Eratareya
State of Eritrea
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Heesta qaranka: Ertra, Ertra, Ertra Eritrea, Eritrea, Eritrea |
||||||
Location of Eratareya (dark blue) – in Africa (light blue & dark grey) Location of Eratareya (dark blue) – in Africa (light blue & dark grey) |
||||||
| Magaalo madax Waa Magaalada ugu balaaran | Asmara | |||||
| Luqadaha rasmiga ah | None[1] (see working languages) | |||||
| Luqad loo aqoonsaday dalka | ||||||
| Working languages | ||||||
| Qaybaha qoomiyedaha (2012[5]) | ||||||
| Dadka | Eritrean | |||||
| Xukunka | Unitary one-party presidential republic | |||||
| - | President | Isaias Afwerki | ||||
| Sharci dejinta | National Assembly | |||||
| Formation | ||||||
| - | Dʿmt | c. 980 BC | ||||
| - | Kingdom of Aksum | c. 100 AD | ||||
| - | Medri Bahri | 1137 | ||||
| - | Italian Eritrea | 1890 | ||||
| - | Eritrean Federation | 15 September 1952 | ||||
| - | De facto State of Eritrea | 24 May 1991 | ||||
| - | De jure State of Eritrea | 24 May 1993 | ||||
| Baaxad | ||||||
| - | Guud ahaan | 117,600 km2 (99th) 45,405 sq mi |
||||
| - | Biyo (%) | 0.14% | ||||
| Tirada dadka | ||||||
| - | 2021 qiyaasta | 3,620,312[6][7] (116th) | ||||
| - | Mugga Dadka | 51.8/km2 (154th) 111.7/sq mi |
||||
| Wax soo saar (PPP) | 2018 qiyaastii | |||||
| - | Guud ahaan | $10.176 billion[8] | ||||
| - | Qof qof | $1,466[8] | ||||
| Wax soo saar (Iskaga magacaaban) | 2018 estimate | |||||
| - | Guud ahaan | $6.856 billion[8] | ||||
| - | Calaa qof | $988[8] | ||||
| Kobaca (2015) | ||||||
| Lacagta | Nakfa (ERN) |
|||||
| Waqtiga | EAT (UTC+3) | |||||
| - | Xagaa (DST) | not observed (UTC+3) | ||||
| Wadista Baabuurta | right | |||||
| Thiinada telka | +291 | |||||
| Furaha Internetka | .er | |||||
Eritrea /-ˈtreɪ-/; ama , si rasmi ah loo yaqaan Jamhuuriyadda Eritrea (Af Tigrinya : ሃገረ ኤርትራ), waa dal ku yaalla Geesta Afrika ee Bariga Afrika. Caasimadda iyo magaalada ugu weyn waa Asmara. Waxay xuduud la leedahay Itoobiya dhanka koonfureed, Suudaan dhanka galbeed, iyo Jabuuti dhanka koonfur-bari, halka dhanka woqooyi-bari iyo bariga ay leedahay xeeb dheer oo ku fidsan Badda Cas. Wadanku wuxuu leeyahay dhul dhan qiyaastii 117,600 km2 (45,406 sq mi), waxaana ku jira Dahlak Archipelago iyo qaar ka mid ah Jasiiradaha Hanish.[10][11]
Dhulka Eritrea waxaa laga helay raadad qadiimi ah oo gaaraya hal milyan sano, taas oo muujinaysa muhiimaddiisa taariikheed ee ku saabsan bilowga aadanaha. Qarnigii 1aad ama 2aad AD waxaa la aasaasay Boqortooyadii Aksum, taas oo daboolaysay dhulka maanta ah Eritrea iyo qayb ka mid ah waqooyiga Itoobiya, isla markaana qaadatay Masiixiyadda qarnigii 4aad.[12][13] Qarniyadii xigay, dhulalka Eritrea waxay mararka qaar hoos tagnayeen xukunka boqortooyooyinka Zagwe iyo Salomonid ee Itoobiya. Qarnigii 16aad, Cismaaniyiinta ayaa qabsaday xeebaha, ka dibna 1865 waxaa maamulay Khedivate of Egypt ilaa ay la wareegeen Talyaaniga 1885. Talyaanigu wuxuu si rasmi ah u sameeyay gumaysigii Eritrea Talyaaniyeed intii u dhaxaysay 1885–1890, taas oo dejisay xuduudaha casriga ah ee dalka. Intii lagu jiray Dagaalkii Labaad ee Adduunka, Eritrea waxay gashay gacanta Maamulka Militariga Ingiriiska, waxaana 1952 lagu daray Itoobiya iyadoo leh federaal gaar ah. Hase yeeshee, 1962 Itoobiya waxay si rasmi ah u xannibtey baarlamaanka Eritrea, taas oo dhalisay bilowgii dagaalkii hubeysnaa ee loogu magac daray Dagaalkii Xorriyadda Eritrea, kaas oo socday ilaa 1991 markii Eritrea gaadhay de facto madax-bannaani. Sannadkii 1993, kadib aftidii madax-bannaanida, Eritrea waxay yeelatay madax-bannaani de jure.[14]
Dalka Eritrea waa bulsho kala qoomiyado ah oo leh sagaal qoomiyadood oo la aqoonsan yahay, mid kastaana leh af u gaar ah. Luqadaha ugu badan ee la hadlo waa Tigrinya, Carabi, iyo Ingiriisi, kuwaas oo ah luqadaha shaqada ee rasmiga ah.[4] Qoomiyadda Tigrinya waxay ka kooban tahay qiyaastii 50% dadka, halka Tigre ay yihiin qiyaastii 30%. Waxaa sidoo kale jira qoomiyado kale sida Saho, Kunama, Nara, Afar, Beja, iyo Bilen. Dadka intiisa badan waxay ku hadlaan afaf ka tirsan qoyska Afro-Aasiyaan, gaar ahaan laamaha Af-Semiti Itoobiyaan iyo Afafka Kushitic. Diimaha ugu badan ee dalka laga helo waa Masiixiyadda iyo Islaamka, iyadoo ay jiraan kooxo yaryar oo dhaqanka Afrika ku dhaqma.[15]
Siyaasiyan, Eritrea waxaa lagu tilmaamaa mid ka mid ah dalalka ugu saboolsan caalamka, isla markaana waa jamhuuriyad madaxweyne oo hal xisbi ah. Tan iyo 1993, Isaias Afwerki ayaa ah madaxwaynaha kaliya ee dalka, waxaana dalka lagu tilmaamaa nidaam kaligii-talis ah oo aan marnaba qabannin doorashooyin qaran oo sharci-dejin ama madaxtinimo.[16] Dowladdu waxaa si joogto ah loogu eedeeyaa xadgudubka xuquuqda aadanaha, balse waxay ku tilmaantaa eedeymahaasi kuwo siyaasadaysan.[17]
Eritrea waxay xubin ka tahay Midowga Afrika, Qaramada Midoobay, iyo Ururka Horumarinta Gobollada Geeska Afrika (IGAD). Waxa kale oo ay dal kormeere ka tahay Jaamacadda Carabta.[18]karo.
Xubin
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waddnmaha degaan Eritera
[wax ka badal | wax ka badal xogta][[19]].
Siyaasadda
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Doorashaddii ugu horeysay oo ka dhacday Ereteriya sanadka markuu ahaa 1991kii, shacabka ereteriya waxeey doorteen xornimo 99.8%, ayada markaas dagaalo xun dhaxmaray itoobiya iyo ereteriya, oo halkaas ku dhinteen dad aad u badan. Siyaasadda Ereteriya waa mid ku dhisan hab nabadeed taasoo ah dad jecel midnimada soomaaliya waloow lagu eedeeyey in ay taageeri jirtay kooxihii ka horjeeday joogitaanka Itoobiya kadib markii ay qabsatay Soomaaliya 2006 waxaa la sheegay in ay joogeen ciidamo ereteriya udhashay oo gaaraya 2000 askari taasoo beenoowday markii dambe, si kastaba ha aheetee waxaa iska hor yimid siyaasaddii Itoobiya ee ahayd kala qaybinta Soomaaliya iyo tii ereteya taasoo kentay markii dambe in golaha amaanku uu cunaqabayn saaro dalkaan.
Eratareya waxay ku adkaysanaysaa inay ixtiraamto heerarka caalamiga ah ee xuquuqda aadanaha. Hay'adaha waaweyn ee xuquuqda aadanaha ayaa cambaareeyay ku tumashada xuquuqda aasaasiga ah waxayna sii wadaan inay ku boorriyaan Eratareya inay saxdo xaaladda.[20]
Tixraac
[wax ka badal | wax ka badal xogta]- ↑ People and Languages » Embassy of The State of Eritrea Archived Oktoobar 28, 2018 // Wayback Machine. Eritrean-embassy.se. Retrieved on 5 June 2016.
- ↑ Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – Eritrea – Status
- ↑ Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – Eritrea – Status
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Shabait Administrator. "ERITREA AT A GLANCE". Eritrea Ministry of Information. Archived from the original on 2012-03-03. Retrieved 2018-08-28.
{{cite web}}: Unknown parameter|ciwaan=ignored (help); Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ CIA – Eritrea – Ethnic groups Archived Jannaayo 6, 2019 // Wayback Machine. Cia.gov. Retrieved 25 June 2012.
- ↑ ""World Population Prospects 2022"". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved July 17, 2022.
- ↑ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved July 17, 2022.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 "Eritrea". International Monetary Fund. Retrieved 1 October 2014.
- ↑ "Human Development Report 2016 – "Human Development for Everyone"" (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Retrieved 22 March 2017.
- ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedEritrea - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedEritrea country profile - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedMunro-Hay57 - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedPaul B. Henze 2005 - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedEncyclopedia Britannica - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedCIA - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedhrw - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedTesf - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedCNN - ↑ https://web.archive.org/web/20220707081051/https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/u/United_Nations.htm. Archived from the original on 2022-07-07. Retrieved 2022-08-22.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(help); Unknown parameter|ciwaan=ignored (help); Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Imprisoned for Their Faith

