Jump to content

Camar bin caas

Ka Wikipedia

Camar bin caas bin waail Al-sahmi waa saxaabi weyn waana abaanduulo ciidan, wuxuu furtay masar sanadkii 641, waxa uuna noqday masuulkii ugu horeeyay oo Muslim ah ee ka taliya.

camar bin caas
عمرو بن العاص
saxaabi
xog ku saabsan
aabihiisa: Caas bin waa'il
hooyadii salma binti xarmala
Dhashay: 575 ama 577
Ku dhashay: Makka
Diintiisa: Islaam
xaaska Umu kaltuum binti cuqba, riida binti munabih
ilmahiisa Cabdulaahi bin camar, maxamad bin camar
walaalihiis Hishaam bin caas (xaga aabo)
Dhintay: 43H/664
Ku dhintay: Masar

Taariikhdiisa

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Bilaawgiisa

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Camar bin caas bin waa'il bin haashim bin saciid bin saham bin camar bin hasiis bin kacab bin lu'yyi bin gaalib bin fihir al-sahami al-qurashi[1].

Hooyadii waa salma binti xarmala oo loo yaqaan Naabiga oo ree canaza ahayd, waxey ahayd adoon uu caas bin waa'il soo iibsaday[2]

Camar waxa uu ku dhashay makka waxaa khilaaf ka jiraa goorta uu dhashay, waxaa la sheegaa camar inuu dhihi jiray waxaa xasuustaa habeenkii cumar la dhalay[3], ibnu xajar wuxuu sheegay inuu ka weynaa cumar bin khadaab 7 sano [4], imaamu dahabi ayaa asna sheegay inuu ka weynaa 5 sano.

Wuxuu ku soo barbaaray camar guriga aabihiis Caas bin waa'il oo ahaay kaabaha ree banii saham kana mid ahaa odayaasha qureysh ee jaahiliga[5] wuxuu bartay yaraantiis bartay qoraalka iyo aqrinta sidoo kale hadal fasiixnaanta aftahanimada iyo gabayga.

Markii uu weynaaday wuxuu ahaa inuu ganacsi ka shaqeynayo, bedeecadaha yaman iyo xabasha ayuu shaam ku iibin jiray, badeecada shaamna yaman ayuu ku iibin jiray, camar intuu ku jiray ganacsiga wuxuu u safray meelo badan waxa uuna yeeshay asxaab ay ka mid yihiin boqorada xabashida.

Mowqifkiisa ka dhanka ahaa islaamka

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

ka dib markii dacwada islaamka soo shaac baxday camar wuxuu noqday mid la coleetamay Naabiga scw iyo islaamka, Aabihiis Caas bin waa'il ayaa asna ku ahaa cadaw weyn diinta, wuxuu mar walba ku jeesjeesi jiray Nabiga scw, Nabiga ayaana habaaray asaga iyo shan kale oo jeesjeesi jireen, Ayaado Quraan ayaa ku soo dagay sababtiisa sida:

أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا  أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا  كَلَّا سَنَكْتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذَابِ مَدًّا  وَنَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَيَأْتِينَا فَرْدًا[6]

إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ

Camar walaalkii hishaam ayaa ka mid noqday dadkii qaatay islaamka Aabihiisa caas ayaa xabisay wuxuu bilaabay inuu cadaabo maalin kasta wuu jeedalin jiray siduu diinta uga noqdo ilaa markii dambe uu xabiska ka fakaday oo xabasha u haajiray[7].

Wuxuu xaadiray camar asigoo la safan gaalada dagaalkii badar iyo dagaalikii uxud iyo dagaalkii axzaab[8]

Safiirka Qureysh ee Najaashi ee xabasha

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Dagaalkii axzaab ka dib Waxey qureysh dirsatay camar bin caas iyo camaara bin Waliid, waxey horay u qaateen hadiyado, markey gaareen dhulka xabashida, waxey ka dalbadeen Najaashi inuu u soo gacan galiyo muslimiinta joogo dhulka xabashida, laakin najaashi wuu ka diiday dalabkooda [9][10]

Camar waxa uu ahaa inuu ciil hore u qabay saaxibkiis camaara bin waliid, waxa uu ku dirdiray najaashi asigoo ku eedeeyay inuu damcay xaaskiisa, Najaashi ayaa si xun u ciqaabay camaara ilaa uu ka dhinto[11][12].

intii uu Camar joogay dhulka xabashida Najaashi ayaa u bandhigay inuu qaato diinta islaamka, ilaahay ayaa qalbigiis ku riday hanuunka waxa uu ku islaamay Najaashi gacantiisa, ka dib doon ayuu soo raacay Asigoo madiina ku soo wajahan[13][14].

islaamidiisa

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Camar markuu madiina u dhawaaday waxa uu la kulmay khaalid bin waliid iyo cusmaan bin dalxa oo ayagana raba inay islaamaan[15] sedexdooda way is wada raaceen waxey galeen madiina safar sanadkii 8H weyna islaameen[16], waxa uu yiri Nabiga scw markey islaameeyn "Makka waxey nagu soo tuurtay beerkeed gabaladiis"[17].

Howlaha uu Nabiga scw u qabtay

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Col gaadadii camar(daatu salaasil)

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

isla markii uu Islaamay wuxuu ka gaaray Nabiga scw agtiisa darajo sare, bishii jumaadal aakhir sandkii 8H, wuxuu Nabiga scw madax uga dhigay ciidan 300 oo Muhaajiriin iyo Ansaar isugu jira, qabiilka qudaaca ayaana la faray inuu ku duulo, markii oo u dhawaaday waxa uu ka war helay inay aad u badan yihiin, gurmad cusub ayuu Nabiga scw ka dalbaday, waxa uu Nabiga scw u soo diray 200 oo saxaabi ay ku jiraan Abuubakar iyo cumar oo Abuu Cubeyda hogaamiye u ahaa, camar ayaa ku dhahay Abuu Cubeyda anigaa amiirka eh adiga gurmad ayaa iigu timid, Abuu Cubeyda wuu yeelay[18], camar ciidanka ayuu la socday wuxuu ka kor dhacay cadawga cambaar ayee dagaalameen kadib wey kala carareen dagaal yahanadii cadawga[18].

Burubrinta sanabka suwaac

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Isla sanadkii 8H furashada makka ka dib waxaa loo diray camar inuu dudumiyo sanabka suwaac oo hudeyl lahaayeen, shaqaalihii sanabka ayaa cabsi galiyay oo uga digay inuu wax yeeleeyo, camar ayaa u dhag raaricin waxa uuna dhulka dhigay sanabkii, kadib wuxuu ku dhahay shaqaalihii: sidee u aragtay? Wuxuu dhahay ilaahay baa u hogaasamay[19]

Gaarsiinta diinta cumaan

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

bisha carafo sanadkii 8H waxa uu Nabiga scw u diray boqorada cumaan jeefar iyo cabaad, waxa uu gaarsiiyay fariin ka socota Nabiga scw oo ugu yeerayo inay islaamaan, camar bin caas ayaa ku guuleestay inuu ku qanciyo boqorada cumaan inay qaataan diinta, sidoo kale dadka reer cumaan ayaa gacantiisa ku islaameen, ka dib wuxuu Rasuulka scw u xilsaaray sadaqada iyo sakada reer cumaan, wuxuu joogay camar cumaan mudo labo sano ah ilaa ay ka soo gaartay geerida Nabi muxamad SCW.

Dagaaladii ridada

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Camar wuxuu soo aaday Madiina, wuxuu yimd baxreyn waxa uu helay mundir bin saawi oo sii dhimanaaya wuu ka tegay, wuxuu dhax ku soo maray Qurra bin hubryra kaaba qabiilka banii caamir, wuu soo dhaweeyay sifaacan ayuuna u marti sooray, markuu bixi rabay ayuu meel cidlo la tagay waxa uuna ku dhahay: camarow carabta kuma qanacsano cashuur inay bixiso (Sako) hadaa naga deysaan waa nii raaceynaa, hadaa diidaan cidna niigu kulmi meyso, wuxuu dhahay Camar miyaad gaaloowday Qurrow! Ma anagaa carab nagu cabsi galinee? Wallahi waxaa fardaha ku joojinaa guriga hooyadaa ku umusho.

Museylima Al-kadaab ayuu sii maray wuu amaan galiyay, camar ayaa ku dhahay i dhageysii quraanka aa sheegato in laguugu soo dajiyo, museylima ayaa u bandhigay quraankiisa, Camar ayaa ku dhahay walaahi waad ogtahay inaa beenaalayaasha ka mid tahay, museylima ayaa u goodiyay, Camar ayaa isaga tagay. markuu madiina tagay waxa uu muslimiinta uga waramay wuxuu arkay[20].

Abuubakar ayaa ahaa inuu u diyaarshay la dagaalanka ridada 10 guuto, Camar ayuu u dhiibay mid kamid ah, waxa uuna faray ladagaalanka qabiilka qudaaca oo horay xiligii rasuulka scw ula soo dagaalamay, mar kale camar wuu ka guuleestay[21].

Furashooyinka shaam iyo masar

[wax ka badal | wax ka badal xogta]
See also: furashada shaam and Furashada Masar

Markey dhamaadeen dagaaladii ridada Abuubakar ayaa ku celiyay cumaan, laakin waxaa soo korortay furshooyinka shaam, sidaas daraadeed ayuu abuubakar u qoray inuu yimaado, Camar ayaa dhahay "waxaa ahay leeb ka mid ah leebabka islaamka oo adiga gameeso ilaahay ka dib, ee fiiri meesha ugu adag uguna daran iguna gam[22].

Abuubakar waxa uu diyaarshay diyaarshay afar ciidan oo madax uga kala dhigay yaziid bin abii sufyaan, abuu Cubeyda, shuraxbiil bin xasana iyo camar bin caas [23], Ciidanka yaziid waa 9kun waxa uu ku jaheesnaa dimashiq, Ciidaanka Abuu Cubeyda waa 7kun wax uuna ku jaheesnaa Ximsa, Ciidanka camar waa 7kun waxa uuna ku jaheesnaa falastiin, Ciidanka shuraxbiil asigana waa 7ku busra ayuuna ku jaheesnaa dhamaantood 30,000 ma dhaafeyn.

Camar dhulka Falastiin markuu gaaray wuxuu ka war helay ciidan ruum oo badan inay is aruursadeyn, wuxuu markiiba sameeyay wada tashi qaar ayaa dhaheen aa ka laabano qaar kale ayaa diiday ra'yigaas waxeyna ku adkeestayn dagaal, wuxuu raacay qoladaan dambe ciidankiisa ayuu isku aadistay cadawga ayuuna ka hortagay, dagaal adag ka dib guusha ayaa xagiisa noqotay, waxaa ka dhintay gaaalada 15kun halka muslimiinta laga dilay 134 Qof [24].

Abuubakar ayaa ahaa inuu shaam u soo diray khaalid bin waliid waxa uuna u dhiibay guud ahaan hogaaminta ciidanka, hiraqla walaalkiis tudraaq oo la jiraan 100kun oo Ciidanka ruum ah ayaa soo weerar tagay, Muslimiinta ayaa u kulantay dhamaabtood meel la yiraahdo ajnaadeyn ayee ku dagaalameen 27 jumaada awal 13H si xun ayaana loogu jabiyay ciidanka ruum[25][26]. Dagaalka ajnaadeyn ka dib falastiin xoog saas kuma yeelaan ciidanka ruum, laakin waxey mar kale isugu tageen fixla muslimiinta ayaa halkaas kula dagaalameyn hadan ilaa ay iska dhiibeen[27].

Rajab 20 sanadkii 13H Dimishiq ayaa la furtay ka dib go'doon ay Muslimiinta ku haayeen bil camal, Camar ayaa qeyb ka qaatay go'doominteyda.

Abuu bakar wuxuu ahaa inuu dhintay 22 jumaada alakhir 13H, Cumar bin khadaab ayaana noqday khaliifka cusub, cumar markiiba wuxuu ku baddalay Abuu Cubeyda hogaaminta shaam, Abuu Cubeyda ayaa ku dhaafay camar dhulka falastiin, khaalid bin waliid asna Dimishiq ayuu ku dhaafay, asigana ximsa ayuu ku haray ka dib furashadeyda[28].

Dagaalkii yarmuuk

[wax ka badal | wax ka badal xogta]
See also: Dagaalkii yarmuuk

Hiraqla wuxuu aruurshay ciidan badan oo 120kun kor u dhaafaya kuwaas oo isugu jira carabta kirishmiska ah, arman iyo reer ruum, waxaa hogaaminaayay tudraaq walaalka hiraqla iyo janaraal maahaan. Abuu Cubeyda ayaa isku keenay dhamaan qeybaha ciidanka waxa uuna madax uga dhigay khaalid bin waliid, garabka bidix yaziid bin abii sufyaan ayaa hogaamiye looga dhigay, halka camar garabka mid uu hogaaminaayay, waxaa dhex maray labada ciidan dagaalkii yarmuuk 15H, kaas oo ahaa mid masiiri ah oo lagu kala baxay, wuxuu socday 6 maalin oo jilbaha leys ku dhigtay, Markii dambe ciidanka ruum ayaa lagu jabiyay, lixdan kun ayaana laga dilay qiyaastii, halka muslimiinta laga dilay 3,000.

Furashada Qudus

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

wixii ka dambeeyay dagaalkii yarmuuk ciidanka camar howsha wey u fududaatay sabasdiya ayuu furtay, kadib naabulis ayuu furtay, dadkeeda amaan ayuu siiyay inay jisyo bixiyaan, wuxuu sii furtay lud iyo nawaaxigeeda, Qeysaariya ayuu go'doomiyay wey ku adkaatay furashadeyda, wuu ka gudbay, Qudus ayuu hareereeyay iska caabin adag ayuu wajahay, balse mudo ka dib waxey qaateen inay is dhiibaan laakin waxey shardisteen inuu khaliifka yimaado oo gacantiisa ugu dhiibaan furaha magaalada, Cumar bin Khadaab ayaa yimid shaam, markiiba baadariga magaalada ayaa u soo baxay oo u dhiibay furaha, Cumar ayaa siiyay amaan uu u qoray[29].

Daacuunkii Camwaas

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Sanadkii 18H waxaa dhulka shaam ka dilaacay daacuunkii la magac baxay camwaas, Hogaamihii muslimiinta Abuu Cubeyda iyo mucaad iyo yaziid ayaa ku dhinteen, Camar ayaa ku dhahay dadka "kani waa cudur ee togaga iyo dooxooyinka ku kala taga" dadkii ayaa sidii yeeleen cudurkii ayaana ka tagay, Cumar markey gaartay arintaas waxaa la fiicntaay ra'yiga camar[30].

Furashada Masar

[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Dhufeyska baabilyoon ciidanka muslimiinta ayaa ku go'doomiyeen masaarida mudo 7 bilood ah


Camar wuxuu u bandhigay cumar Furashada Masar, waxa uuna dalabaday in loo fasaxo[31], Cumar ayaa ka ogolaaday waxa uuna ku daray ciidan 3,500 ah, wuxuu dhex jeexay saxaraha siinaay, magaalada Caraa'ish ayuu gaaray ciidul adxa sanadkii 18H, waxa uu helay ciidanka ruum oo faarujiyeen[32], wuu ka tagay wuxuu gaaray farmaa mudo laba bilood ayuu go'doomiyay ilaa markii dambe uu ka qabsaday 19 sako 19H[33][34] wuu socday hadana ilaa balbiis uu ka gaaray ilaalada magaalada ee ruum ayaa kala horyimid dagaal, waxaa joogay magaalada Romaanoosa gabadha talyaha masar iyo ardabuun, Ciidanka muslimiinta ayaa galeen balbiis bil ka dib.

Camar bin caas wuxuu gaaray dhufeyska baalibyoon, muqowqis talayalha masar ayaa dagaalka yimid[35], mudo isbuucyo ayee dagaalameen natiijo la'aan, camar ayaa ka dalbay cumar bin khadaab inuu gurmad u soo diro, waxaa loo soo diray ciidan labo iyo toban kun ama toban kun ah[36] oo ay ku jiraan saxaabada waaweyn sida zubeyr bin cawaam cabaada bin saamit iyo miqdaad bin aswad, Ciidanka muslimiinta ayaa kaga guuleesteen ruum dagaalkii ceynu shamsi[37], xaalada ayaa ku sii adkaatay ciidankii ku go'doonsanaa dhufeyska baalibyoon, muqowqis ayaa la furay wado hadal camar bin caas, camar ayaa u khiyaar galiyay islaamid ama jisyo hadii kale dagaal, muqowqis waxaa uu qaatay inuu jisyo bixiyo amaana la siiyo, hishiis ayee kala saxiixdeen, hishiiska markii lala wadaagay hiraqla imbiraadoorka ruum ma uusan aqbalin hishiiska[38], muqowqis ayuuna casilay, dagaalka ayaa dib u cusboonaaday, wax yar ka dib waxaa soo gaaray dhimashada hiraqla, taasi oo niyad jabisay ruum, zubeyr bin cawaam iyo qaar muslimiinta ka mid ah ayaa ka boodeyn darbiga waxaana muslimiinta u suura gashay furashada dhufeyska, Camar ayaa u qoray amaan oo ku siiyay naftooda xoolahooda iyo kaniisadahooda[39].

Furashada Askandariya

[wax ka badal | wax ka badal xogta]
Magaalada askandariya camar bin caas ayaa furtay 21H

Camar ayaa idin ka helay khaliifka inuu ku duulo Askandariya, waxa oo ugu tagay dhufeesyka baalibyoon ilaalo yar uu horkacaayay khaarija bin xudaafa, intuu jidka ku sii jiray ma uusan arkin wax ciidan oo ka horyimaada[40], Askandariya waxey ahayd magaalo adag oo dhufeesyo waaweyn[ْ 1], ciidanka muslimiinta ayaa galiyay go'doon aad u daba dheeraaday, Cumar bin Khadaab ayaa daahsaday furashadeyda waxa uuna u qoray camar inuu faro dadka niyada inay wanaajiyaan ayna muujiyaan sabar ilaahayna ay ka baryaan guusha, Ciidanka muslimiinta ayaa macnawiyaatkooda kor noqotay[32], waxeyna ku guuleesteen inay furtaan magaalada bilaawga bisha sako sanadkii 21H[41], waxaase lagu muransan yahy qaabka ay Muslimiinta ku furteen magaalada, ma hishiis buu ahaa mise xoog, si kastaba ha ahaatee camar wuxuu siiyay reer Askandariya amaan la mid ah kii uu siiyay Masar inteyda kale[42], furshada Askandariya ka dib waxey boqortooyada ruum waasay guud ahaan Masar, waxaana masar u bilaawday bog cusub oo Taariikda ka mid ah.

Xukunkiisa koowaad ee masar

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Kadib markey soo dhamaatay furashada Masar Cumar bin khadaab ayaa Camar u dhiibay maamulka Masar, camar ayaa ka qabtay intuu maamulaayay Masar hawlo badan oo maareyn iyo hawlo maamul isugu jiro.

Waxa uu dhisay magaalada fusdaad, goob ay ciidanka dagaan guryana ka sameeystaan, magaaladaan ayaa caasimad u noqotay Masar

Masjidka camar bin caas loo yaqaan ayuu ka dhisay Masar, kaas oo noqday masjidkii ugu horeeyay ee laga Masar dhiso iyo guud ahaan qaarada Afrika

Wabiga Niil waxa uu ka sameeyay hawlo balaaran oo nacfi u leh dadka sida dhisida buundooyin iyo biyo xireeno[43], waxaa ka mid ahayd kanaalka amiir al-Mu'miniin ee ku xeraayay Niil badda cas[44].

masjidka camar bin caas ee masar, waa masjidlkii ugu horeeyay ee laga dhiso qaarada afriko

Sanadkii 22H wuxuu camar u la baxay ciidankiisa gobolka barqa , Qabiilka luwaata ee dago barqa ayaa awoodi waayay inuu ka hor tago ciidan muslimiinta waxa uuna ogolaaday inuu jisyo bixiyo[45].

Ka dib Daraabulis ayuu u jeestay, wuxuu galiyay go'doon mudo bil ah oo difaac adag laga galay, intuu go'doonka socday wuxuu u diray Cuqba bin caamir iyo qaar ciidanka ka mid ah furashada gobolka fazaan, waxey furteen Ajdaabiya[46] weey sii socdeen ilaa ay gaareen magaalada zuweyla oo ahalkeeda hishiis la galeen[47], qaar muslimiinta ka mid ah ayaa ka boodeyn dhufeyska daraabulis waxeyna ku qeyliyeen "Allahu Akbar" ciidankii ruum ee difaacayay magaalada ayaa isku naxeen oo u ordeen doomaha bada u yaalay weyna ku carareen, Camar iyo ciidankiisa ayaana magaalada gudaha u galay. Camar wuxuu ka dalbay khaliifka Cumar inuu sii wado furashooyinka oo meel dheer gaarsiiyo laakin khaliifka wuu diiday[48].

Cumar Wuxuu dhintay dhamaadka 23H, Cusmaan bin Cafaan markuu talada qabtay wuxuu la wadaajiyay maamulka Masar Cabdulaahi bin sacad bin abii sarxi, khilaaf ayaana soo kala dhax galay labadooda, Cabdullaahi ayaa uga dacwooday Cusmaan, Cusmaan ayaa guud ahaan xilka ka qaaday Camar waxa uuna u dhiibay Cabdullaahi bin sacad bin abii sarxi[49] Taariikhyahanada ayaa ku marnsan goortii xilka laga qaaday camar 24H ama 26H ama 27H.

Fitnadii cusmaan dilkiisa iyo la safashadiisa mucaawiya

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Camar bin caas wuxuu ku laabtay Madiina balse wuu ka sii tagay wuxuu aaday Shaam, Dhulka Falastiin ayuu dagay ilaa ay ka soo gaartay go'doominta Cusmaan kadibn dilkiisa 35H, Camar wuxuu la saftay mucaawiya iyo reer shaam kuwaas oo dalbanayay inay ka aargutaan dilaayaasha cusmaan[50], khaliifka ku xigay Cusmaan waa Cali bin Abii daalib ayaa u diray reer Shaam Jariir bin cabdilaah waxa uuna ugu yeeray inay daacadiisa galaan, laakin reer Shaam ayaa diideen waxeyna ku adkeestayn marka hore in la dilo dilaayaasha cusmaan[51], arinta waxey gaartay dagaal muslimiinta ka dex dhasho.

sawir muujinaya dagaalkii sifiin

Dagaalkii sifiin

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Cali wuxuu go'aansaday inuu weeraro shaam, reer shaam waxey kula mubaayacoodeen Mucaawiye dalbashada dhiiga cusmaan iyo dagaalamaan, Sanadkii 37H labada ciidan waxey ku dagaalameen Dagaalkii sifiin[52][53][54], Camar ayaa ahaa hogaamiyaha guud ee fardooleyda shaam, dagaalka wuxuu ahaa mid aad u qaraar, labada ciidan waxey muujiyeen mitidnimo, isku dar waxaa ka dhimatay 60kun oo qof, Markii dambe kooxda Shaam ayaa daciiftay waxey ku dhawaadeyn inay jabaan, Camar ayaa u soo jeediyay ciidanka shaam inay quraanka koryeelaan caarada warmahooda, taas oo ka dhigan dalbashada quraanka inay ku kla baxaan, Cali ayaa diiday waxa uuna dhahay eraygiisii caanka ahaa "Waa kalmad xaq ah oo baadil lagu raadinaayo" wuxuuna ku adkeestay dagaalka inla sii wado, balse koox badan oo ciidanka Cali ka mid kuwaas oo markii dambe khawaarij noqdeyn ayaa ku dhaheen Cali "Waa inaa aqbashaa kitaabka hadii kale adaa kula dagaalameynaa" Cali markuu arkay khilaafka ciidankiisa wuxuu ku qasbanaaday joojinta dagaalka iyo inuu aqbalo garqaad[55]. Waxeyna labada dhinac gaareen xabad joojin iyo in gar qaadayaal la sameeyo.

Garqaadista (Al-Taxkiim)

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Cali wuxuu xushay Abuu muusa ashcari, halka mucaawiya uu xushay camar bin caas, labada gar qaadayaal waxey ku kulmeen dawmata jandal meesha la dhaho bisha ramadaan sanadkii 37H. Labada gar qaadayaal ayaa gaari waayay wax hishiis ah, ugu dambeyn wey kala tageen ayagoo waxba isku raacin.

Xukunkiisa labaad ee Masar

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

kadib markay fashilantay gar qaadista waxaa dib usoo laabtay dagaalada, mucaawiya oo ka faaideesanaya ku mashquulida Cali la dagaalanka khawaarijta ayaa Masar u diray 38H camar bin caas iyo ciidan 6kun ah, camar ayaa la dagaalamay gudoomiyaha Masar ee dhanka cali muxamad bin abii bakar, waxa uuna ku guuleystay inuu dilo, masar ayaa noqotay mid hoostimaada maamulka mucaawiya, camar waxa uu mar kale noqday gudoomiyaha masar.

isku daya dilkiisa

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Sadax nin oo khawaarij ah ayaa ku hishiiyeen dilka Cali bin abii daalib, Mucaawiya bin abii sufyaan iyo Camar bin caas hal habeen, waana habeenka 17 Ramadaan 40H, Cabdi raxmaan bin muljim ayaa dhaawac gaarsiiyay Cali seef sumeysan uu wajiga ugu dhuftay salaada subax masjidka gudihiisa[56][57] dhaawacaas oo u dhintay cali sadax bari ka dib, xajaaj al-tamiimi oo ahaa ninka Mucaawiya aaday asiga dhaawac ayuu gaarsiiyay Mucaawiya wuuna ka reestay, ninka dilka camar aaday waxaa la dhihi jiray camar bin bakar al-tamiimi, habeenkaas camar masjidka ma imaan waxaa badalkiis dadka dujinaayay khaarija bin xudaafa, ninkii khawaarijta ahaa ayaa dilay khaarija asigoo u maleenaya camar inuu yahay, markuu ogaaday inuu camar ahayn wuxuu dhahay "camar ayaa rabay Allana khaarija ayuu rabay" waxaa loo geeyay camr wuxuu amray in la dilo oo meedkiis jidka lagu waro[58]

Dhimashadiisa

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Camar waxa uu ku dhintay Masar habeen Ciidulfidri ah sanadka 43H, asigoo jiro 88 sano, waxaana lagu duugay buurta Muqadam agteeda. Xaafidka Al-dahabi oo kitaabkiisa Siyar aclaami nubalaa ku soo guuriyay geeridiis ayaa yiri: «Markuu sakaraadka u yimid Camar waxa uu dhahay hala beego xoolaheeya waa beegeen waxey heleen 52 shood, Markaasuu dhahay yaa ku qaadanaayo macalaa waxa ku juro fiicnaan la haydaa inuu digo ahaado, ka dib ciidanka ilaalada ayuu faray waxey hareerreeyeen qasriga, ilmihiisa ayaa dhaheen maxaa ka wadaa aabo? Wuxuu dhahay waxaad arkeysaan ma u maleeneysaan inuu wax itaraayo»[59].

Saxiixu muslim waxaa ku yimid «inuu wax badan ooyay sakaraadkiisa wiilkiis ayaa bilaabay inuu dhaho "Aabo miyuuna rasuulka scw kuugu bishaareen saas, miyuuna kuugu bishaaren saas?" wajigiis ayuu ku jeediyay waxa uuna dhahay: "waxa ugu fiican ee aa diyaar saneyno waa "Laa ilaaha illallaah muxamad rasuulu laah" aniga waxaa ahaay sedex xaalo Mar waxaa is arkaayay ayadoo jirin axad aa ka necbahay Nabiga scw, wax aa ka jeclaana ma jirin inaa dilkiisa makan sado, Hadaa xaaladaas ku dhiman lahaa ahlu naar ayaa noqon lahaa. Markuu ilaahay islaamka qalbigeey yeelay waxaa u imid Nabiga scw, waxaana ku dhahay fidi mudigtaada aa kula balantamee, wuu fidiyay midigtiisa anigaa ka laabtay gacanteyda, wuxuu dhahay "maxaa ku helay camarow?" Waxaa dhahay "wax baa rabay inaa shardisto" wuxuu dhahay "maxaa shardisanee" waxaa ku iri "in ley dhaafo" "Miyaadan ogeyn islaamku inuu duminaayo waxa ka horeeyay, Hijraduna inay dumineeso waxa ka horeeyo Xajkana inuu duminaayo waxa ka horeeyo" ma jirin axad aa ka jeclaa Nabiga scw ama indhahay kaga weynaa, mana awoodin inaa indhaheeya ka buuxiyo weyneen darteed, hadii lee weydiin lahaa inaa tilmaamo ma awoodeen maxaa yeelay indhaheyga kama buuxin, sidaas hadaa ku dhiman lahaa waxaa rajeyn lahaa ahlu jano inaa noqon lahaa, ka dib waxaa qabanay wax yaabo badan ma ogi xaalkeeya waxa uu yahay, hadaa dhinto yeysan I raacin mid qeyleeso iyo dab, hadaa I duugtaan ciida igu shuba shubi ka dib ila jooga qabrigeeya inta geel laga gowraco oo hilbkeed laga qeybiyo saa nii wehshado, oo u arko waxaa ku celinaayo ergada rabigeey»[60].

Shaqsiyadiisa

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Camar wuxuu ahaa halyeey geesi aa gamban waxa uu ku sumadeesnaay caqli iyo xikmada farabadan, sidoo kale aftahanimo iyo hadalka oo la bayaaniyo, Cumar bin khadaab ayaa dhihi jiray haduu arko qof hadalka ga'ga'leenaya "Subxana Allah! Kan iyo Camar hal ilaah ayaa wada abuuray"[61].

Waxaa tusaale loo soo qaataa dhugtiisa, maskaxdiisa iyo fiijignaantiisa, Carabta markey arkeen maskax badnidiisa iyo sida uu xalinaayo arinkasta oo culus waxey ugu yeereen "Daahiya Carab"[62] yacni carab kan ugu kaartiisanaa,

Kuwaani waa labo sheeko oo ina tusaya sida uu camar u caqli badnaa

Sheekada camar iyo ardabuun talyaha ruum

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Mid ka mid ah sheekooyinka ina tusaya garaad badnidiisa waa sheekada dhex martay asaga iyo ardabuun oo ahaa talye ruum oo asna caqli badnaa, Camar ayaa go'doomiyay magaalo dhufeysya adkeed, waxa uu jecleestay inuu ogaado meelaha dhufeyska ka jilicsan yahay sidaa darteed ayuu diray rag badan ayagoo ku socda qaab fariin sidayaal ah balse midna uma keenin wax uu ku qanco, Markii dambe ayuu go'aan saday inuu asaga baxo, wuxuu u galay talyihii ruum Ardabuun, Ardabuun wuxuu ogaaday qofkaan inuu yahay talyaha muslimiinta oo iska dhigay fariinside, wuxuu hoos uga baaqay ciidankiis inay dhagax weyn madaxa uga dhuftaan markuu sii baxaayo, Camar markuu bixi rabay ayuu shakiyay wuxuu kusoo laabtay Ardabuun asigoo leh waxbaa iloobay Saxaabada kuwa ugu waaweyn baa rabay inaa kuu keeno oo hishiiska qeyb ka noqdaan, Ardabuun ayaa u arkay fursad dahabi ah wuxuu is yiri iska daay hada, hadhow ayaga dhan wada dil. Camar ayaa sidaas uga baxsaday waxa uuna ogaaday meelaha uu dhufeyska ka liito, waxaana u suuro gashay si fudud inuu ku furto dhufeyska.

Sheekadii camar iyo mooryaanta

[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Waxaa la sheegaa maalin maalmaha ka mid ah Camar asigoo kaligiis socda ayaa waxaa ka soo hor baxay mooryaan jidka isbaaro dhigata, kii ugu sareeyay ayaa qabtay camar waxey rabeen inay dhacaan oona dilaan, Camar ayaa ku dhahay "ka jooga. Hadaa seef igu dishaan dhamaanteen waa wada dhimaneynaa, mooryaantii oo yaaban ayaa dhaheen "Maxaa?" Wuxuu ugu jawaabay "Cudur ayaa qabaa dhiigeeya meel walba uu gaaro dadka jooga wey dhimanayaan" ayagoo fiigsan ayee is fiiriyeen, camar oo hadalkiisa wata ayaa dhahay "waxa halkaan kaligeey I keenay waa inaa doonay inaa ku dhinto meel cidlo ah oo cudurkaan ka joojiyo Carabta" ka dib wuxuu weydiiyay "yaa gacantiisa igu qabtay oo niiga mid ah?" Waxey dhaheen "waa hogaamiyaheena, maxaa ka rabtay?" Wuxuu dhahay "Meeshaan ma ka dhaqaaqayo ilaa uu iga raaco, Cudurka ayaa asiibay" Mooryaantii oo naxsan ayaa aamineen in hogaamiahood cudurka ku dhacay wey ka klala carareen kaligiis, Camar ayaa u soo dhawaaday hogaamiyihii wuxuuna dhahay "Hada ayaa ku tusaa wuxuu yahay cudurka waa Maskaxda. Waxaa ka baqaa inaa iga maskax badisid adigoo ah qaadicu dariiq dadkana kaa fakan waayaan" ka dib weerar ayuu ku qaaday wuuna dilay[63].

Xigasho

[wax ka badal | wax ka badal xogta]
  1. ↑ {{استشهاد ويب | مسار = https://www.haydarya.com/maktaba_moktasah/07/book_06/kh0049.htm | عنوان = شرح نهج البلاغة ج6، نسب عمرو بن العاص وطرف من أخباره | موقع =موقع حيدرية | تاريخ الوصول = 2020-07-04 | الأخير = ابن أبي الحديد | مسار أرشيف = https://web.archive.org/web/20191003012711/http://www.haydarya.com/maktaba_moktasah/07/book_06/kh0049.htm | تاريخ أرشيف = 3 أكتوبر 2019}
  2. ↑ {{استشهاد بكتاب|عنوان=الاستيعاب في معرفة الأصحاب، الجزء 3|تاريخ=|ناشر=دار الفكر|مؤلف1=ابن عبد البر|مؤلف2=|محرر1=|لغة=|مكان=|الأول=|بواسطة=|عمل=|مسار=http://islamport.com/w/trj/Web/267/367.htm%7Cصفحة=1185%7Cسنة=2006%7Cمسار[dead link] أرشيف=https://web.archive.org/web/20200704182041/http://islamport.com/w/trj/Web/267/367.htm%7C%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE أرشيف=2020-07-04}
  3. ↑ {{استشهاد بكتاب|عنوان=تاريخ مدينة دمشق 1-37 ج25|مسار=https://books.google.com.eg/books?id=BJdLDwAAQBAJ&pg=PT144&lpg=PT144&dq=إني+لأذكر+الليلة+التي+ولد+فيها+عمر&source=bl&ots=bpK4IQRoCe&sig=ACfU3U1xhF5Uhq3WV7lmquKlalPkhUbovQ&hl=ar&sa=X&ved=2ahUKEwi8-OPYodDqAhWhx4UKHQkMBzA4ChDoATAGegQIBxAB#v=onepage&q=إني%20لأذكر%20الليلة%20التي%20ولد%20فيها%20عمر&f=false%7Cناشر=دار الكتب العلمية|تاريخ=2012|لغة=ar|مؤلف1=أبي القاسم علي بن الحسن بن عساكر|مؤلف2=تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا|صفحة=145|مسار أرشيف=https://web.archive.org/web/20200715223507/https://books.google.com.eg/books?id=BJdLDwAAQBAJ&pg=PT144&lpg=PT144&dq=إني+لأذكر+الليلة+التي+ولد+فيها+عمر&source=bl&ots=bpK4IQRoCe&sig=ACfU3U1xhF5Uhq3WV7lmquKlalPkhUbovQ&hl=ar&sa=X&ved=2ahUKEwi8-OPYodDqAhWhx4UKHQkMBzA4ChDoATAGegQIBxAB#v=onepage&q=إني%20لأذكر%20الليلة%20التي%20ولد%20فيها%20عمر&f=false%7Cتاريخ أرشيف=15 يوليو 2020}
  4. ↑ {{استشهاد بكتاب|عنوان=إعراب ما يشكل من ألفاظ الحديث|مسار=https://books.google.com.eg/books?id=qcBKDwAAQBAJ&pg=PT205&lpg=PT205&dq=وقد+ذكروا+أنه+كان+يقول+أذكر+ليلة+ولد+عمر+بن+الخطاب+أخرجه+البيهقي+بسند+منقطع+فكأن+عمره+لما+ولد+عمر+سبع+سنين&source=bl&ots=9M2SMrHE_u&sig=ACfU3U0mZ0yOL46VvgjZcT2YJOPO4N03ew&hl=ar&sa=X&ved=2ahUKEwi-wd3lktDqAhWxx4UKHaklBFAQ6AEwAHoECAoQAQ#v=onepage&q=وقد%20ذكروا%20أنه%20كان%20يقول%20أذكر%20ليلة%20ولد%20عمر%20بن%20الخطاب%20أخرجه%20البيهقي%20بسند%20منقطع%20فكأن%20عمره%20لما%20ولد%20عمر%20سبع%20سنين&f=false%7Cناشر=دار الكتب العلمية|تاريخ=2011|ISBN=978-2-7451-6824-5|لغة=ar|مؤلف1=أبو البقاء محب الدين العُكبري|مؤلف2=تحقيق: محمد عثمان|صفحة=206|مسار أرشيف=https://web.archive.org/web/20200715213500/https://books.google.com.eg/books?id=qcBKDwAAQBAJ&pg=PT205&lpg=PT205&dq=وقد+ذكروا+أنه+كان+يقول+أذكر+ليلة+ولد+عمر+بن+الخطاب+أخرجه+البيهقي+بسند+منقطع+فكأن+عمره+لما+ولد+عمر+سبع+سنين&source=bl&ots=9M2SMrHE_u&sig=ACfU3U0mZ0yOL46VvgjZcT2YJOPO4N03ew&hl=ar&sa=X&ved=2ahUKEwi-wd3lktDqAhWxx4UKHaklBFAQ6AEwAHoECAoQAQ%7Cتاريخ أرشيف=15 يوليو 2020}
  5. ↑ {{استشهاد بكتاب|عنوان=تاريخ عمرو بن العاص، الجزء 34 من سلسلة صفحات من تاريخ مصر|تاريخ=|ناشر=مكتبة مدبولي|مؤلف1=حسن إبراهيم حسن|مكان=القاهرة|سنة=1996|مسار=https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=https://foulabook.com/storage/book/تاريخ+عمرو+بن+العاص_74701_Foulabook.com_.pdf&hl=ar%7Cمسار أرشيف=https://web.archive.org/web/20200715220226/https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=https://foulabook.com/storage/book/تاريخ+عمرو+بن+العاص_74701_Foulabook.com_.pdf&hl=ar%7Cتاريخ أرشيف=15 يوليو 2020}
  6. ↑ تفسير الطبري سورة مريم آية 77 تفسير جامعة الملك سعود. وصل لهذا المسار في 16 فبراير 2016 Archived 2017-07-20 at the Wayback Machine
  7. ↑ {{استشهاد ويب|مسار=https://islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&ID=284&bk_no=60&flag=1%7Cعنوان=سير أعلام النبلاء، الصحابة رضوان الله عليهم، هشام بن العاص- الجزء رقم3|سنة=2001|موقع=إسلام ويب|ناشر=مؤسسة الرسالة|صفحة=78|لغة=ar|تاريخ الوصول=2020-07-04|الأخير=شمس الدين الذهبي|مسار أرشيف=https://web.archive.org/web/20200704184947/https://islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&ID=284&bk_no=60&flag=1/%7Cتاريخ أرشيف=2020-07-04}
  8. ↑ {{استشهاد ويب|مسار=https://islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&idfrom=198&idto=198&bk_no=59&ID=224%7Cعنوان=البداية والنهاية، كتاب سيرة رسول الله صلى الله عليه وسلم، باب هجرة من هاجر من أصحاب رسول الله من مكة إلى أرض الحبشة، الجزء 4|سنة=2003|موقع=إسلام ويب|ناشر=دار عالم الكتب|صفحة=165: 204|لغة=ar|تاريخ الوصول=2020-07-16|الأخير=ابن كثير الدمشقي|مسار أرشيف=https://web.archive.org/web/20200716045928/https://islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&idfrom=198&idto=198&bk_no=59&ID=224%7Cتاريخ أرشيف=16 يوليو 2020}
  9. ↑ Template:استشهاد ويب
  10. ↑ Template:استشهاد ويب
  11. ↑ Kala xiriir halkaan
  12. ↑ شرح نهج البلاغة، ابن أبي الحديد، جـ 6، الصفحة 305 Archived 2019-01-07 at the Wayback Machine
  13. ↑ Template:استشهاد ويب
  14. ↑ Template:استشهاد ويب
  15. ↑ Template:استشهاد ويب
  16. ↑ Template:استشهاد ويب
  17. ↑ Kala xiriir halkaan
  18. ↑ 18.0 18.1 Template:استشهاد ويب
  19. ↑ Template:استشهاد ويب
  20. ↑ Kala xiriir halkaan
  21. ↑ قصة الإسلام - حروب الردة Archived Nofeembar 29, 2016 // Wayback Machine Archived 2016-11-29 at the Wayback Machine
  22. ↑ Kala xiriir halkaan
  23. ↑ Kala xiriir halkaan
  24. ↑ Template:استشهاد ويب
  25. ↑ أبو عبيدة عامر بن الجراح، محمد حسن شراب، ص174-175
  26. ↑ Template:استشهاد ويب
  27. ↑ Template:استشهاد ويب
  28. ↑ Kala xiriir halkaan
  29. ↑ Kala xiriir halkaan
  30. ↑ تاريخ الطبري، دار الكتب العلمية، الطبعة الأولى، ج2 ص488 Archived Agoosto 4, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-08-04 at the Wayback Machine
  31. ↑ المتحف المصري الكبير، حواديت تاريخية: التخطيط للفتح الإسلامي لمصر Archived Mey 18, 2016 // Wayback Machine Archived 2016-05-18 at the Wayback Machine
  32. ↑ 32.0 32.1 Kala xiriir halkaan
  33. ↑ Kala xiriir halkaan
  34. ↑ Kala xiriir halkaan
  35. ↑ Kala xiriir halkaan
  36. ↑ Kala xiriir halkaan
  37. ↑ Kala xiriir halkaan
  38. ↑ Kala xiriir halkaan
  39. ↑ Kala xiriir halkaan
  40. ↑ Kala xiriir halkaan
  41. ↑ Kala xiriir halkaan
  42. ↑ Kala xiriir halkaan
  43. ↑ قصة الحضارة Archived Luuliyo ama Luulyo 2, 2015 // Wayback Machine، ول ديورانت، الموسوعة الشاملة Archived 2015-07-02 at the Wayback Machine
  44. ↑ مصر في عهد عمرو بن العاص Archived Maaj 8, 2009 // Wayback Machine، موقع قصة الإسلام، د. راغب السرجاني Archived 2009-03-08 at the Wayback Machine
  45. ↑ Kala xiriir halkaan
  46. ↑ معجم البلدان لياقوت الحموي - أجدابية Archived Luuliyo ama Luulyo 26, 2017 // Wayback Machine Archived 2017-07-26 at the Wayback Machine
  47. ↑ فتوح البلدان للبلاذري ج1 ص222 Archived Mey 31, 2019 // Wayback Machine Archived 2017-01-12 at the Wayback Machine
  48. ↑ Kala xiriir halkaan
  49. ↑ Template:استشهاد ويب
  50. ↑ Template:استشهاد ويب
  51. ↑ Kala xiriir halkaan
  52. ↑ تاريخ خليفة بن خياط Archived 2017-10-14 at the Wayback Machine
  53. ↑ البداية والنهاية – الجزء السابع فصل في وقعة صفين بين أهل العراق وبين أهل الشام
  54. ↑ معركة صفين Archived Sebteembar 15, 2015 // Wayback Machine Template:وصلة مكسورة Archived 2015-09-15 at the Wayback Machine
  55. ↑ تاريخ الطبري\\الجزء الخامس\\احداث 37هـ
  56. ↑ مقاتل الطالبيين Archived Jannaayo 24, 2020 // Wayback Machine، أبو الفرج الأصبهاني Template:استشهاد ويب
  57. ↑ السيرة Archived Jannaayo 24, 2020 // Wayback Machine لابن حبان Template:استشهاد ويب
  58. ↑ Kala xiriir halkaan
  59. ↑ Template:استشهاد ويب
  60. ↑ Template:استشهاد ويب
  61. ↑ Template:استشهاد ويب
  62. ↑ Template:استشهاد ويب
  63. ↑ https://islamonline.net/%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%A1-%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%B5-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9-%D8%B9%D9%85%D8%B1-%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8/


Cite error: <ref> tags exist for a group named "ْ", but no corresponding <references group="ْ"/> tag was found

Waxaa laga keenay "https://so.wikipedia.org/w/index.php?title=Camar_bin_caas&oldid=264086"