Cabdilmalik bin marwaan
Amiir Al-Mu’miniin Abuu Waliid Cabdi Malik bin Marwaan bin Xakam bin Abii Caas (Afka Carabiga; أبو الوليد عبد الملك بن مروان بن الحكم بن أبي العاص بن أمية القرشي ) wuxuu ka mid ahaa khulafada umawiyiinta waxa uuna xilka haayay 65H\684 ilaa 86H\705, waana aabaha Waliid bin Cabdi Malik, Suleymaan bin Cabdi Malik, Yaziid bin Cabdi Malik iyo Hishaam bin Cabdi Malik oo dhamaantood khilaafda wada qabteen.
| Cabdi Malik bin Marwaan عبد الملك بن مروان | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Diinaar dahab ah oo umawiyiinta soo saareen 695tii kaas oo loo badinaayo inuu muujinaayo Cabdilmalik bin Marwaan [lower-alpha 2][8] | |||||
| Khaliifka shanaad ee Umawiyiinta | |||||
| Xilka | 12 April 685 – 9 October 705 | ||||
| Ka horeeyay | Marwaan bin Xakam | ||||
| Ku xigay | Waliid bin Cabdi Malik | ||||
| Dhashay | Julaay/Agoosto 644 ama Juun/Julaay 647 Madiina, Khilaafada Raashidiinta | ||||
| Dhintey | 9 Oktoober 705 (58–61jir) Dimishiq, Dowladii Umawiyiinta | ||||
| Ku aasan | Banaanka Baabu jibriil, Dimishiq | ||||
| Xaasaska |
| ||||
| Issue |
| ||||
| |||||
| Hoyga | Reer Marwaan | ||||
| Saldanad | Umawiyiinta | ||||
| Aabo | Marwaan bin xakam | ||||
| Hooyo | Caaisha binti Mucaawiya bin Mugiira | ||||
| Diinta | Islaam | ||||
Cabdi Malik waxaa loo arkaa aas aasaha labaad ee Umawiyiinta, wuxuu xilka qabtay waqti ay wada hareesay dawlada qas iyo fitan badan wuxuu hardan dheer u galay sidii uu ku soo celin lahaa midnimada muslimiinta, taas oo ugu dambey ku guuleestay ka dib markuu ka guul gaaray Cabdulaahi bin Zubayr oo xilka isku heysteen.
Wuxuu dajiyay hab maamulka dawlada iyo siyaasadeeda, sidoo kale wuxuu sameeyay Diinaar Dahab kii ugu horeeyay islaamka, sidaas ayuu uga kaaftoomay dhamaan lacagihii watay astaamaha Ruum, sidoo kale diiwaanyaalka ayuu carabiyeeyay, afka Faarisiga iyo kan ruum ayuu ka wareejiyay, intaas waxaa dheer dadaalada weyn ee uu galiyay dhismaha wuxuu dhisay Quba Sakhra iyo magaalooyinka Waasid iyo Tuunis.
Abtirsiinta
[wax ka badal | wax ka badal xogta]waa Cabdi Malik bin Marwaan bin Xakam bin Abii Caas bin Umayya bin Cabdi Shamsi bin Cabdi Manaaf bin Qusayyi bin Kilaab bin Murra bin Kacab bin Lu'ayyi bin Gaalib bin Fihir bin Maalik bin Nadar bin Kinaana bin Khuzeyma bin Mudrika bin Ilyaas bin Mudar bin Nasaar bin Macad bin Cadnaan. oo reer Qurysh ah ree Umayya ka sii ah
Hooyadii waa Caa'isha binti Mucaawiya bin Mugiira bin Abii Caas bin Umayya. Oo reer Umayya ah
Noloshiisa khilaafada ka hor
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wuxuu Cabdi Malik ku dhashay Madiina sanadkii 26H, aabihiis iyo hooyadiis labaduba waxey ka soo jeedaan qoyska reer Banii Umayya oo ahaa qoys aad uga dhax muuqday siyaasada Carabta islaamka ka hor iyo kadibba, waxaa ka mid ahaa Abuu Sufyaan oo madaxdii Qureysh ka mid ahaa islaamka ka hor, wiilashiisa Mucaawiye iyo Yaziid waxey kaalin mug leh ka geysteen Furashada Shaam xiligii khaliifka labaad Cumar bin Khadaab, Khaalid bin Saciid wuxuu ka mid ahaa Umawiyiinta rugcadaaya ee aadka u muuqdayn, Furashada Shaam ayuu ku shahiiday, Cumar markii uu dhintay waxaa khilaafada loo doortay Cusmaan bin Cafaan oo Umawiyiinta ka soo jeeday wuxuuna aad u soo dhaweeyay tolkiisa xilalka ugu sareeya dawlada islaamka ayuuna u dhiibay, dadka dhaleeceenaya ayaa aad u bateen balse Cusmaan wuxuu dhihi jiray "Janada hadey gacanteyda ku juri la hayd waxaa ka buuxin lahaa reerkey Banii Umayya" wuxuu xaalka sidaas ahaadaba sanadkii 35H koox falaago ah oo diidan xukunka Cusmaan ayaa waxey ku go'doomiyeen gurigiisasa Madiina weyna dileen, waxaana ka dhashay dilkiisa khilaaf xoogan oo kala qeybiyay muslimiinta, Umawiyiinta waxey hogaamiyo ka dhigteen Mucaawiye oo ahaay gudoomiyaha Shaam waxeyna diideen inay aqoonsadaan khilaafada Cali, dagaalo culus ayaa dhex maray Mucaawiye iyo Cali oo ugu darnaa Dagaalkii Sifiin ilaa markii dambe uu Xasan wiilka Cali uu dhalay uu hishiis la galay Mucaawiya 41H sidaasna uga tanaasulay khilaafada, la wareegida Mucaawiye ee xukunka waxaa si guud loo aqoon sanyahay inay bilaaw u ahaa Dawladii Umawiyiinta.
Markii la dilay Cusmaan bin Cafaan wuxuu Cabdi Malik jiray 10 sano, Cusmaan dadka qaraabada la ahaa ee uu soo dhaweeyay waxaa ka mid ahaa Marwaan oo ahaa aabaha Cabdi Malik, wuxuu ka dhigatay qoraa iyo waardiyo [9], Marwaan wuxuu aad uga dhex muuqday dhacdooyinka siyaasada gaar ahaan dilka Cusmaan iyo Dagaalkii Ratiga, xiligii Mucaawiye wuxuu laba jeer noqday gudoomiyaha Madiina.
Ka hor intuusan khilaafada qaban waxa uu ku juray dadka fuqahada cibaaadada badan oo aadka u laasimo Masjidka mar walbana aqriya Qur'aanka, Naafic waxa uu dhahay: "Waxaa arkay Madiina oo laga heleen wiil dhalin yaro ah oo ka dadaal badan ka fiqi badan ka aqrin badan kitaabka Alle Cabdi Malik bin Marwaan"
Khilaafdiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Waxaa loo doortay Khilaafda isla maalinkuu dhintay aabihiis Marwaan, kadib markay isku imaadeen tiro dad ah Jaabiya oo ka tirsan dhulka Dimishiq ayadoo ay jirto arinta Cabdulaahi bin Zubeyr kaas oo ku sugnaay Makka khilaafana sheeganayay, waana 11 Abriil 685 AD.
markii la doortay Cabdi Malik waxaa ku juray gacanta Umawiyiinta Shaam iyo Masar oo kaliya, Cabdulaahi bin Zubeyr ayaa heystay Xijaaz iyo Ciraaq, khawaarijta waxay ayana ka talinaayay Baxreyn Ahwaaz, iyo qeybo badan oo ka tirsan Jasiirada Carabta,
Cabdi Malik wuxuu bilaabay sidii uu ku soo celin lahaa dhamaan meelaha ka baxsan gacanta dawladiisa, wuxuu ugu horeyn doonay qabsashada Ciraaq kadibna Xijaaz.
Qabsashada Ciraaq
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Cabdi Malik waxa uu ku celiyay Cubeydilaahi bin Ziyaad xilkii uu horay uga haayay Ciraaq, Cubeydilaahi oo ciidan aad u badan wata ayaa u dhaqaaqay dhanka Ciraaq, ujeedkiisana wuxuu ahaa inuu buriyo ciidanka ibni zubeyr, balse wuxuu ku qasbanaaday inuu badalo qorshihiisa oo waxaa soo baxay cadaw cusub oo xisaabta ugu jirin waana "Jamaacada Tawaabuun" Jamaacadaan oo ogaatay soo galidiisa Ciraaq ayaa u soo baxday la dagaalankiisa iyo inay dilaan ibni ziyaad see ugu aar gudaan Xuseen bin Cali, ciidan badan ayee aruursadeen oo ilaa 4,000 gaaraya, balse ciidanka ibni ziyaad ayaa aad uga badnaa mana isku dhigmin, waxay ku dagaalameen meel la yiraahdo caynu warda bisha maalmadoone 65H, dagaalkaas waxaa lagu laayay badanaa raga "Jamaacada Tawaabuun" oo ku juro hogaamiyahooda Suleymaan bin Surad,
intii ka hartay waxey ku laabteen kuufa waxeyna ku biireen Mukhtaar Al-thaqafi kaas oo asna ka bilaabay kuufa kacdoon waxa uuna ka saaray Cabdulaahi bin Mudiic talyihii heystay magaalada kana amar qaadanaayay ibni zubeyr, si buuxda ayuu ula wareegay Kuufa, waxaana raacay dad badan oo Shiicada ka mid ah wuxuu sii xoogeesatay markuu kusoo biiray Ibraahiim bin Ashtar Al-Nakhaci oo ahaa talye awood badan.
Mukhtaar wuxuu bilaabay inuu raadsado dadkii ku lug lahaa dilka Xuseen bin Cali, mid mid ayuuna ugu dilay kuufa gudaheeda, waxa uu diray ibraahiim bin ashtar iyo ciidan todobo kun gaaraya see uga hortagaan ibni ziyaad
Ibini ziyaad asiga markuu ka adkaaday Tawaabunta wuxuu kusii dhaqaaqay Ciraaq, jasiira meel la dhaho ayuu ku hakaday, halkaas oo qabiilo in mudo ah kula dagaalamay, wuu ka soo gudbay ciidankii Mukhtaar ayuu kula dgaalamay Dagaalkii khaariz halkaas lagu dilay asaga iyo in badan oo la socotay.
Waxaa balaaratay awoodii Mukhtaar wuxuu ka dhax dhisay ibni zubeyr iyo Cabdi Malik dawlad u gaar ah oo kulmisa waqooyiga ciraaq iyo dhulka jasiira, waxa oo u dhiibay gobolada shaqaale canshuur ayuuna ka aruursaday, hase ahaatee wax badan kuma sii farxin.
Waxaa la filaayay Cabdi Malik inuu soo af jaro Mukhtaar laakin ma dhicin oo wuxuu ahaa siyaasi wuxuu u daayay Mukhtaar ibni zubeyr asna wuxuu qaatay inuu sugo labadood midka adkaado oo tabar yareeyay in hadhow si fudud uga taqalusi karo.
Sidii oo filaayay ayaa dhacday Mukhtaar iyo Cabdulaahi bin Zubeyr ayaa dagaalo ka dhex qarxay, Muscab bin Zubeyr ayaa ku weeraray Mukhtaar Kuufa wuuna jabiyay, Mukhtaar wuxuu ku gambaday Qasri imaara, Muscab ayaana ku go'doomiyay ilaa laga dilay sanadkii 67H.
Ibini Zubeyr markuu soo ceshaday Ciraaq waxaa dabiici ahayd inay isku dhacaan asaga iyo Cabdi Malik, colaad ayaa ka dhex dhalatay Muscab bin Zubeyr gudoomiyaha Ciraaq iyo Cabdi Malik waxey ahaayeen inay sanad kasta ciidan is kula soo baxaayaan oo markaas kala teedaayo xagaaga, qabowga iyo dhiiqada ilaa laga gaaray sanadkii 71H, Markaas oo afar sano ka soo wareegatay dilka Mukhtaar, sanadahaan wuxuu Cabdi Malik ka sifeeyay gudaha dawladiis wixii carqalado ku haayay, mushkilada qabiilada Carabta ee jasiira ayuu xal u helay, wuxuu sidoo kale ka takhalusay Camar Al-Ashduq oo isku dayay inuu afgambiyo Cabdi Malik.
Sanadkii 72H ayuu Cabdi Malik u baxay dhanka Ciraaq, Muscab ayaa asna ka hortagay, waxey u kulmeen si fool ka fool ah, Cabdi Malik ayaa ahaa inuu hoos kala xiriiray talyaasha ciidanka Muscab oo siiyay balan qaadyo, markii dagaalka laysaga hor yimid ayee dhamaan talyaashii dib u wada baxeen, Muscab kaligiis ayaana soo haray [10], waxaa garab istaagay kaliya Ibraahiim bin Ashtar, Cabdi Malik oo ilaalinaayo saaxibtinimada kala dhaxeesay Muscab ayaa ku dhahay "amaan baa ku siiyay ee dhulka ilaahay meeshaa rabto ka aad" laakin Muscab wuu diiday wuxuuna dhahay "Anigoo kale meeshaan kama laabto asigoo guuleestay maahee ama laga guuleestay" Muscab wuu dagaalamay ilaa laga dilay. Dagaalkaas kadib waxey ku soo laabatay Ciraaq gacanta Umawiyiinta, walaalkiis Bishir ayuuna uga dhigay gudoomiye.
Qabsashada Xijaas
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Ciraaq markii ay ka baxday gacanta ibni zubeyr waxay khilaafadiisa ku soo aruurtay Xijaas oo kaliya, Cabdi Malik waxa uu is tusay in la joogo waqtigii laga taqalusi lahaa ibni zubeyr, Sandkii 71H waxa uu diray ciidan uu Daariq bin Camar horkacaayay waxa ayna qabsadeyn Madiina, Dalxa bin Cabdilaahi gudoomiyihii Ibni Zubeyr ee u joogay ayaana isaga cararay [11].
Intaas kuma sii hakan ee wuxuu Cabdi Malik diyaarshay ciidan xoogan oo soo af jaro ibni zubeyr, Xajaaj bin Yuusuf ayuuna u dhiibay hogaaminta ciidankaas [12]
Xajaaj waxa uu ciidankiis la tagay Daa'if, khaliifka ayuuna ka sugaayay ciidamo dheeraad ah, ciidamo is daba joog ayaa loo soo diray ilaa uu ka xoogeystay, ka dib wuxuu u la soo dhaqaaqay ciidankiisa Makka, bilaawga bisha Carafo 72H ayeena bilaabeen go'doominteed, waxay ka jareen raashiinka iyo biyaha, waxey saarteen buurta Abuu Qubeys shan manjaniiqyo, koox xabashi oo la socotay ayaana ka duqeenaysay Makka meel kasta, waxey dileen dad badan, dhagaxda qaar waxay ku dul dhacaysay Kacbada [13], Xajaajna waxa uu ku qeylinayay inay kusii wadaan [14].
Ibni zubeyr iyo dadkii raacsanaa waxaa qabatay baahi daran heer ay qashaan fardahooda [15], Go'doonka markii uu sii daba dheeraaday uu lix bilood qaatay waxaa ibni zubeyr ka tagay badanaa taageerayaashiisa, xitaa labadiisa wiil Khubeyb iyo Xamza waxa isku dhiibeen oo magan galyo weydiisteen Xajaaj, wuxuuna ahaa Xajaaj mid iclaamiyay amaan inuu siinaayo cid kasta oo isdhiibta xitaa ibni zubeyr laftiisa, laakin ibni zubeyr wuu diiday inuu aqbalo amaankiisa wuuna dagaalamay inkastoo laga kala tagay ilaa laga dilay 17 Jumaada Awal 73H, waxaana lala dilay Cabdulaahi bin Mudiic iyo Cabdulaahi bin Safwaan [16].
Markii la dilay ibni zubeyr waxaa la gooyay madaxiisa Cabdi Malik bin Marwaan ayaana loo diray [17], Xajaaj waxa uu ka lalmiyay jirkiisa kale gudaha Makka
Sanadii 74H Xajaaj waxa uu u qoray Cabdi Malik "ibni zubeyr waxa uu Kacbada ku siyaadiyay waxaan kamid ahayn, albaab cusubna wuu soo kordhiyay" Cabdi Malik ayaa ugu jawaabay "Albaabka galbeed ood, kana dumi waxa oo ku daray oo Xijriga ah" Xajaaj waxa uu ka dumiyay Kacbada lix dhudhunood asiga oo ku celiyay dhismihii Qureysh, albaabka galbeedna wuu ooday, wuxuuna u sameeyay albaabka bari labo farqo. Cabdi Malik muusan ogeyn Xadiiskii Caa'isha, markii loo sheegay wuxuu jeclaystay inuu sideed ku dhaafi lahaa [18].
La dagaalanka Khawaarijta
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Kahawaarijtu aad bey u xoogeysteen intii ay is haysteen Cabdi Malik iyo Ibni Zubeyr waxa ayna u kala baxayn dhowr firqo sida Najadat, Sufriya iyo Azaariqada [19], Azaariqada waxey haysteen deegaano badan oo Ciraaq iyo Faaris ka tirsan sida Asfahaan, Ahwaaz iyo Karmaan, Basra ayeena halis galiyeen, ibni Zubeyr ayaa u xil saaray la dagaankood Muhalab bin Abii Sufra, markii khilaafada ay ku soo wareegtay Cabdi Malik wuxuu u daay Muhalab howshiisaan gurmad dheerna wuu ku sii kabay, waagaas waxaa madax u ahaay Azaariqada Qadri bin Fujaa'a waxa uuna isku magacaabay Amiir Mu'miniin [20], Muhalab ayaa la galay dagaalo badan oo daba dheeraaday, ilaa markii dambe uu jab xun ka gaarsiiyay Qadri iyo ciidankiisa, Khilaaf ayaana soo dhax galay kooxdiisa Azaariqada wayna kala qeybsameen, ugu dambeyn sandkii 78H ayaa lagu dilay Qadri bin Fujaa'a dagaal dhex maray asaga iyo ciidan uu watay Sufyaan bin Abrad, waxaa dilay Sawra bin Abxar [21], Ama jacfar bin cabdiraxman sida riwaayaadka qaar xustay [22].
Khawaarijta Sufriya oo fadhigood ahaa Mowsil ayaa waxey bilaabeen dhaqdhqaaq Sanadii 76H wuxuuna u diray gadoomiyaha Ciraaq Xajaaj si isdaba joog ah shan kamid talyaashiisa see uga hortagaan, Shabiib Al-khaariji ayaana ka wada adkaaday dhamaantood oo jabiyay, kadib wuxuu Shabiib ka soo tagay Mowsil asigoo raba Kuufa, Xajaaj oo markaas Basra joogay ayaa dhaqso Kuufa ku imaaday, wuxuu ku gambaday Qasriga imaarada, asigoo ka baqaya la kulanka Shabiib, dhanka kale Shabiib oo la jiraan hooyadiis juheyza iyo xaaskiis Gazaala waxey galeen Kuufa, Gazaala waxey ahayd inay horay ugu nadartay Masjidka Kuufa inay ku tukato labo rakaco oo ku aqrinaydo "Al-Baqra" iyo "Al-Cimra" wayna oofisay nadarkeed, waxey arintaas hadal hayn badan ka dhalisay gudaha Kuufa, dadka reer Kuufa ayaa dhahaayeen
Way oofisay Gazaala nadarkeed
Rabiyow ha u dhaafin dambigeed
Shabiib iyo kooxdiisa waxey sii wadeen weerarada, labo sano gudahood waxey jabiyeen labaatan ciidan oo soo diray Xajaaj, mar labaad ayuu Shabiib galay Kuufa asigoo wata kun dagaal yahano ah, waxaa la jirtay Gazaala oo laba boqol naag oo ciidan hogaaminaayso, waxey tageen masjidka, Gazaala ayaana uga khudbeysay dadkii joogay, Cabdi Malik wuxuu soo diray ciidan reer Shaam ah oo la dagaalama Shabiib, waxeyna awoodeen inay jabiyaan Shabiib, Gazaala ayaana lagu dilay dagaal ka dhacay Kuufa agteed [23], Shabiib asaga markii la jabiyay wuxuu ku dhacay biyaha wuuna dhintay [24], ciidankiisa ayaana kala tagay.
Khawaarijta Najdat ee Yamaama joogeyn ayagana waxey is bideen awood waxaa ayna qabsadeyn Baxreyn iyo deegaana kale oo ku hareereysan, Cabdi Malik ayaa u diray 10 kun oo dagaalyahano ah kuwaas oo ku go'doomiyeen Mushaqara weyna ka takhalusayn [25]
Furashooyinkiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Dhimashadiisa
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Bishii Ramadaan Sanadii 86H waxaa qabatay Cabdi Malik jiro aad u daran wuxuuna ka baqayay inuu Ramadaan ku dhax dhinto oo wuxuu yiri "Ramadaan ayaa dhashay, Ramadaan ayaa naas gooyay, Ramadaan ayaa xifdiyay Qur'aanka, Ramadaan ayaana xilka qabtay, waxaa ka baqaa inaa Ramadaan dhinto" markii Ramadaanka uu dhamaaday oo jiradii ka fududaatay mar kale rajo fiican ayaa ka gashay nolosha, hase yeeshee qadarka ayaa dedejiyay bartamaha Shawaal, wuuna dhintay asigoo jira 62 Sano, wuxuuna xilka haayay 21 Sano.
Xigasho
[wax ka badal | wax ka badal xogta]- ↑ Crone & Hinds 1986, p. 11.
- ↑ Marsham 2018, pp. 7–8.
- ↑ Anjum 2012, p. 47.
- ↑ Crone & Hinds 1986, pp. 7–8.
- ↑ Marsham 2018, p. 7.
- ↑ Hoyland 2007, p. 594.
- ↑ Hoyland 2007, pp. 593–596.
- ↑ The British Museum https://www.britishmuseum.org/collection/object/C_1954-1011-2. Maqan ama ebar
|title=(caawin) - ↑ عمدة القاري شرح صحيح البخاري ج16ص360
- ↑ تاريخ الطبري - أحداث سنة 71 هـ - مسير عبد الملك بن مروان فيها إلى العراق لحرب مصعب بن الزبير (1) Archived Oktoobar 2, 2018 // Wayback Machine Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine
- ↑ تاريخ الطبري - أحداث سنة 71 هـ Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine
- ↑ أخبار مكة و ما جاء فيها من آثار. مكتبة الأسدي، الطبعة الأولى 2003، ص296
- ↑ سيد أمير علي , مختصر تاريخ العرب , ص 81.
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ أنساب الأشراف للبلاذري - ج2 ص414 Archived Maaj 4, 2016 // Wayback Machine Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine
- ↑ البداية والنهاية لابن كثير - أحداث سنة 73 هـ - مقتل عبد الله بن الزبير رضي الله عنه Archived 2018-01-15 at the Wayback Machine
- ↑ تاريخ الطبري - أحداث سنة 73 هـ - مقتل عبد الله بن الزبير (2) Archived Oktoobar 2, 2018 // Wayback Machine Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine
- ↑ السبب في هدم الكعبة بعد الإسلام Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine
- ↑ محمود شاكر (1411 هـ - 1991م). التاريخ الإسلامي العهد الأموي (الطبعة السادسة). بيروت - لبنان. المكتب الإسلامي صفحة 210
- ↑ Template:Db-author Kala xiriir halkaan
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ Template:Db-author Kala xiriir halkaan
- ↑ العبر ديوان المبتدأ والخبر لابن خلدون المجلد4
- ↑ Template:استشهاد ويب
- ↑ محمد سهيل طقوش (1431 هـ - 2010م). تاريخ الدولة الأموية (الطبعة السابعة). بيروت - لبنان. دار النفائس صفحة 83 - 86
Cite error: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found