Suldaan Suleymaan Al Qaanuuni

Suleymaan khaan koowaad bin saliim khaan koowaad (Af-Turki Sultan Süleyman I:) oo ku magac dheer suleymaan qaanuuni, waxa uu ahaa suldaanka 10aad ee Dawladda Cosmaniya, wuxuu ahaa kan ugu waqtiga dheeraa boqorada dawlada wuxuu xilka haayay 46 sano, sidoo kale khaliifka islaamka ayuu ahaa, waxaa looga yaqaan ree galbeedka agtood (The Great Suleyman)= suleymaankii weynaa,

suleymaan qaanuuni سليمان القانوني
suldaanka 10aad ee cusmaaniyiinta
skhaliifka islaamka
mudada xukunkiisa
1520 ilaa , 1566
Xil kaga horeeyay:	saliim koowaad.
Xil kaga danbeeyay	saliim labaad.
Dhashay:	1494
Ku dhashay:	daraabazon
Diintiisa:	Islaam
Dhalasho:	dawlada cosmaniya
aabihiis	saliim koowaad
hooyadiis	caaisha xafsa suldaan
xaaska

mudada dheer ee uu xilka haayay dawladu waxay gaartay dhul balaarsigeedi ugu fogaa, ayadoo kulmisay sedex qaaradood afrika,aasiya iyo yurub, wuxuu dagaalo ku qabsaday hangari, balgrad iyo jaziirada rodos, wuxuu hareereeyay fiyeena labo jeer oo dhufeesyadeed uu dhaafi waayay, dagaalo uu la galay safawiyiinta wuxuu ku qabsaday badanaa bariga dhex, waxaa dawlada ku soo darsamay badanaa waqooyiga afrika sida aljeeriya iyo liibiya iyo wadamo badan oo ka dhaca bariga afrika sida soomaaliya, jabuuti iyo iratariya.

si guud xiligiisa waxaa lagu tiriyaa xiligii dahabiga ee dawlada, waxay aad uga hormartay dawlada dhanka maamulka, suugaanta, fanka iyo dhimasha

Suldaan Süleymaan

Aftirsigiisa

Waa suleymaan koowaad ina saliim koowaad ina bayazid labaad ina muxamad alfaatix ina muraad labaad ina muxamad koowaad ina bayazid koowaad ina muraad koowaad orkhan ina cusmaan gaazi

Horaantiisa

Wuxuu ku dhashey Sulayman Al-qanuuni magaladad daraabazoon 6dii nofeembar 1494 xiligaa oo uu aabihii saliim ka talinayey magaladaa, hooyadiina waa caaisha xafsa khaatuun, wuxuuna aabihiisa u barbaariyey si wanaagsan isaga oo culuum kala duwan baray kan Diiniga iyo maadigaba, hogaaminta iyo maamulka. Wuxuu soo qabtay xilalka magaalooyinka maniisiya, kafa iyo adirna oo mudo gaaban haayay markuu dhintay aabihiis saliim 1520kii waxaa loo caleemo saaray inuu noqdo boqorka cusub ee cusmaaniyiinta Xilka, wuxuu qabtay asagoo jira 26 sano mana ahayn qof ku deg-dega wuxuu qabanayo ee wuxuu ahaa qof u fekera oo go’aan markuu qaatana aan ka noqonin.

kacdoomadii uu wajahay

Sanadahii ugu horeeyey ee xiligii sulaymaan Al-qaanuuni wuxuu wajahay afar kacdoon oo ka mashquuliyey dhaqdhaqaaqii jihaadka. kuwaas oo gudoomiyaashii qayb ka mid ah ay moodeen in heleen fursad ay kaga go’ikaraan dowlada Wiilka dhallinyaradi ah hogaaminayo:

Kacdoonkii 1aad: Waxaa sameeyey Jambarli algazaali oo ahaa guddoomiyihii Shaam wuxuuna ku dhawaaqay inuu kasoo horjeestay dowladda, wuxuuna isku dayey inuu qabsado Xalab laakiin wuu ku fashilmay, Wuxuuna amray Sulaymaan Al-qaanuuni in la damiyo fitnada uu wadey Jambarli, waxaana madaxiisa loo soo diray Istanbuul ayadoo daliil looga dhigayo inuu dhamaaday kacdoonkii.

Kacdoonkii 2aad: waxaa sameeyey khaainkii waynaa Axmad Bashaa gudoomiyaha Masar kaasoo waligii jeclaa in loo dhiibo xilka "SADRUL ACDAM" (oo ahaa xilka ugu sareeyey ee uu qof ka qabta xiligii dowlada cusmaaniyiinta wuxuuna hada xilkaas u dhigmaa Raysal Wasaare xiligeena).Laakiin kuma guulaysan inuu hadafkiisa gaaro, wuxuuna codsay in loo doorto gudoomiyaha Masar, markuu Masar tagay wuxuu isku deyey inuu dadka dhiniciisa u soo jeediyo wuxuuna naftiisa u doortay boqor gooni ka ah boqortooyadii cusmaaniyiinta, laakin dadkii cilmiga lahaa iyo ciidamidii dowlada cusmaaniyiinta ma aysan aqbalin wayna dileen .

Kacdoonkii 3aad: waxaa sameeyey Baabuduun oo ahaa shiici (Raafidi ah), wuxuu soo aruuriyey dad gaaraya 3000 ilaa 4000 oo kacdoon wadayaal ah gobolka Yusgaadh, wuxuuna dulsaaray gobolkaa canshuur ilaa uu gaaray heer uu jabiyey ciidamadii cusmaaniyiinta. Inkastoo markii dambe uu ku dhamaaday in madaxii Baabuduun loo diro istabuul.

Kacdoonkii 4aad: waxaa hogaaminayey Qalandar shilbi oo ahaa asagana shiici Tageerayaashiisa waxay gaareen 30,000 waxayna dileen muslimiint suniga ahaa ee gobolka qonya iyo Marcash, Bahraan baashaa ayaa loo direy si uu u horistaago kacdoonka socday balse waa la diley, Sadral Acdamkii Ibraahim baashaa ayaa ku guulaystay inuu dhinaciisa u soo jeediyo ama u soo jiito qaar ka mid ah taageerayashii qalandar jallabi wuuna ka taqalusay qalandar shilbi.

dagaaladiisa

furashada balgaraad

suldaan suleymaan markuu damiyay kacdoomadii wuxuu bilaabay inuu jihaadka dhanka yurub u weecdo, magaalada balgaraad oo ahayd magaalo boqoradii ka horeesay furan waayeen buu weeraray culees badan muuna kala kulmin wuxuu qabsaday 1521.

furashada jaziirada rodos

ciidanka fardooleyda qadiis yoxanaa ee heestay jaziirada rodos ayaa waxay ahaayeen inay dhibaato badan ku haayeen doomaha muslimiinta ganacsatada ah iyo kuwa xajinaayo, sidaas darteed ayuu suldaanka go'aansaday inuu ka qabsado jaziirada , talyihii jaziirada heestay ayaa markuu ogaaday in lagu soo wajahanyahay wuxuu usoo bandhigay suldaanka inuu bixiyo jizyo, asagoo kusii fakaraayay inuu gurmad uga imaado yurub balse suldaanka oo ku fahmay ayaa ka diiday , ciidanka cusmaaniyiinta ayaa aad u juqeeyay jaziirada waxayna gaarsiiyeen khasaarooyin badan mudo kadib waxay dalbadeen ciidankii jaziirada heestay in ka baxaan jaziirada suldaanka ayaa ka yeelay waxayna ku baxeen doomaha cusmaaniyiinta , furashada kadib waxaa jaziirada laga dhisay masjid loogu magac daray suldaan suleymaan

furashada hangari

Boqorkii hangari luwiis labaad wuxuu go’aansaday inuu buriyo cahdiyadii boqoradii asaga ka horeeyey ay siiyeen dowlada cusmaaniyiinta wuxuuna gaaray heer uu dilay ninkii uu soo dirsaday Sulaymaan Al-qaanuuni si uu u qaado canshuurtii sanad laha ahayd, Suldaan suleymaan oo doonay inuu edbiyo hangari oo dawlada cadaw daran ku ahayd ciidan aad u badan buu soo qaatay intuu dhex soo socday qalcado badan buu furtay , baabaa kelimenti tobaad wuxuu ku baaqay in la saacido hangari , ciidanka hangari oo saacidayaan ciidamo ka kala yimid wadamada yurub iyo kuwa cusmaaniyiinta ayaa waxaa dhex maray dagaalkii muuhaakis 1526 dagaalkaas oo socday labo saacadood ayaa waxaa ku halaagsamay ciidankii hangari boqorkoodi luwiis labaad iyo ciidan badan ayaa ku dhinteen biyaha, waxaa la qabtay taliyayaal badan iyo ciidamo kumanaan ah, dagaalkan oo aad u asaameeyay hangari ayaa noqday waayihii dambe mid ay Halhees ka dhigtaan "ka daran jabkeeni muuhaakis"

Dagaalka kadib dhulka hangari badanaa oo ku jirto caasimada buudaabasti waxey gacanta u galeen cusmaaniyiinta, suldaanka wuxuu u dhiibay yaanuush zabulyaa oo isku dhawaayeen boqorada hangari.

amiirka hostori ferdinaan ayaa wuxuu isku arkay inuu leeyahay hangari maadaama boqorkeeda uu ka tagin wax dhaxal wuxuu weeraray yaanuush zabulyaa meelo qaar ayuu qabsaday, suldaanka ayaa si dhaqso ah la yimid ciidan 100kun ah wuxuu kasoo ceshaday meelihii uu qabsaday, Ferdinaan wuxuu ku gambaday fiyeenaa suldaanka ayaa hareereeyay fiyeenaa 1529kii laakin wuu qabsan waayay, mar kale ayuu hareereeyay 1532 hadana kuma guuleysan.

Isku dhaca safawiyiinta

Sababka isku dhaca waa dahmasib shaah oo daadaansi badan ku sameeyay dawlada asigoo dilay gudoomiyaha baqdaad oo u janjeeray cusmaaniyiinta, iskuna dayay inuu isbahaysi la sameeyo habisborg , cusmaaniyiinta oo horkacaayay sadrulacdam Ibraahiim baashaa ayaa weerareen safawiyiinta, suldaan suleymaan ayaa laftirkiisa ku biiray dagaalka, dahmasib shaah ayaa dib u gurtay asagoo gubay dhulka iyo beeraha, cusmaaniyiinta ayaa gaaray guul weyn waxay qabsadeen baqdaad iyo ciraaq oo dhan waxay gaareen tibriiz ka dib wey soo laabteen.

Markale ayuu suleymaan soo rogaal celiyay weerarkiisa safawiyiinta 1548 sidii oo kale dahmasib wuu is ka ilaaliyay la kulankiisa, weerarkan dawlada waxay ku qabsatay armiiniya iyo dhufeesyo dhaca joorjiya.

weerar sedexaad ayuu ku qaaday safawiyiinta 1553-1555 kaas oo ku soo ceshaday dhulal ey safawiyiinta ka qabsatay. Ugu dambeen wuxuu la galay safawiyiinta hishiiskii amaasiya.

la dagaalanka burtaqiiska

waxay ahaayeen burtaqiiska inay heleen marin ay u qaadan hindiya waxay dhibaato badan ku haayeen dawlado badan oo Muslim ah, qaar ka mid ah dawladaha muslimiinta hindiya ayaa ka dalbaday dawlada inay ka taageerto la dagaalanka burtaqiiska suldaanka ayaa amray gudoomiyaha masar suleymaan baashaa inuu u la baxo doomaha dawlada hindiya, wuxuu dhex ku sii qabsaday cadan, cumaan, qadar iyo axsaa, bada cas waxay noqotay mid gacanta dawlada soo gasha, xarunta burtaqiiska diyuu ayuu hareereeyay 1532 balse ma suura galin furashada.

Saldanada atshee ee ka jirtay indunuusiya ayaa ka dalbatay dawlada inay ka saacido ladagaalanka cadawga burtaqiiska, suldaanka oo jawaabay ayaa u diray 1565 ciidamo badan oo gurmad ah .

Dagaalkii u dhaxeeyay axmad gureey iyo boqortooyada itoobiya 1529-1549 waxay dawladu ku taageertay saldanadii awdal hub, halka boqortooyada itoobiya eey ka heleesay burtaqiiska taageero hub iyo ciidanba

Kheyrudiin barboosa iyo jihaadka bada

Kheyrudiin barboosa oo ahaa walaalka caruuj ayaa qabtay gudoomiyaha aljeeriya, wuxuuna sii waday la dagaalanka isbeen iyo inuu ka xureeyo meelaha ee ka joogaan waqooyiga afrika, sidoo kale wuxuu weeraro ku qaaday xeebaha isbeen tiro badan oo reer andalus ahna wuu soo badbaaday.

Suldaan suleymaan ayaa ka wacay kheyrudiin Istanbuul oo u dhiibay 1534 xilka kabtanka usuduulka dawlada

1534tii waxaa u suura gashay inuu ka qabsado dawlada xafsiyiinta tuniisiya, suldaanka tuniisiya ayaa cararay oo ka dalbay shaaralkaan boqorka isbeen ahna imbiraadoorka roomanka inuu u soo celiyo xilkiis, shaaralkaan oo ciidamo badan wata ayaa soo gaaray tuniisiya dagaal culus ka dib, kheyrudiin ayaa isaga baxay tuniisiya.

intii u dhaxeesay 1537-1540 waxaa kacay dagaal bunduqiya iyo cusmaaniyiinta u dhaxeeyo usduulka cusmaaniyiinta ayaa weeraray jaziirado badan oo hoos oo bunduqiya hoos imaanayeen iyo xeebaha talyaaniga, baabaa bolis sedexaad ayaa ku baaqay in la sameeyo isbahaysi ka dhan ah cusmaaniyiinta, waxaa sameesmay isbahaysi dawlada badan kulmiyay dagaalka ayeena qeyb ka noqdeen balse kheyrudiin ayaa ku jabiyay dagaalkii barooza andaryaa doryaa oo isbahaysiga hogaamiya ka ahaa ayaana cararay, bunduqiya oo khasaaro badan soo gaaray ayaa ugu dambeyn la saxiixatay hishiis dawlada.

shaaralkaan oo rabay inuu ka aarsado cusmaaniyiinta ayaa weeraray aljeeriya 1541 balse fashil xun baa ku dhacay, iska caabin adagana wuu wajahay.

Ciidan wuu watay kheyrudiin ayaa gaaray faransiiska 1543 si ay uga taageeraan la dagaalanka shaaralkaan waxeyna soo hooyeen guulo badan.

kheyrudiin kadib dagaalada bada wey sii socdeen, sanadkii 1551 ciidanka cusmaaniyiinta ayaa ku guuleesteen inay ka xureeyaan tiriibuli iyo liibiya oo dhan isbeen iyo fardooleyda qadiis yoxanaa

Sanadkii 1565 ciidanka cusmaaniyiinta waxay hareereeyay jazirada maalta oo gabaad cusub ka dhigteen fardooleyda qadiis yoxanaa, hase ahaatee wey qabsan waayeen dib ayeena uga gurteen

isu dhawaashaha faransiiska iyo cusmaaniyiinta

boqorkii Fransiiska faransoo koowaad oo tartan kula jiray shaaralkaan boqorkii Roomanka, ayuu arkay fursad inay tahay uu Yurubta kale kaga adkaan karo gaar ahaana dowlada Cusmaaniyada oo joojin karta Awoodii Boqorka Romanka ee shaaral Shanaad waxaana ka dhaxeeyey labadooda tartan dhanka kursiga boqortoyadii Roomaanka.

1535 ayuu Boqorkii Faransiiska diray Xogyihiisii Jan De Laforeh si uu heshiis ula saxiixdo Sulayman Al-qanuuni, waxaana heshiiskaas loo baxshay “ hishiiska gaarka ah ee Cusmaaniyada iyo Faransiiska”, ahamiyada gaarka ah ee ay lahayd aowgeed heshiiskaas, waxaan soo bandhigaynaa qodobadii ugu muhiimsanaa:

1- Faransiiska waxay ka faa’iidaysatay u dhowaanshiyaha Cusmaaniyada Ciidan ahaan, Dhaqaale ahaan, Siyaasad ahaan, waxayna ka yeelatay mucaahadadaas inay ku furato albaabo hor le oo ganacsiga Bariga taasoo markii xoog ay ku haysatay Burtiqiiska kadibkii markii ay heshay marin badeedka Koonfur Africa, waxayna doonyaha France ku marijireen si xuriyad ah.

2- Faransiiska waxay xaq u heshay inay ka ganacsan karto Gudaha dowlada Cusmaaniyada.

3- Canshuuraha Kastamyada ayay france hal mar siinaysaa Dowladda Cusmaaniyada.

4- Canshurta ay bixinayaan ganacsatada Faransiiska waxay la mid tahay kuwa ay Turkida bixiyaan ee ka ganacsada France.

5- Qunsilayad ayay Faransiiska ka furan kartaa Dowlada Cusmaaniyada, Qunsulkuna wuxuu helayaa Xasaanad isaga, ehelkiisa iyo Shaqaalihiisaba.

6- Qunsulka Faransiiska wuxuu eegi karaa falal dambiiyeedka Madaniga iyo Military ga ah kuwaasaa ay geystaan faransiiska ku nool Dowladda Cusmaaniyada isaga oo kaashaanaya Maxkamadaha Dowladda Cusmaaniyada si xukunka loogu fuliyo Dambiilayaasha.

7- Fal dambiyeedka Faransiisku ay geystaan oo kula kacaan Cusmaaniyiinta lama Xukumayo, Maxkamadana uma yeerayso ilaa uu yimaado Turjumaanka Qunsulka.

8- Xuriyada Diinta iyo Cibaada ayaa la qiray.

9- Waxaa la joojiyey adoonsiga Raciyada Boqorka.

Sidoo kale Dowladii Cusmaaniyada ayaa heshay awood dheeraad ah, waxayna weerar ku qaaday Doonyihii dagaalka ee xeebta Boqortooyada Nasbooli ee hoostimaaday boqor shaaralkaan 1543. Waxay kaloo weerartay “Niis” ee hoos timaaday Safoy oo isna Xulufo la ahaa shaaralkaan.

maamulkiisa

Ma ahayn xilligii Sulaymaan Al-qaanuuni mid Dowladii Cusmaaniyada ay ugu dhul fidis badanayd, ee wuxuu ahaa xilligii dowladii ugu waynayd ee Nidaam, Awood iyo Cadaalad isku Darsatay, ciidanka cusmaaniyiinta heebad waxee yeesheen heer holan oo dagaalo kula jirtay isbeen Mar ey ka dalbatay gurmad dawlada in loo diro kaliya labiska inkishaariyiinta oo kaliya, isla markii ee aragtay isbeen dharka waxy ka baxday dagaalka sodon sano uma dhawaan holan, xaga waxbarashada hormar fiican bee ka gaartay suldaanka wuxuu dhisay madaaris badan masaajid badan suuqyo wadooyin buundooyin xamaamyo injineer la yiraado sanaan ayaa aad soo caan baxay.

xuquuqda xayawaan qawaaniintiisa way taabanayeen oo wuxuu soosaaray in ay mamnuuc tahay xayawaanada alaab ee qaadi karin in lasaaro

Dhimashadiis

Wuxuu geeriyaday Boqor Sulayman Al-qaanuuni isaga oo hareereeyey magaaladii Siiktowar ee Badda ku tiilay 5 September 1566/ 20 Safar 974H, waxay ku duugeen mindhicirihiisa meeshuu ku dhintay si jirkiisa kale loogu aaso Istanbuul

Qoyskiisa

Xaasaskiisa iyo ilmihiisa

• maah dooraan suldaan waxay ahayd xaaska koowaad ee suleymaan qaanuuni isku dhac ka dhashay ayada iyo khuram suldaan darteed ayuu suldaanka u fogeeyay maniisiya wiilkeed musdafa agtiis, waxay u dhashay suldaanka:
  • shahrazaada maxamuud yaraanta buu ku dhintay
  • shahrazaada musdafa wuxuu ahaa dhaxal suge 1553 ayaa laga faafiyay warar taas oo keentay aabihiis inuu amro dilkiis.
  • raadiya suldaan
• khuram suldaan aabaheed wuxuu ahaa baadari ruush ah adoon ahaan ayaa loo soo qabsaday, mar dambe waxaa guursaday suldaanka waxayna hanatay qalbigiisa, waxaa lagu xantaa inay door weyn ku laheed dilka musdafa si wiilkeeda saliim u noqdo dhaxal suge, waxay u dhashay suldaanka:
  • shahrazaada muxamad wuxuu ahaa curudka khuram suldaan wuxuu dhintay 1543 ayuu dhintay
  • shahrazaada cabdulaahi yaraanta ayuu ku dhintay
  • shahrazaada saliim kadib dhimashada walaalihiis musdafa, bayazid iyo jahaankiir wuxuu noqday dhaxal sugaha kaliya dhimashada aabihiis kadib ayuu xilka qabtay 1566
  • shahrazaada jahaankiir 1553 ayuu u dhintay tiiraanyo oo ka qabay dilka walaalkii musdafa
  • shahrazaada bayazid wuxuu ku caasiyay aabihiis 1561 ayaa la dilay
  • suldaana Mahramaah waxaa guursaday rustum baashaa
• joolfam khaatuun waxee dhashay:
  • shahrazaada muraad yaraanta ayuu ku dhintay
• foolaana khaatuun waxee dhashay:
  • faaduma nuur