Dawlada ayuubiyiinta

Ka Wikipedia

Dawlada ayuubiyiinta (Af-Carabi: الدولة الأيوبية) waxay ahayd dawlad ka jirtay Masar, Shaam, Xijaaz iyo Yaman, waxaa aasaasay Salaaxudiin Al-Ayyuubi 1171, wuxuu ahaa Salaaxudiin mid hoos tagi jiray Nuurudiin Zanki, waxa uuna noqday waziirka Masar asigoo ku guuleestay inuu ku dhigo awooda oo idil gacantiisa kadibna meesha ka saaro Faadumiyiinta kuna fidiyo Masar madahbka Suniga ah [1].

Ayuubiyiinta
الأيوبيون
ئەیووبی
Eyûbî
Location of Ayyubids
Magaalo madax
Xukunka dawlad ka hoos jirtay khilaafada cabaasiyiinta[2]
Lacagta Dinar, Dirham
a laan ka mid ah ayuubiyiinta ayaa xukumeesay xisni keyfaa.
bTirada guud ee dadka ku noolaa dhulka Ayuubiyiinta si sax ah loo ma oga. Tirada dadka waxaa ku jira Masar shaam. dhulalka kale ee Ayuubiyiinta sida Xijaas, Yaman, Nuuba iyo Burqa kuma jiraan tirada

markoo dhintay Nuurudiin Zanki wuxuu Salaaxudiin aaday Shaam wuxuuna ku daray dawladiisa, sidaas ayuu ku noqday suldaanka Shaam iyo Masar, Salaaxudiin ayaa caan ku ahaa jihaadka uu kula jiray kirishmiska iyo inuu xureeyay magaalooyin badan oo ugu muhiimsantay Qudus oo xureeyay kadib Dagaalkii Xudiin ee dhacay 1187, Salaaxudiin kadib wiilashiisa ayaa isku qabsadeen xilka balse Al-Caadil Abuu Bakar oo ahaa adeerkood ayaa xilka kala wareegay sanadkii 1200, waxa uuna sii waday ladagaalanka Saliibiyiinta, asna wiialshiisa ayuu u qeybiyay boqortooyada, waxaana ka dhex dhashay dagaalo sokeeya, Saliibiyiinta ayaa dagaalo isdaba joog ah soo qaadeen Al-Kaamil ayaa siiyay Qudus 1228, Saalax Ayuub ayaa fuulay xilka 1240 waxa uu ka soo ceshaday saliibiyiinta Qudus iyo meelo kale, ciidamo adooman ah ayuu aad u badsaday, 1249kii ayuu dhintay Saalax Ayuub waqti weerarkii todobaad ee saliibiyiinta uu socday, naagtiisa Shajaru Durri ayaa ka shaqeesay jabinta saliibiyiinta, Tooraan Shaah oo ah wiilka Saalax Ayuub ayaa xilka qabtay, hase yeeshee mamaaliikta ayaa dileen 2 may 1250 waxaa sidaas ku dhamaaday ayuubiyiinta Dawladii Mamaaliikta ayaana bilaabatay [3][4]

Asalka ayuubiyiinta[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Asalka ayuubiyiinta waxaa ka jira muran badan xitaa Boqorada Ayuubiyiinta laftirkooda ayaa isku heestay, dadka qaar ayaa dhaha waa Carab qaarna turki ayee ku sheegaan balse waxaa xoog badan inay yihiin Kurdi, Najmudiin Ayuub oo loogu magac daray dawlada iyo walaalkii Asadu Diin Shiirkuu waxaa la oran jiray aabahood Shaadi bin Marwaan abtirsi intaas sii dhaafsan lama yaqaan

Taariikhda[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Hordhac[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Najmudiin Ayuub iyo walaalkiis Asadu-Diin Shiirkuu ayaa dagnaayeen duween magaalo la dhaho oo ka tirsan armiiniya waxayna u soo guureen Ciraaq[5], talye ka tiirsanaa Salaajiqada oo Mujaahidu Diin Bahruuz la dhaho ayaa u dhiibay Ayuub bin Shaadi maamulka Tikriit, waxaa dhacday Camaadudiin Zanki in lagu jabiyo dagaal uu la galay khaliifka 1132 waxa uuna yimid tikriit Ayuub bin Shaadi ayaa caawiyay oo siiyay gabaad, Mujaahidu Diin Bahruuz oo ka carooday arintaan iyo arimo kale ayaa xilka ka qaaday Ayuub bin Shaadi, waxayna aadeen asaga iyo walaalkiis Asadu Diin Shiirkuu mawsil oo ahayd xarunta Camaadudiin Zanki [6], waxaa la sheegaa in habeenka xilka laga qaaday uu dhashay wiilkiis Salaaxudiin[7][8].

Camaadudiin Zanki ayaa soo dhaweeyay waxa oo ka dhigay Ayuub bin Shaadi talyaha Baclabak kadib markuu qabsaday 1139 [9] halka Asadu-Diin Shiirkuu oo ka dhigay talyaha guud ee ciidamadiisa, markuu dhintay Camaadudiin Zanki 1146 dawladiisa waxaa kala qeybsaday labadiis wiil Nuurudiin Zanki oo Xalab qaatay iyo Seefudiin Gaazi oo Mowsil qaatay, talyaha Dimishiq Muciiudiin Anar ayaa ka faaideestay oo isku dayay qabsashada Baclabak, Najmudiin Ayuub ayaa u dhiibay magaalada waxa uuna dalbaday in Dimishiq dhul laga siiyo, halkaas ayuu jago muuqato ka helay, Asadu-Diin Shiirkuu asaga Nuurudiin agtiis ayuu ku haray, sanadkii 1154 Nuurudiin ayaa furtay Dmishiq Najmudiin Ayuub ayaana gacan ka siiyay qabsashadeyda waxaana laga dhigay talyaha Dimishiq.

Aasaaska dawlada[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Masar waxaa ka jirtay Dawladii Faadumiyiinta oo markaas aad u liidatay waxaa ka dhex jiray wasiirada Masar dagaalo iyo fitan badan heer ay Masar noqotay meel saliibiyiinta damac ka galo [10], Nuurudiin asna riyadiisa waxay ahayd Masar iyo Shaam in hal dawlad oo ku kulmiyo si loo wajaho saliibiyiinta [11], labo wasiir oo la kala dhaho dirgaam iyo Shaawar ayaa ku loolan sanaa Masar waxaana adkaaday dirgaam, Shaawar ayaa garab ka doontay Nuurudiin waxa uuna balan qaaday in uu siiyo sedex meelood meel miisaaniyada Masar [12], Nuurudiin ayaa u diray Masar talyihiisa Asadu-Diin Shiirkuu iyo ciidan badan, salaaxudiin ayaana qeyb ka ahaa, dirgaam asna saliibiyiinta ayuu ka hiil doontay [13], labada ciidan ayaa ku kulmay Qaahiro agteed dirgaam ayaa laga adkaaday oo la dilay, laakin Shaawar ayaa qiyaano sameeyay oo balantii ka baxay, waxa uu ka dalabay Asadu-Diin Shiirkuu inuu ciidankiis kala baxo Masar shiirkuu ayaa diiday, Shaawar oo wehliyaan ciidamada saliibiyiinta ayaa ku go'doomiyeen ciidankii Shiirkuu magaalada Balbiis[14], ugu dambeyn Shiirkuu ayaa aqbalay in uu la baxo ciidankiisa.

Asadu-Diin Shiirkuu ayaa aqbali la'aa waxa ka soo gaaray masar in badan ayuu ku celceliyay Nuurudiin inuu ku laabto Masar sanadkii 562H ayuu helay fasax, wuxuu u baxay Masar, Shaawar ayaa ka hiil doontay saliibiyiinta, Shiirkuu ayaa ku jabiyay saliibiyiinta Dagaalkii Baabeen 1167 wuxuu qabsaday meelo meelo badan oo Askandariya ku jirto, Saliibiyiinta ayaa ku go'doomiyeen ciidankiisa Askandariya in mudo ah, markale wuxuu ku qasbanaaday inuu dib u soo laabto, sanadkii 564H\1168 saliibiyiinta ayaa markaan soo weerareen Masar waxey ka geesteen Balbiis xasuuq argagax leh[5], Shaawar oo iska waayay tabar ayaa gubay Fusdaad [ْ 1], khaliifka faadumiyiinta Al-Caadid li diini laah ayaa ka dalbay Nuurudiin inuu soo gaaro, Shiirkuu ayaa mar kale u dhaqaaqay masar saliibiyiinta ayuu buriyay, Shaawar ayuu ka dareemay qiyaano wuxuu amray in la dilo [7] khaliifka faadumiyiinta ayaa ka dhigtay Shiirkuu wasiir balse laba bil ka dib wuu dhintay Salaaxudiin ayaa badalay oo noqday wasiirka Masar[8].

Salaaxudiin ayaa bilaabay inuu Faadumiyiinta meesha ka saaro wuuna ku guuleestay sanadii 567H\1171 [15], madhabka shiiciga ee Masar ka jiray wuxuu ku badalay madhabka suniga [16] madarasooyin lagu barto ayuuna dhisay[17], Salaaxudiin waxa uu xoojiyay awoodiisa Masar, Nuurudiin ayaa ka cabsaday awoodiisa sii kordheeso, waxaa labadood ka dhex dhashay kala shaki, waxay sii korortay sanadkii 1172 markii Salaaxudiin ka caga jiiday inuu kula kulmo Nuurudiin qalcadaha kark iyo shoobak oo la rabay in la weeraro [18] asigoo ka baqaayo in xilka laga qaado, wuxuu ku andacooday in xaalka Masar uu fiicneen, Nuurudiin kuma qancin marmarsiyadiisa wuxuu go'aansaday inuu aado Masar xilkana ka qaado[19].

Salaaxudiin ayaa bilaabay inuu raadsado meel uu u baxsado hadii Nuurudiin yimaado Masar, wuxuu weeraray dhulka Nuuba 1173, meelo ayuu ka qabsaday[20], sidoo kale waxa uu u diray ciidan dhulka Magrib waxaa horkacaayay taliye Qaraaquush waxey qabsadeen meelo ay ka mid tahay Daraabulis iyo Burqa, sanadkii 1174 waxaa soo gaaray in uu Yaman ka soo baxay nin cabdi nabi la dhaho dad badana uu laayay, Salaaxudiin ayaa u diray walaalkiis Tooraan Shaah, wuxuu awooday inuu qabsado Yaman oona dilo cabdi nabi[21]

Nuurudiin ciidan badan ayuu aruursaday waxa uu qorsheeyay inuu aado Masar balse geerida ayaa u timid 15 may 1174 [22]. dhimashada Nuurudiin Zanki ka dib waxa uu noqday Salaaxudiin mid madax banaan, waxaana meesha ka bilaabatay dawlada ayuubiyiinta [23][24]

Qabsashada Shaam[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Nuurudiin zanki markuu dhintay waxaa xilka ka dhaxlay wiilkiis Saalax Ismaaciil oo ahaa canug yar 11jir ah waxaana ka bilaawday Shaam is qabqabsi [25], Saliibiyiinta oo fursad u arkay ayaa kusoo dhaqaaqeen Dimishiq, talyihii magaalada ayaa ugu yeeray salaaxudiin inuu yimaado shaam, Salaaxudiin ayaa yimid Shaam waxa uuna qabsaday Dimishiq dhib la'aan[25], kadibna ximsa iyo Xamaa, Xalab ayaa ku cuslaatay talyaha Xalab Sacdudiin Guumushtakiin ayaa ka dalbay Xashaashiyiinta inee dilaan Salaaxudiin balse wuu ka badbaaday[26], markale Guumushtakiin wuxuu garab weydiistay Saliibiyiinta, waxee weerareen Xamaa oo horay u qabsaday salaaxudiin, taasi oo keentay inuu aado Saliibiyiinta. Salaaxudiin wuxuu u qoray khaliifka cabaasiyiinta Mustadii bi amri laah fariin oo ku sharaxaayo sababta duulaankiisa Shaam oo ku cadeeyay inee tahay rabitaanka muslimiinta[27] khaliifka Cabaasiyiinta ayaa siiyay wuxuuna u aqoonsaday boqorka Shaam iyo Masar 1175[28].

Sanadkii 1176 waxaa dhex maray Salaaxudiin iyo zankiyiinta Xalab iyo Mowsil dagaalo ugu dambeyn waxey ku hishiiyeen in leyska kaashado la dagaalanka Saliibiyiinta, isla waqtigaas markale ayee Xashaashiyiinta isku dayeen dilka salaaxudiin, wuxuu uga jawaabay inuu weeraray 572H qalcadahooda wax badana buuna ka laayay[29], wuxuu isaga noqday Masar kadib markuu guusaday xaaska Nuurudiin zanki lix sano ayuu joogay oo arimaheeda gudaha oo hagaajinaayay,

Sanadkii 1181 waxaa dhintay Saalax Ismaaciil [30] si dhaqso ah ayuu ku yimid Salaaxudiin Shaam waxa uuna qabsaday Xalab, Mowsil ayuu go'doomiyay 1185 waxa oona ku qasbay amiirkeeda inuu noqdo mid raacsan asaga, wuxuu sidaas ku xaqiijiyay midnimada islaamka laga bilaabo Niil ilaa Furaat[31].

La dagaalanka Saliibiyiinta[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Salaaxudiin markii uu dhisay dawlad taagan laga bilaabo Furaat bari ilaa Burqa galbeed, Mowsil iyo Xalab laga bilaabo waqooyi ilaa Nuuba iyo Yaman koonfur wuxuu xooga saaray la dagaalanka Saliibiyiinta, isku dhacii ugu horeeyay ee Ayuubiyiinta iyo Saliibiyiinta wuxuu ahaa 573H, markaas Ayuubiyiinta la jabiyay [32], Sanadkii 574H wuxuu Balduweyn afaraad dhaqaaqay xaga Dimishiq, Cizudiin Farakh Shaah oo ciidan badan wata ayaa awooday inuu jabiyo, Salaaxudiin iyo Balduweyn waxa ay kala saxiixdeen 576H hishiis xabad joojin ah, kaas oo kulmiyay dhamaan magaalooyinka ku jira gacanta Saliibiyiinta marka laga reebo Andaakiya iyo Daraabulis, laakin Arnaad oo ahaa talyaha dhufeyska Karki ayaa jabiyay hishiiska waxa uuna weeraray doomaha muslimiinta ee xajka u socda iyo kuwa ganacsiga, sidoo kale waxa uu qaaday weerar badda ah oo ujeedkeed ahaa Makka iyo Madiina, waxey gaareen dakada Ceynaab halkaas oo ku laayeen ganacsato ka timid Hindiya iyo Cadan, doomahooda ayeena qaateen, walaal Salaaxudiin ee Masar joogay Al-Caadil ayaa dilay maraakiib ciidan uu hogaaminayay Xusmaaudiin Lu'lu' waxey daba galeen doomaha Saliibiyiinta wayna ka adkaadeen [33], laakin Salaaxudiin waxa uu ku dhaartay inuusan u dhaafin Arnaad falkiisaan waxa uuna ku qaaday Kark labo weerar balse ma ayna xaqiijin hadafkiisa [34].

Liiska Boqorada Ayuubiyiinta[wax ka badal | wax ka badal xogta]

suldaanka Bilaawga talada Dhamaadka talada
1 Salaaxudiin Al-ayuubi 569H/1174 588H/1193
2 Al-Caziiz Cusmaan 588H/1193 594H/1198
3 Al-Mansuur Maxamad 594H/1198 596H/1200
4 Al-Caadil Abuu Bakar 596/1200 614H/1218
5 Al-Kaamil Muxamad 614H/1218 635H/1238
5 Al-Caadil labaad Abuubakar 635H/1238 637H/1240
5 Al-Saalax Ayuub 637H/1240 646H/1249
5 Al-Mucaddam Tooraan Shaah 646H/1249 647H/1250

Xigasho[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  1. بداية النهاية للخلافة الفاطمية في مصر Archived Luuliyo ama Luulyo 24, 2018 // Wayback Machine تاريخ مصر. وصل لهذا المسار في 31 مارس 2016 Archived 2018-07-24 at the Wayback Machine
  2. Jackson 1996, p. 36
  3. التاريخ الإسـلامي الدولة الأيوبية Archived Nofeembar 4, 2016 // Wayback Machine موسوعة الأسرة المسلمة. وصل لهذا المسار في 31 مارس 2016 Template:وصلة مكسورة Archived 2016-11-04 at the Wayback Machine
  4. سامي عبدالله المغلوث (1434 هـ - 2013م). أطلس تاريخ العصر المملوكي (الطبعة الأولى). الرياض - السعودية. مكتبة العبيكان صفحة 17
  5. 5.0 5.1 رجال خالدون، صلاح الدين الأيوبي يا بيروت. وصل لهذا المسار في 1 أبريل 2016 Template:وصلة مكسورة {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200407233404/https://yabeyrouth.net/content/view/832/41/ |date=7 أبريل 2020
  6. علي محمد الصلابي (1427 هـ - 2006م). الدولة الفاطمية (الطبعة الأولى). القاهرة - مصر. مؤسسة اقرأ صفحة 139
  7. 7.0 7.1 أسد الدين شيركوه فاتح مصر الثاني مجلة العربي. وصل لهذا المسار في 1 أبريل 2016Archived 2016-04-23 at the Wayback Machine Archived 2016-04-23 at the Wayback Machine
  8. 8.0 8.1 المرتضى الزبيدي، تحقيق صلاح الدين المنجد (1995م). ترويح القلوب في ذكر الملوك بني أيوب (الطبعة الثانية). بيروت - لبنان. دار الكتاب الجديد صفحة 68
  9. علي محمد الصلابي (1429 هـ - 2008م). صلاح الدين الأيوبي وجهوده في القضاء على الدولة الفاطمية وتحرير بيت المقدس (الطبعة الثانية). بيروت - لبنان. دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزيع صفحة 226
  10. سقوط دولة الفاطميين د. عبد الحليم عويس Archived Abriil 6, 2020 // Wayback Machine قصة الإسلام، 10 أغسطس 2008. وصل لهذا المسار في 1 أبريل 2016 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406164428/http://islamstory.com/%7Cdate%3D6 أبريل 2020
  11. علي محمد الصلابي (1429 هـ - 2008م). صلاح الدين الأيوبي وجهوده في القضاء على الدولة الفاطمية وتحرير بيت المقدس (الطبعة الثانية). بيروت - لبنان. دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزيع صفحة 168
  12. علي محمد الصلابي (1429 هـ - 2008م). صلاح الدين الأيوبي وجهوده في القضاء على الدولة الفاطمية وتحرير بيت المقدس (الطبعة الثانية). بيروت - لبنان. دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزيع صفحة 168
  13. الأيوبيون والمماليك التاريخ السياسي والعسكري صفحة 24
  14. {{استشهاد بكتاب|مؤلف=Gibb, Sir Hamilton|عنوان=The Life of Saladin|ناشر=Oxford University Press|سنة=2006|isbn=978-0-86356-928-9|صفحة=8
  15. المصور في التاريخ، الجزء السادس. تأليف: شفيق جحا، منير البعلبكي، بهيج عثمان، دار العلم للملايين، بيروت. الأيوبيون، صفحة: 92-94
  16. الدولة الزنكية للصلابي، نقلا من: القاضي الفاضل ص137
  17. {{استشهاد بهارفارد دون أقواس|Lyons|Jackson|1982|p=41
  18. الدولة الزنكية ونجاح المشروع الإسلامي لمقاومة التغلغل الباطني والصليبي. د علي الصلابي. صفحة594
  19. {{استشهاد بكتاب|||عنوان=عيون الروضتين في أخبار الدولتين النورية والصلاحية|مؤلف=شهاب الدين عبد الرحمن بن إبراهيم المقدسي|1000journal=|صفحات=424|سنة=1991
  20. {{استشهاد بكتاب|الأخير=ابن الأثير|الأول=|وصلة مؤلف=ابن الأثير|عنوان=الكامل في التاريخ، الجزء العاشر، أحداث 568 هـ|سنة=2008|ناشر=دار التوفيقية للطباعة|مكان=القاهرة|صفحات=ص 46-51
  21. {{استشهاد بكتاب|الأخير=ابن كثير|الأول=|وصلة مؤلف=ابن كثير|عنوان=البداية والنهاية، الجزء الثامن، أحداث 569 هـ|سنة=2008|ناشر=دار التوفيقية للطباعة|مكان=القاهرة|صفحات=ص 397-399
  22. {{استشهاد بكتاب|||عنوان=نظرة عربية على غزوات الإفرنج من بداية الحروب الصليبية حتى وفاة نور الدين ص 151|مؤلف=تيسير بن موسى|1000journal=|صفحات=173|سنة=
  23. محمد فريد أبو حديد (1346 هـ - 1927م). صلاح الدين الأيوبي وعصره (الطبعة الأولى). القاهرة - مصر. مطبعة دار الكتب المصرية صفحة 79
  24. علي محمد الصلابي (1429 هـ - 2008م). صلاح الدين الأيوبي وجهوده في القضاء على الدولة الفاطمية وتحرير بيت المقدس (الطبعة الثانية). بيروت - لبنان. دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزيع صفحة 229
  25. 25.0 25.1 البير شاندور، ترجمة سعيد أبو الحسن (1993م). صلاح الدين الأيوبي البطل الأنقى في الإسلام (الطبعة الثانية). دمشق - سوريا. دار طلاس للدراسات والترجمة والنشر صفحة 132
  26. محمد حمدان السيد (1433 هـ - 2012م). الفرق في الإسلام في مئة سؤال و جواب: جذورها وحاضرها (الطبعة الأولى). عمان - الأردن. دار المأمون للنشر والتوزيع صفحة 84
  27. كتاب صلاح الدين الأيوبي وجهوده في القضاء على الدولة الفاطمية وتحرير بيت المقدس صفحة 422 Archived Juun 2, 2016 // Wayback Machine المكتبة الشاملة. وصل لهذا المسار في 1 أبريل 2016 Archived 2016-06-02 at the Wayback Machine Template:وصلة مكسورة
  28. أبو مسلم يوسف (2006م). الأمن وتاريخ مصر: الشرطة في نصر على مر العصور (الطبعة الأولى). الإسكندرية - مصر. مركز الإسكندرية للكتاب صفحة 100
  29. جمال الدين محمد بن سالم بن واصل، تحقيق جمال الدين الشيال (1377 هـ - 1957م). مفرج الكروب في أخبار بني أيوب الجزء الثاني (الطبعة الأولى). القاهرة - مصر. دار الكتب والوثائق القومية المطبعة الأميرية صفحة 47
  30. تاريخ الفاطميين والزنكيين والأيوبيين والمماليك وحضاراتهم صفحة 159
  31. تاريخ الفاطميين والزنكيين والأيوبيين والمماليك وحضاراتهم صفحة 159 - 160
  32. كتاب الكامل في التاريخ لابن الأثير الجزء الخامس صفحة 140 Archived Abriil 28, 2016 // Wayback Machine الموسوعة الشاملة. وصل لهذا المسار في 2 أبريل 2016 Archived 2016-04-28 at the Wayback Machine
  33. تذكرة الأخبار عن اتفاقات الأسفار صفحة 41
  34. محمود شاكر (1421 هـ - 2000م). التاريخ الإسلامي الجزء السادس الدولة العباسية الجزء الثاني (الطبعة الثاني). بيروت - لبنان. المكتبة الإسلامية صفحة 316


Cite error: <ref> tags exist for a group named "ْ", but no corresponding <references group="ْ"/> tag was found