sidii hore oo kale ah.
Akhri wax yar
Macluumaadka badeecada
ASIN B09HPMHZPublisher Si madaxbanaan ayaa loo daabacay (Oktoobar 8, 2021) Luqadda IngiriisigaPaperback 249 bogISBN-13 979-8492442644Item Miisaanka 12 ouncesDimensions 6 x 0.57 x 9 inji Iibiyaasha ugu Fiican Rank
- 2,051,335 Buugaagta (Ka eeg 100-ka buug ee ugu sarreeya)
- 576 Taariikhda Bariga Afrika
- 1,861 Taariikhda Masriyiinta qadiimiga ah
Faallooyinka Macaamiisha4.5 ee 5 xiddigaha 4Reviews
Fiidiyowyo
Ka caawi dadka kale inay waxbadan ka bartaan sheygan adoo soo gelinaya fiidiyow!
Soo qaado fiidiyowga
Waa maxay waxyaabaha kale ee ay macaamiisha iibsadaan ka dib markay daawadaan shaygan?
Dhaqanka Aqoonta xurmada leh ee Oromo ee geeska Afrika
Gemetchu Megerssa
4.8 ka mid ah 5 xiddigaha 16
Waraaq
$ 19.99 $ 19.99 Liiska: $ 45.00 (56 % off)
$ 49.98 dhoofinta
XEERARKA OROMO OROMO: BIOGRAPHIES iyo CIVILIZATIONS
DABKA LAGU SAMEEYO
4.5 ka mid ah 5 xiddigaha 2
Waraaq
$ 12.99 $ 12.99
$ 49.98 dhoofinta
kafaala qaaday
Faallooyinka macaamiisha
4.5 ka mid ah 54.5 ka mid ah 5
4 qiimeynta adduunka
Waxaa jira dib u eegista macaamiisha 0 iyo qiimeynta macaamiisha 4.
Faallooyinka macaamiisha
Noqo kan ugu horreeya ee qoro dib u eegis
Sidee dib u eegista macaamiisha iyo qiimeynta ay u shaqeeyaan
Faallooyinka Macaamiisha, oo ay ku jiraan Qiimaynta Star Star waxay ka caawiyaan macaamiisha inay wax badan ka bartaan sheyga oo ay go'aansadaan inay tahay sheyga saxda ah ee iyaga. Baro waxbadan sida macaamiisha dib u eegis ugu sameeyaan shaqada Amazon
Macaamiisha arkay sheygan ayaa sidoo kale daawaday
Dhaqanka Aqoonta xurmada leh ee Oromo ee geeska Afrika
Gemetchu Megerssa
4.8 ka mid ah 5 xiddigaha 16
Waraaq
$ 19.99 $ 19.99 Liiska: $ 45.00 (56 % off)
$ 49.98 dhoofinta
XEERARKA OROMO OROMO: BIOGRAPHIES iyo CIVILIZATIONS
DABKA LAGU SAMEEYO
4.5 ka mid ah 5 xiddigaha 2
Waraaq
$ 12.99 $ 12.99
$ 49.98 dhoofinta
Macaamiisha iibsatay sheygan sidoo kale iibsaday
XEERARKA OROMO OROMO: BIOGRAPHIES iyo CIVILIZATIONS
DABKA LAGU SAMEEYO
4.5 ka mid ah 5 xiddigaha 2
Waraaq
$ 12.99 $ 12.99
$ 49.98 dhoofinta
Dhaqanka Aqoonta xurmada leh ee Oromo ee geeska Afrika
Gemetchu Megerssa
4.8 ka mid ah 5 xiddigaha 16
Waraaq
$ 19.99 $ 19.99 Liiska: $ 45.00 (56 % off)
$ 49.98 dhoofinta
Itoobiya iyo Asalka Madaniga
John G. Jackson
4.7 ka mid ah 5 xiddigaha 731
Waraaq
$ 5.95 $ 5.95
$ 49.98 dhoofinta
kafaala qaaday
TOP PAGE
Amarkaaga
Kaararka Hadiyadda & Diiwaangelinta
Xisaabtaada
Iibso alaabada Amazon
Taageerada Macaamiisha Naafada
Amazon.com
Liiskaaga
Raadi hadiyad
Taariikhda Burburinta
Soo laabashada
Adeegga Macaamiisha
Ingiriisiga $ USD - Mareykanka. Doolar Mareykanka
Miyaad macmiil ahayd?Saxiix
Shuruudaha Isticmaalka
Ogeysiiska Asturnaanta
Xayeysiisyada dulsaarka dulsaarka
© 1996-2022, Amazon.com, Inc. ama la-hawlgalayaasheeda
Hel digniino gaarsiinta waqtiga-dhabta ah Amazon