Khaalid bin Waliid
Abuu Suleymaan Khaalid bin Waliid bin Mugiira Al-Makhzuumi waxa uu ahaa dagaalyahaan iyo hogaamiya islaami ah oo ka mid ahaa asxaabta, Nabiga scw ayaa Ayaa ku naanaysay ("Sayfulaahi Almasluul" yacni seeftii ilaahay ee la siibay) khaalid ayaa ka qeyb qaatay Dagaalkii Mu'tata iyo Furashada Makka, xiligii labada khaliif Abuu Bakar iyo Cumar wuxuu Khaalid ku hogaamiyay ciidanka muslimiinta Dagaaladii Ridada ee ka dhanka ahaa qabiilada Carabta iyo Furashooyinka Shaam iyo Ciraaq oo guulo uga horseeday.
Wuxuu ahaa Khaalid geesi caana ah oo aanuu wadnihiisu galawda aqoon. Waxa uuna galay in ka badan boqol dagaal marna lama jabin. Taatikooyinka cusub uu adeegsan jiray dagaaladiisa waxey ahayd mida ka dambeesay guulihiisa. Maanta Khaalid waxaa lagu tiriyaa dagaalyahaanadii ugu fiicnaa ee taariikhda soo marta
| Khaalid bin waliidd خالد بن الوليد  | |
| Saxaabi | |
|---|---|
| xog ku saabsan | |
| Aabihiisa: | Waliid bin Mugiira |
| Hooyadii | Lubaaba yareey |
| Dhashay: | 592 |
| Ku dhashay: | Makka |
| Diintiisa: | Islaam |
| Xaaska | Asma binti Anas |
| ilmahiisa | Cabdiraxmaan, Muhaajir, Suleymaan |
| Walaalihiis | Waliid bin Waliid, Hishaam bin Waliid, Camaara bin Waliid |
| Dhintay: | 642 |
| Ku dhintay: | Ximsa |
Khaalid wuxuu ku dhashay Makka waxa uuna ku dhintay Ximsa 21H
Taariikdiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Abtirsiinta
[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Abtirsiintiisu Waa khaalid bin Waliid bin Mugiira bin Cabdulaahi bin Camar bin Makhzuum bin Yaqda bin Murra bin Kacab bin Lu'ayyi bin Gaalib bin Fihir.
Aabihiis Waliid bin Muqiira wuxuu ahaa kaaba qabiilka beesha Banii Makhzuum oo ka mid ahayd beelaha ugu saameynta badan Qureysh, wuxuu sidoo kale ka mid ahaa odayaasha magac iyo maamuus ku leh Qureysh dhexdeeda, wuxuu ahaa hantiile aad uga dhex muuqday Qureysh heer uu gaaray kacbada inuu sanad asi lee u xero dhar halka Qureysh ee sannad ayadana u xerto [1]
Hooyadiisa waxaa la dhahaa Lubaaba binti Xaaris Al-Hilaaliya (Lubaaba yareey), waxeyna la dhalatay Meymuuna bin Xaaris xaaska Nabiga scw, reer Hawaazin ayeena ka soo jeeday [2][3].
Waxaa Khaalid la walaal ahaa sagaal ruux oo isugu jira wiilal iyo gabdho, Waxaana ka mid ahaa labada saxaabi Waliid bin Waliid iyo Hishaam bin Waliid iyo Camaara bin Waliid oo ahaa safiirka Qureysh ee Camar bin Caas la tagay Xabasha. Gabdhaha waxaa ka mid ahaa Faaduma bniti Waliid iyo Caatika binti Waliid.
Waxeyna qaraabo ahaayeen Khaalid Abuu Jahal oo ilmo adeero ahaayeen, Umu Salama Xaaska Nabiga scw oo ayadana ilmo adeero ahaayeen iyo ibni Cabaas oo ilmo habareed ahaayeen.
Dhalashadiisa iyo barbaaridiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wuxuu ku dhashay khaalid Makka qiyaastii 592, waxaana sidii dhaqanka Qureysh ahaay loo diray baadiyaha soo u naasnuugo una helo hawo fiican, markii uu shan jir ahaa ama lix ayaana dib loogu celiyay waalidkiisa, waxaa ku dhacay yaraantiisa cudurka busbuska kaas oo ka reestay laakin wuxuu ku reebay nabaro wajigiis bidix.
Khaalid wuxuu yaraantiisa bartay farda fuulida oo uu ahaay mid uga dheereeyay ficiis, wuxuu sidoo kale lahaa awood xad dhaaf ah, geesinimo, dhiiranaan iyo fudeed
Muuqaal ahaantiisa waxaa lagu tilmaamay inuu ahaa qof aad u dheer, jirweyn, midabkiisa cadaan u janjeero, gar badan, aad ugu eg Cumar bin Khadaab xitaa dadka qaar wey isku qaldi jireen [4]
Ka hor islaamidiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wax badan lagama yaqaano khaalid waqtigii dacwada islaamka bilaawga ahayd, waxaase la wada ogsoon yahay mowqifka aabihiis ee ku aadanaa islaamka, kaas oo kibirkiis ula muuqatay in nabinimadaba ay asi xaqiisa tahay, heer ay soo dagtay aayado ka hadlaya xumaantiisa. Waliid wuxuu dhintay seddex bil ka dib Hijrada.
Hijrada ka dib Dagaalkii Beder ee ahaay kii ugu horeeyay ee dhex mara muslimiinta iyo Qureysh khaalid muusan ka qeyb galin, waxeyna dagaalkaas muslimiinta ku qabteen walaalka khaalid Waliid bin Waliid, Khaalid iyo walaalkiis kale Hishaam ayaana Madiina u yimaadeen madax furashadiis laakin wax yar ka dib furashadiisa waxaa ka dis ku noqotay inuu qaatay islaamka una cararay Madiina.
Dagaalkii Uxud wuxuu ahaa kii ugu horeeyay uu khaalid ka qeyb qaato dagaalada Qureysh iyo muslimiinta, wuxuuna hogaamiyey garabka midig ee ciidanka Qureysh. Khaalid ayaa door muhiim ka ciyaaray dagaalkaas wuxuuna u beddelay guul daro ku dhici rabtay Qureysh guul lama filaah ah, ka dib markuu ka faaideystay ciidanka qaansooleyda muslimiinta ee gadaal joogay oo buurta ka soo degeen, wuxuu ku sameeyay dhabar jabin muslimiinta sidaas ayuuna ku beddelay hab socodka dagaalka.
Khaalid wuxuu ka qeyb galay Dagaalkii Axsaab, waxeyna qaabilsanaayeen aasiga iyo Camar bin Caas ilaalinta gadaal dambe ee ciidanka. Sidoo kale Maalinkii Xudaybiya wuxuu khaalid hogaamiyay fardooleydii Qureysh ee rabeen inay muslimiinta ka hor istaagaan Makka.
Islaamidiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]inkastoo khaalid uu col la ahaa islaamka mudo dheerna daagaalo badan la galay hadana wuxuu is tusay in wax natiijo laga gaari karin muslimiinta, wuxuu indhihiisa ku arkaayay inay sii badanayaan mar waliba. Sanadkii 7aad ee Hijrada waxey muslimiinta galeen Makka ayagoo gudanaya Cumro si waafaqsan hishiiskii Xudaybiya ee dhacay sanadkii hore, Nabiga scw ayaa weydiiyay Waliid khaalid xagiisa, wuxuuna hadalkiisa sii raaciyay «Khaalid oo kale islaamka ma moogaan karo, haduu muslimiinta la jiri lahaa wey u fiicnaan la hayd waana ka hormarin la hayn inta kale». Waliid wuxuu u reebay khaalid fariin oo ugu yeeraayo islaanimada, waxaa ku dhacay qalbiga khaalid islaanimada Cikrama iyo Safwaan ayuuna kala hadlay arinkaas wuxuu weydiistay inay kubiiraan laakin meysan ku raacin, markii dambe waxaa ka ogolaaday Cusmaan bin Dalxa, labadooda oo ku sii jeeda Madiina aa waxey dhax kula kulmeen Camar bin Caas oo ka yimid Xabasha rabana islaamka, waxey galeen Madiina Safar sanadii 8H, diinta islaamka ayeena qaateen, Nabiga scw iyo saxaabada ayaa aad ugu farxayn islaamidooda, wuxuu dhahay Nabiga scw «Makka waxey nagu soo tuurtay gabalada beerkeed»[5].
Xilligii Nabiga Scw
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Dagaalkii Mu'tata
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Khaalid wuxuu durba ku biiray ciidamada muslimiinta ee jihaadka kula jira gaalada, sanadii 8aad waxuu qeyb ka noqday ciidan 3 kun ah oo Nabiga ﷺ u diray inay dagaal ku qaadaan Ruum iyo qabiilada Carabta raacsan ee Shaam ku sugnaa, wuxuuna Nabiga ﷺ ciidanka u sameeyay seddex hogaamiyayaal, Zeyd bin Xaarisa hadii la dilo Jacfar hadii la dilo asna Cabdulaahi bin Rawaaxa, hadii seddexdood la wada dilo wuxuu Nabiga ﷺ muslimiinta faray inay iska dhex xushaan hogaan [6].
Ciidankii Muslimiinta markii ay gaareen Mu'tata waxay la kulmeen ciidan 200 kun ah oo kala bar Ruum yihiin inta kalana Carab yihiin, waxaa la soo gudboonaatay arrin culus wada tashi ayeena isugu laabteen, qaar waxey soo jeediyeen in Rasuulka ﷺ loo diro dhambaal lagu ogeysiinayo xaalada soo korortay markaasna laga war sugo, balse ibnu rawaaxa ayaa ka soo horjeestay fikirkaas wuxuunka ku qanciyay muslimiinta inay dagaalamaan [7].
Iyadoo farqiga xagga tirada iyo awooddaba aan marnaba isu dheellitirnayn, haddana muslimiinta waxey galeen dagaalka ayagoona soo bandhigay mitidnimo iyo adkeysi, waxaa si isdaba joog ah loo dilay seddexdii hogaamiyo ee lahaayeen, markaas ayee muslimiinta xusheen Khaalid soo u hogaamiyo dagaalka, maalintii markuu gabalka dhacay habeenkii Khaalid wuxuu isku shaandheen ku sameeyay ciidanka qaarkii horey joogay ayuu gadaal geeyay kuwii gadaal joogayna wuu soo hormariyay, wuxuu sidoo kale diyaarshay ciidan gadaal damba ka dhaqdhaqaaqa oo iska dhiga sidii wax gurmad u yimid oo kale. Subaxdii ciidankii Ruum waxey moodeen muslimiinta inay gurmay heleen oo kuwa cusub yimaadeen cabsi ayaana soo gashay, markaas ayuu Khaalid faray muslimiinta inay dib u gurtaan, mana ku dhiiran cadawgooda inay dabagalaan oo waxey moodeen dhagar inay tahay sidaas ayuuna khaalid uga badbaadshay ciidanka baaba xun.
khaalid wuxuu maalintii Mu'tata u dagaalamay si hagar la'aan ah sagaal seef ayaana gacantiis ku jajabtay [8], markii Madiina loo laabtay Nabiga ﷺ ayaa amaanay oo ku magacaabay "Seeftii allah ee la siibay" [9]
Furashada Makka
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Bilooyin ka dib Dagaalkii Mu'tata wuxuu Nabiga scw go'aansaday inuu weeraro Makka ka gadaal markii ay Qureysh jabisay mid ka mid ah qodobada hishiiskii Xudeybiya, wuxuu la baxay ciidan gaaraya 10 kun oo askari, Meesha la yiraahdo dii diwa (ذي طوى) markuu sii maraayay ayuu Rasuulka ﷺ ciidanka u kala qeybiyay afar qeybood, Qeyb asagaa hogaaminaayay, Seddexda qeyb kale Zubeyr bin Cawaam, Sacad bin Cubaada iyo Khaalid bin Waliid ayuu u kala dhiibay, waxa uuna faray inay ka galaan Makka afarteeda jiho, sidoo kale waxa uu faray inayna la dagaalin cidii la dagaasho maahee [10].
Ma jirin ciidanka Qureysh wax ka mid ah oo hor istaagay wadadooda, marka laga reebo qeybta uu hogaaminaayay Khaalid bin Waliid waxaa ka hor yimid ciidan ay soo aruuriyeen Cikrama bin abii jahal, Suheyl bin Camar iyo Safwaan bin Umayya, waxey ka dagaalameen meesha la dhaho "Khandama" laakin Khaalid wax culeys kuma yeelan oo wuxuu awooday inuu ka adkaado, qaar badan oo ciidankood ayuuna ka dilay [11][12].
Ka gadaal markii muslimiinta qabsadeen Makka Nabiga ﷺ wuxuu u diray Khaalid hawlgal lagu burburinayo sanabka caanka ee Cuzza, Khaalid markuu gaaray sanabkii oo damcay inuu burbriyo shaqaalaha sanabka ayaa ku dhahay "Khaalidow waan kaaga digeynaa, awoodeed leyskama celin karo" laakin khaalid muusan dhageysan oo wuxuu qaatay faas sanka ayuuna uga jabiyay sanabkii, markaas ayuu shaqaalihii ku qeyliyay "iska dhici oo ku xanaaq" waxaa soo baxday naag qaawan oo qeylineyso khaalid ayaana dilay oo qaatay wixii yaalay xerada oo hanti ah, ka dib Nabiga ﷺ ayuu ku laabtay, wuxuu dhahay Nabiga scw «Taasi waa Cuzza, mardambana lama caabudi doono» [13][14].
Hawlgalkii khaalid ee Banii jadiima
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wuxuu bilaabay Nabiga ﷺ qabiilada Carabta inuu u diro rag ugu yeera diinta, 350 nin uu Khaalid madax u yahay ayuuna u diray qabiilka Banii judeymada see diinta ugu yeeraan, mana la farin wax dagaal ah [15], Khaalid iyo ciidankiisa waxey la kulmeen qabiilkii oo hubeysan, wxey ku dhaheen maxaa u hubeysan tihiin? Waxey dhaheen "Anaga iyo qolo Carabta ah ayaa cadaawad naga dhaxeyso waxaa ka baqnay inaad ayaga tihiin, sidaas ayaana hubka u qaadanay" wuxuu khaalid amray in la dilo,Khaalidarinkaas oo saxaabada qaar sida ibni Camar iyo Saalim aad u inkireen. Nabiga ﷺ markey u tageen aad ayuu uga xanaaqay falkuu khaalid sameeyay wuxuuna dhahay «ilaahayow bari ayaa ka ahay wuxuu khaalid sameeyay» [16].
iinkastoo khaalid qaladkan weyn uu ka dhacay hadana wuxuu mar kale dib u soo cshaday booskii uu joogay, wuxuu ka qeyb galay Dagaalkii Xuneyn ee lagu qaaday qabiilka Hawaazin, waxana ka soo gaaray dhaawac daran.
Weerarkii Dawma Jandal
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Sanadkii 9aad wuxuu khaalid u raacay Nabiga ﷺ Dagaalkii Tabuuk, intii uu Nabiga ﷺ Tabuuk joogay ayuu Khaalid u diray howlgal kale, kaas oo ahaa inuu weeraro Ukeydir boqorka Dawma-Jandal, wuxuu dhahay Nabiga ﷺ «Waxaad heli asigoo ugaarsanaya», khaalid wuxuu helay asigoo ugaarsi ku jira sidii uu Nabiga ﷺ sheegay, mana la jirin wax ciidamadiis ah marka laga reebo walaalkiis Xasaan iyo adoomo tiro yar, fardihii khaalid ayaa dileen walaalkiis waxeyna soo qabteen Ukeydir, khaalid ayaa u kaxeeyay Ukeydir oo xir-xiran Nabiga ﷺ, wuxuuna Nabiga ﷺ kula hishiiyay inuu bixiyo jisyo kana joogsado gardareesiga muslimiinta [17].
Hawlgalkii khaalid ee Najraan
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Sanadii 10aad wuxuu Nabiga ﷺ u diray Khaalid Qabiilka Banuu Xaaris bin Kacab ee daga Najraan [18], waxaana la faray inuu ugu yeero islaamka seddex bari ka hor intuusan la dagaalamin, hadey ka yeelaan uu ka aqbalo kuna dhex nagaado oo diinta baro, hadeysa diidaan uu la dagaalamo.
Khaalid wuxuu qaatay 400 dagaalyahano ah markii uu gaaray Najraan sidii uu Nabiga ﷺ faray wuxuu ugu yeeray diinta, qabiilkii ayaana u hogaansamay diinta, khaalid ayaana dhex joogay qabiilka oo baraayay diinta ilaa markii dambe uu ku laabtay Nabiga ﷺ asiga oo la jiraan wafdi qabiilkii ka socday [19].
Dagaaladii Ridada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Markii uu dhintay Nabiga scw waxaa khilaafada la wareegay Abuu Bakar, qabiilada Carabta badankood ayaana ka hor imaadeyn Abuu Bakar, waxeyna isugu jireen qaar ka laabtay diinta iyo kuwo diiday bixinta Sakada iyo kuwo kale oo raacay kuwo sheeganayay nabinimo [20]
Abuu Bakar wuxuu diyaarshay dhowr guutooyin ciidan ah oo u xilsaaray la dagaalanka qabiilada ridoobay, waxeyna midkasta ku jaheysneed dhinac gaar ah, Khaalid bin Waliid oo ka mid ahaay madaxda guutooyinkaas waxaa loo diray Duleyxa iyo qabiilkiisa banuu Asad kadibna Banuu Tamiim [21].
Duleyxa iyo Qabiilkiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Duleyxa bin Khuweylid wuxuu ahaay inuu sheegtay nabinimo waxaana raacay qabiilkiis Banuu Asad Qabiilada Gadafaan, iyo Qabiilka Dayyi hase yeeshee qabiilkaan dambe wey isaga laabteyn ka dib markuu Cadiyyi bin Xaatim lahadlay [22]
Ciidankii khaalid uu watay waxay gaarayeen 4kun, waxaana horgal u ahaay Cukaasha bin Muxsan iyo Saabit bin Aqram, Duleyxa iyo walaalkiis ayaana dileen labadooda.
Waxay isaga horyimaadeen labada ciidanDagaalkii Buzaakha, Duleyxa waxaa la jiray Cuyeyna bin Xisni oo 700 ciidan ka keenay qabiilkiisa Fazaara, markii dagaalka uu aad u kululaaday ayuu Cuyeyna u yimid Duleyxa oo mara isku duuduubay wuxuu ku dhahay "Malagii miyuu kuu yimid" Duleyxa ayaa ku jawaabay "May" laba jeer markuu soo laablaabtay oo Duleyxana ugu jawaabayo "May" ayuu Cuyeyna dhahay "Walee wuxuu kaa tagay markii aad ugu baahida badneyd" Duleyxa ayaa dhahay "Difaacda sharafkiina, diin maanta ma jiree". Cuyeyna wuxuu u sheegay qabiilkiisa inay isaga baxaan dagaalka weyna jabeen. Muslimiinta ayaa gaareen guul waxeyna bursadeen ciidankii Duleyxa ayagoo dilaayeen oo qafaalanayeen, dadka la qabsaday waxaa ka mid ahaa Cuyeyna bin Xisni, Duleyxa asiga wuu fakaday wuxuu u cararay Shaam dhankeeda [23].
Qaar ka mid ah ciidamadii Gadafaan ee soo cararay ayaa dib isku aruursaday, waxaana hogaamisay Umu Zaamil naag la dhsho. Khaalid ayaa markuu maqlay soo aaday wuxuuna la galay dagaal daran, Umu Zaamil waxey saarneyd rati oo aad uga ag dagaalameyn ciidankeeda ilaa markii dambe ratigii laga bireeyay laguna kor dilay Umu Zaamil, ciidankeeda ayaa jabeen markaas[24][25].
Banuu Tamiim
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Ciidanka khaalid markey ka soo dhamaadeen Duleyxa waxey aadeen Qabiilka Banii Tamiim oo Sakada horay u diiday, hoogamiyaha qabiilkan Maalik bin Nuweyra markuu ka war helay muslimiinta inay ku soo socdaan wuxuu is dareensiiyay awood inaa looga hortagi karin wuxuuna kala diray dagaalyahanada qabiilka [26],
Khaalid bin Waliid wuxuu ciidamadiisa ku dhex baahiyay qabiilka wuxuuna amray inay soo qabtaan cidkasta oo diidan islaamka, waxaa la keenay Maalik bin Nuweyra iyo koox badan oo qabiilkiis ah, ciidankii khaalid ayaana ku murmeen ragaan, qaar waxey ka marqaati kaceen inay adimeen oo tukadeen, halka qaar kalana ay inkireen midaas [27], si kastaba ha ahaatee khaalid wuxuu markii dambe faray in la wada dilo, waxeyna xogaha soo guuriyaan warar kala duwan sababta dilkood, xogaha qaar waxey sheegayaan inuu dilkood u dhacay si qalad ah, Khaalid ayaa ku dhahay ilaalada inay dugaal siiyaan maxaabiista maadaama ay dhaxan jirto, ayagana waxey u qaateen inuu amray dilkood, xogo kale ayaa oraneyso in khaalid iyo Maalik ay murmeen wuxuuna dhahay Maalik "Aniga salaadaa la imaanaa Sakada may" khaalid ayaa ugu jawaabay "Soo ma ogid in Salaada iyo Sakada ayna kala harin oo midna gooni loo aqbaleyn" wuxuu dhahay Maalik "Saaxiibkiin sidaas ayuu oran jiray" khaalid wuxuu dhahay "Oo adi saaxiib uma aragtid!!" wuxuuna ka qaatay murtad inuu yahay sidaas ayuuna ku dilay.
Arintaan waxey ka dhax dhalisay saxaabada dood iyo eedayn culus oo khaalid u soo jeediyaan, waxey ka sii dartay markii khaalid uu guursaday xaaskii Maalik asigoo u arkay qafaal inay tahay, Cumar bin Khadaab oo aad uga carooday wuxuu u soo jeediyay Abuu Bakar inuu Khaalid xilka ka casilo, laakin Abuu Bakar wuu diiday, wuxuuna dhahay "Seef uu ilaahay siibay aniga ma xareenayo". Taa badalkeed Abuu Bakar wuxuu canaantay khaalid wuuna ka diyo bixiyay Maalik iyo ragii kale [28]
La dagaalanka Musylima Al-Kadaab
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Banuu Xaniifa waxey ahaayeen kuwa ugu daran murtadiinta, waxaa hogaaminaayay Museylima Al-Kadaab oo ilaa 40 kun ku hareersnaayeen, waxeyna jabiyeen ciidankii uu Cikrama watay iyo mid kala oo Shuraxbiil bin Xasana watay [29]. Markii dambe waxaa soo gaaray Khaalid ciidankiisa oo 10 kun ilaa 12 kun gaarayay, waxaana ka mid ahaa Ahlu-Badar iyo Qurraa [30], waxey heleen ciidan yar oo reer Banii Xaniifa ah weyna wada laayeen marka laga reebo talyahood Mujaaca bin Murra oo maxbuus ahaan loo qabtay.
Museylima markuu ka war helay imaanshaha Khaalid wuxuu ula baxay ciidankiisa Caqarabaa oo Yamaama dhinceed ku taalay, waxaana dhax maray ciidanka Muslimiinta iyo kuwa murtadiinta dagaal aad u darnaa, mar ayeeba ku sigteen Muslimiinta inay jabaan, ciidankii Banuu Xaniifa ayaana qabsan gaaray khaalid xaaskiisa laakin Mujaashic oo wanaag ka arkay ayaa koriyay. Mar kale ayee muslimiinta dib usoo laba kacleeyeen, waxaa hal heys u ahaa maalintaas "Yaa Muxmadaa", ciidanka Banuu Xaniifa ayaa ku gambaday beer loogu yeero "Beerta dhimashada" oo darbiyo adag lahayd [31], hase yeeshee Muslimiinta waxey awoodeen darbiga inay ugu boodaan takbiirta ayeena ku galeen, beerta gudaheed ayaana aad loogu laayay reer Banuu Xaniifa, waxaana ku jiray dadka lagu dilay Museylima iyo wasiirkiis Muxakkam bin Dufeyl, guud ahaan Banii Xaniifa waxaa dagaalka looga dilay 10 kun, dhanka Muslimiinta waxaa uga dhintay ilaa 600 oo ay ku jiraan Qurraa badan iyo saxaabo magac leh sida Zeyd bin khadaab, Abuu Dujaana, Saalim Mowla Abii Xudeyfa iyo Dufeyl bin Camar Al-Dowsi.
Markii dagaalka soo dhamaaday waxaa haray Dhufeysyadii Yamaama, khaalid ayaa Mujaashic u diray soo wada hadal ula galo inta hartay, laakin Mujaashic markuu tagay Dhufeysyada wuxuu arkay inaysan joogin dumar iyo caruur maahee, markaas ayuu ku dhahay dumarkii qaata dharka dagaalka, ciidankii Muslimiinta waxey u maleeyeen rag wayna ogolaadeyn hishiiska, khaalid markuu ogaaday xaqiiqda aad buu u xanaaqay, dhanka kale waxaa cajabisay siduu Mujaashic u ilaalshay tolkiisa intii ka hartay wuuna ogolaaday hishiiska [32].
Wuxuu khaalid ka dalbay Mujaashic gabadhiisa inuu ku daro asna wuu ka yeelay, mar kale ayuu Khaalid eedeyn wajahay, Abuu Bakar ayaa aad ugu canaantay xilliga uu guurkiis ku beegay ayadoo dagaalka saxaabo badan ku dhinteen Muslimiintana ay aad uga murugsanyihiin.
Dagaalada Ciraaq
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waxaa Abuu Bakar u yimid Musana bin Xaarisa Al-Sheybaani oo qabiilkiisa xuduud la lahaayeen Faaris dagaalana dhex mari jiraeen, Musana wuxuu ka dalbay Abuu Bakar inuu siiyo gurmad, Abuu Bakar ayaana u diray ciidamo ay kala wateen Khaalid bin Waliid iyo Ciyaad bin Ganam
khaalid wuxuu baxay Muxarram 12H wuxuuna gaaray Ciraaq ka hor Ciyaad, Hurmuz talyahii furus ee Ciraaq ayuu u qoray seddex mid inuu qaato islaamid ama jisyo ama dagaal [33], Hurmuz wuxuu doortay dagaal ciidamo dheeri ah ayuuna ka dalbaday Kisra
Faaris waxey silsilad ku wada xirtay ciidankeeda ayadoo is leh yeyna cararin [34], dagaalka markuu bilaawday wuxuu Hurmuz ka dalbay khaalid inuu u soo baxo, asiga oona diyaariyay dhagar lagu qaarijinaayo Khaalid laakin Qacqaac ayaa fashiliyay wuxuuna khaalid ku dilay Hurmuz baratankii, ciidankii furus ayaa isku dhax yaacay oo la kulmay jab weyn [35], intii carartayna waxaa sii bursaday Musanaa bin Xaarisa ilaa magaalada Abulla ka gaaray, wuxuu ogaaday ciidan kale oo halkaas jooga khaalid ayuu ku war galiyay, khaalid ayaa ayagana la galay Dagaalkii Madaar oo ku jabiyay talyahoodiina dilay. Kadib dagaalka waxey muslimiinta qabsadeen caruur badan oo waxbarsho ku howlanaa, Xasan Bisri ayaana ka mid ahaa caruurtas la qabsaday.
Kisra wuxuu mar kale soo diray labo ciidaan oo kala hogaaminayeen Bahman bin Jaadwyhi iyo talyihii Khuraasaan Andarzagar, labada ciidan waxey kala qaadeen labo jid, khaalid wuxuu isku dayay inuu ka faaideysto intayna kulmin, bishii Safar 12H Dagaalkii Waluuja ayee muslimiinta kula dagaalameen ciidanka Andarzagar khaalid ayaana adeegsaday taatiko cajiib ahayd oo suuro galisay muslimiinta guul dhamaystiran inay ka gaaraan Furus, hogaamiyahooda ayaa cararay oo haraad ku dhintay [36].
Talyihii furus ee ciidanka labaad hogaaminaayay Bahman wuu laabtay waxayna ciidankiisa ku darsameen qabiilo Carab kirishtaan ah oo isbahaysi wadaageen, meel la yiraahdo Ullays ayeena isku aruursadeen [37], khaalid ayaa u soo dhaqaaqay dhankooda, dagaalka markuu kululaaday wuxuu khaalid ku nadray inoo hal ka tagin oo dhiigood wabiga ku dureeriyo, markii ay muslimiinta guuleysteen wuxuu khaalid faray in la xayiro wabiga laguna dul dilo maxaabiista soo u fuliyo nadarkiisa, Waxey muslimiinta gaareen Magshyaa magaalo la dhaho oo dadkeed ka guureen khaalid ayaana faray in la dumiyo gebi ahaanteed [38].
Furshada Xiira
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Talyihii faarisiga ahaa ee haystay Xiira markuu ogaaday in muslimiinta ku soo dhaw yihiin wuxuu faray wiilkiisa inuu dumiyo Furaat, khaalid iyo ciidanka muslimiinta waxey adeegsadeen doomihii ay kusoo qabsadeen dagaaladii hore, balse waxey ka war heleen wabiga in la xeray, khaalid ayaa tiro ciidankiis ah kaxeystay, wuxuu kula kulmay wiilka taliyaha Xiira wabiga afkiisa dagaal ka dib wuu jabiyay waxa uuna dib u socod siiyay wabiga [39],
Talyihii Xiira wuxuu isaga tagay magaalada ka dib markuu maqlay dhimashada Kisra, waxey ciidanka muslimiinta magaalada ugu imaadeen dadkeedii oo dhufeysyo ka galay, khaalid ayaana faray muslimiinta inay go'doon galiyaan magaalada, waxa uuna ugu yeeray dadka inay seddex midood qaataan islaamid, Jisyo ama dagaal, ugu dambeeyn dadkii magaalada waxey u hogaansameen aqbalida jisyada [40] [41].
Furshada Anbaar
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Furshada Xiira ka dib kaaba qabiilo badan ayaa ugu yimaadeen khaalid Xiira kuwaas oo dalbanaayay inay galaan daacada muslimiinta oo jisyo bixiyaan, intaas ka dib khaalid wuxuu ilaalo geeyay meelaha la qabsaday, asaga iyo ciidankiisa waxey u jaheesteen qabsashada dhulalka ka sokeeya Dawma Jandal oo Ciyaad bin Ganam ku hakaday, wuxuu ka bilaabay Anbaar, dadkeydi ayaa ahaa inay dhufeysyo sameeysteen oo godad qoteen, khaalid wuxuu faray ciidankiis gamuunleyda indhaha inay ka shiishaan cadawga, kun il markey rideen ayuu talyihii magaalada haystay Shiirzaad dalbaday hishiis uusan Khaalid ku qancin, dagaalka ayaa sii socday waxey ciidanka muslimiinta gowraceen geelood ayagoo uga gudbay godka, markaas ayuu Shiirzaad dalbaday inay ka baxaan magaalada xitaa alaab la'aan, khaalid ayaana ogolaaday, waxa uuna kula hishiiyay dadkii magaalada Jisyo [42].
khaalid wuxuu sii aaday Ceynu Tamri oo ay joogeen ciidamo Faarisi ah oo Mahraan talye la dhaho hogaaminaayay iyo kuwo kale oo Carab ah oo Cuqa hogaaminaayay, ciidankii Carabta ayaa dhaheen "Carab ayadaa is taqaanee noo dhaafa anaga" Ciidankii faarisiga wuxuu ku haray Ceynu Tamri, kuwii Carabta ayaa ka hortageen muslimiinta, balse waa la jabiyay talyahoodii Cuqa waana la qabtay, ciidankii faarisiga markey ka war heleen natiijada dagaalka waxay isaga carareen saldhigoodii, qaar yar oo ka soo firdhaday ciidanki Cuqa ayaa dhufeysyo galeen, khaalid ayaana ka soo dajiyay.
Furshada Dawma Jandal
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Ciidankii Ciyaad bin Ganam uu watay ee Abuu Bakar soo diray waxey in mudo ah ku hakadeen Dawma Jandal oo dhufeysyadeed adkaayeen qabiilo Carab kirishtaan ahna dagi jireen, Ciyaad wuxuu ka dalbay khaalid inuu u soo gurmado, khaalid ayaana ciidankiis kala soo tagay Ceynu Tamri, Ukeydir oo hogaamiye ka ahaa Dawma Jandal wuxuu u soo jeediyay qabiilkiisa inay la hishiiyaan Khaalid laakin Juudi bin Rabiica oo asna hogaamiye kale ahaa ayaa diiday hishiis inay galaan [43][44], Ukeydir wuxuu isaga baxay dagaalka ciidanka khaalid ayaana meel cidlo ka heleen wuxuuna amray khaalid in la dilo [45]. Dawma Jandal waxaa laga hareereyay labada dhinac, Juudi ayaa weerar ku qaaday dhanka Khaalid balse wuxuu la kulmay jab xun, markey soo laabanayeen waxaa laga xirtay albaabka dhamaantood waxey gacanta u galeen muslimiinta waana la wada dilay, ciidanka muslimiinta ayaa cadaadiska ku sii kordhiyay kuwa gudaha waxeyna fujiyeen albaabka dad badan ayeena ka dileen [46][47].
Intuu khaalid joogay Dawma Jandal waxaa mar kale xumaatay xaalada Ciraaq kacdoono ayeena sameeyeen dadkeeda, Khaalid ayaa si dhaqsi leh ugu soo laabtay Xiira, waxa uuna uga adkaaday qaswadayaashii Dagaaladii Misiiq iyo Sanyi [48].
Dagaalkii Firaad
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Khaalid markii calanka islaamka uu ka taagay Ciraaq ayna u hogaansameyn qabiilada Carabta waxa uu aaday Firaad oo xuduudka Ruum iyo Faaris dhacda, waxaa markiiba isku aruursaday Ruum, Faaris iyo qabiilada Carabta uu khaalid horay u lasoo dagaalamay, markii ay gaareen Furaat waxa ay ku dhaheen muslimiinta "noo soo gudba ama anagaa nii soo gudbayno" khaalid wuxuu dhahay "idinka noo soo gudba" waxa ay dhaheen "naga dheeraada aa gudubnee" khaalid wuxuu dhahay "May. hoosteena soo mara" way soo gudbeen waxaana dhaxmaray dagaal dhiig badan ku daatay, isbaaheysigii gaalada ayaana lagu jabiyay waxaana laga dilay tobaneeyo kun, Dagaalkan waxa uu dhacay 15ka bisha Siditaal 12H [49] waxa uuna gabagabo u ahaa dagaalada khaalid uu ka galay Ciraaq [50]
Dagaalkii Firaad ka dib wuxuu khaalid ciidankiisa faray inay ku laabtaan Xiira halka asiga uu si qarsoodi ah xajka ugu baxay mana ogeysiin khaliifka, Abuu Bakar aad ayuu ugu canaantay midaas waxa uuna uga digay ayadoo kale inuu u laabto [51] sidoo kale wuxuu Abuu Bakar amaray khaalid inuu u jaheysto Shaam si uu u xoojiyo dagaalada ka socdo halkaas waxa uuna u dhiibay guud ahaan hogaaminta ciidanka Shaam [52], Khaalid wuxuu uga tagay Xiira Camar bin Xazam Al-Ansaari iyo Musanaa bin Xaarisa Al-Sheybaani [53].
Furashooyinka Shaam
[wax ka badal | wax ka badal xogta]_route_to_Syria-ar.png)
Khaalid waxaa hor yaalay labo wado oo Shaam tagta, mid Dawma Jandal marta iyo mid kale oo Riqa marta, laakin khaalid labaduba wuu ka fogaaday waayoo tan hore wey dheer tahay maalmo badan ayeena qaadanee tan labaadna waxey maree kontoroolo ay ciidanka Ruum leeyihiin, wuxuu qaaday wado qajajeex ah oo Baadiyaha Shaam dhex marta taas oo gaabneyd, wuxuu khaalid ka yeeshay caloolaha geela keed biyo ah maadaama muqalaskiisa u sheegay iney soconayaan shan habeen biyo la'aan, sidaas ayuuna khaalid ku gaaray Shaam waqtiga ugu macquulsan.
Afafka hore ee Shaam markuu yimid wuxuu furtay deegaanada Adak, Tadmir, Qaryateyn, Xawaareyn iyo Maraj Rahad oo Gasaasinada si xun ugu jabiyay, ugu dambeyn Busra ayuu yimid 13H wuxuu helay saxaabada oo go'doomin ka haayso wuxuu awooday inuu furto magaalada.
Dagaalkii Ajnaadeyn
[wax ka badal | wax ka badal xogta]ka dib Abuu Cubeyda iyo khaalid waxey aadeen go'doominta Dimishiq, Shuraxbiil ayee uga tageen Busra, waxaa soo gaartay muslimiinta talyaha Ruum ee Ximsa inuu u dhqaaqay dhanka Busra soo u soo ceshado, waxaa kaloo soo gaaray ciidamo Ruum oo aad u badan oo hogaamiye ka yahay Tudraaq walaalka imbiraadoor Hiraqla inay isugu yimaadeyn Ajnaadeyn, Abuu Cubeyda iyo khaalid ayaa ka wada hadalay waxey isku raaceen markii dambe inay aadaan Ajnaadeyn halka uu joogo ciidanka Ruum ee weyn iyo inay isku keenaan dhamaan ciidamada muslimiinta.
Khaalid wuxuu nadaamiyay ciidanka oo ka yeelay bidix, midig, dhex iyo gadaal, talyaashii ugu sareeyay ciidanka muslimiinta sida Abuu Cubeyda iyo Mucaad ayuuna mada uga dhigay qeyb kasta, Jumaada Al-Awal 13H ayuu bilaawday dagaallka waxa uuna ku dhamaaday guul la taaban karo oo muslimiinta ka gaareen cadawgooda Ruum, Falastiin ayaana noqotay meel u furan muslimiinta [54][55].
Khilaafada Cumar iyo casilida Khaalid
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wuxuu Abuu Bakar dhintay 22ka Jumaadal-aakhir 13ka hijrada Cumar bin Khadaab ayaana qabtay khilaafada gadaashiisa, waxeyna ahayd talaabadii ugu horeesay uu qaaday inuu khaalid ka casilay hogaaminta ciidamada Shaam asigoona ku badalay Abuu Cubeyda, waxa uuna faray khaalid inuu kaalmeeysto
Waxey taariikhyahanada sheegaan fariinta Cumar inay soo gaartay Shaam ayadoo muslimiinta ku juraan dagaal, balse dagaalka koo ahaa ma Dagaalkii Yarmuuk baa mise waa Go'doominta Dimishiq taa ma ayna isku raacin.
Abuu Cubeyda ayaa hogaamiyay Dagaalkii fixla oo muslimiinta ku jabiyeen Ruum ayagoo ka dilay kumanaan oo ku juro talyahood Saqlaar [56].
Furashada Dimishiq
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Dagaalka fixla ka dib waxey muslimiinta ka go'doomiyeen Dimishiq dhicyadeed dhan, Khaalid ayaa dagay albaabka bari, Abuu Cubeyda wuxuu albaabka Jaabiya, Camar bin Caas wuxuu dagay albaabka Tuumaa, Yaziid bin Abii Sufyaan wuxuu dagay albaabka Al-Saqiir, Shuraxbiil bin xasana wuxuu dagay albaabka Faraadiis afar bilood ayuu go'doonka socday, Khaalid bin Waliid xilli habeen ah ayaa wuxuu ogaaday in ciidanka Ruum ay xaflad dhiganayaan waaridiyahana uu yar yahay khaalid iyo ciidankiisa waxey xoog ku soo galay albaabkooda takbiir ayeena ku qeyliyeen, dadkii magaalada markey arkeen waxey u fureen muslimiinta Albaabada kale, Abuu Cubeyda ayeena ka dalbeen hishiis wuuna ka yeelay [57], Magaalada qaarkeed ayaa lagu furtay halka qaarka kale lagu furtay xoog. Waxeyna ku beegneed furashadeed 15 Rajab sanadkii 14H[58]
Dagaalkii Yarmuuk
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Shaqsiyadiisa iyo tilmaamihiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Qoyskiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]khaalid waxa uu lam walaal ahaa lix wiil iyo laba gabdhood. Aa binu waliid waxaa uu ahaa geeiyahanka Muslim ah kaaso ahaa mid ku dagaalama gacantiisa iyo seef.khalid wuxuu haystay 3 claaruur oo la kala dhaho Abdulreman ibn Khalid, Muhajir bin Khalid, Suleymaan bin Khalid.
Xigasho
[wax ka badal | wax ka badal xogta]- ↑ Template:استشهاد
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ عبد العزيز العمري (2010-9-7)، "جوانب من الحياة الشخصية لخالد بن الوليد "، www.alukah.net، اطّلع عليه بتاريخ 2019-11-20. بتصرّف
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Template:استشهاد بهارفارد دون أقواس
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ رواه البخاري، في صحيح البخاري، عن قيس بن أبي حازم، الصفحة أو الرقم: 4265، صحيح
- ↑ Template:استشهاد
- ↑ معين السيرة، ص390
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ قيادة الرسول صلى الله عليه وسلم السياسية والعسكرية، ص122-123
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ الطبقات الكبرى، ابن سعد، ج2، ص169، دار صادر، بيروت.
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Heykal- Al-Sidiiq Abuu Bakar. B 71-74
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ البداية والنهاية لابن كثير الجزء السادس، ص:226 Template:استشهاد ويب
- ↑ البداية والنهاية – الجزء السادس فصل في مسيرة الأمراء من ذي القصة على ما عوهدوا عليه
- ↑ تاريخ الطبري 3/ 263 - 264
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ البداية والنهاية لابن كثير الجزء السادس، ص:355 Template:استشهاد ويب
- ↑ هيكل، الصديق أبي بكر، ص 138
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ البداية والنهاية، ابن كثير، 6/ 329
- ↑ هيكل، الصديق أبي بكر، ص 153-154
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ المكتبة الشاملة - تاريخ الأمم والملوك للطبري ج3 ص349 Archived Luuliyo ama Luulyo 9, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-07-09 at the Wayback Machine
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ البداية والنهاية، ابن كثير، 6/ 355
- ↑ تاريخ الأمم والملوك، محمد بن جرير الطبري، 4/ 195
- ↑ التاريخ الإسلامي، 9/ 163
- ↑ تاريخ الأمم والملوك، محمد بن جرير الطبري، 4/ 196
- ↑ أبو بكر الصديق، خالد الجنابي، ص54
- ↑ هيكل، الصديق أبي بكر، ص 226
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ التاريخ الإسلامي، 9/ 173
- ↑ محمد رضا (1950)، أبو بكر الصديق أول الخلفاء الراشدين (الطبعة 2)، صفحة 129-130. بتصرّف.
- ↑ فتوحات الشام في عهد أبي بكر الصديق (2 - 2) - موقع قصة الإسلام Archived Diseembar 21, 2016 // Wayback Machine Archived 2016-12-21 at the Wayback Machine
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ أبو عبيدة عامر بن الجراح، محمد حسن شراب، ص174-175
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ معركة فحل مهدت الطريق أمام المسلمين لانتصار اليرموك - جريدة الاتحاد Archived 2016-09-16 at the Wayback Machine
- ↑ Kala xiriir halkaan
- ↑ انظر أيضاً: فتح دمشق - موقع قصة الإسلام Archived Diseembar 26, 2016 // Wayback Machine Archived 2016-12-26 at the Wayback Machine