Liin bambeelmo

Ka Wikipedia
(Waxaa laga soo toosiyay Liin Bambeelmo)
Kani waa maqaal ku saabsan Liin bambeelmada. Bogag kale fiiri Liin Macaan, Liin Dhanaan, Liin Beydariin iyo Liin Qarboosh
Boga "Bambeelmo" halkan ayaa laga soo toosiyay.
Liin Bambeelmo
Midabka liin bambeelmada
Kala soocida cilmiga ah
Boqortooyo: Plantae
Gacalka: Eudicots
Dirka: Rosids
Subdirka: Khudaar
Bahka: Midho
Duulka: Liin
Noocyada: Liina b
Magaca laba-geesoodka ah
Liin Bambeelmo
Xareed


Liin Bambeelmo (Af Ingiriis : grapefruit; Af Carabi : ar‎) waa midho ka mid ah khudaarta gaar ahaan qoyska liinta. Midhaha geedka liin bambeelmadu waa mid ka weyn dhamaan noocyada kala duwan ee liinta, waxayna leedahay biyo badan oo dhanaan iyo macaan iskugu jira. Liin bambeelmadu waa geed la isku talaalay oo markii ugu horeeysay si shil ah la iskugu talaalay liin macaan iyo geedka Bomelo ee laga helo koonfurbari Aasiya. Gasiirada Barbados ee Kaariibiyaanka ayaa si lama filaan ah nin beeroole ahi iskugu talaalay geedka liin macaanta iyo bomela halkaasi ooy ka soo baxdey liin bambeelmadu.[1] Markii ugu horeeysay ee la arkey waxa ka soo baxay talaalkaasi waxaa loo bixiyey "khudaartii la xaaraantinimeeyay" (forbidden fruit);[2] waxaana loo fahmey ineey tahay bomelo sumoowday.[3]

Wadanka Soomaaliya waxaa aad uga baxa liin bambeelmada. Gobolada koonfurta waxay aad ugu caan yihiin beeraha liin bambeelmada iyo muuska oo labadoodaba loo dhoofiyo caalamka.


Sharaxaad[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Midhaha iyo geedka liin bambeelmada

Geedka liin bambeelmadu markuu si fiian u koro wuxuu gaadhaa dherer dhan 5–6 meter (16–20 fiit), in kastoo kuwa ugu dhaadheeri gaadhaan ilaa 13–15 m (43–49 ft). Intaas waxaa dheer, caleemaha geedkani waa kuwo waligood-cagaar ah, balbalaadhan oo dhumucdoodu le'eg tahay 15 sentimeter (5.9 inji). Markuu geedku gaadho qaangaadh wuxuu bixiyaa ubax 5 senitmitir (2 inji) baladhkiisu dhan yahay. Midhaha liin bambeelmadu waa mid leh midab huruud-oranji ah, waxayna u sameeysan tahay qaab wareegsan oo sida goobada oo kale ah midaasi oo dhumucdeedu tahay 10–15 cm (3.9–5.9 in).

Midhaha liin bambeelmada waxay leedahay hilib furfuran oo leh midababo kala duwan midaasi oo ku xidhan meesha laga qodo, cimilada iyo nafaqada carada; waxaana midabada ugu badan cadaan, buni (pink) iyo casaan. Sidoo kale liin bambeelmadu waxay leedahay asiidh badan, iyo fiitamiin-Sii badan, iyo dhadhan macaan ah.[4]


Taariikh[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Taariikh ahaan liin bambeelmadu waxay ka soo jeedaa ama waalid u ah liin macaanta iyo geedka bomelo oo labadooduba asal ahaan ka soo jeedaa gobolada koonfurbari ee qaarada Aasiya.

Geedaha liin qarbooshta waxaa markii ugu horeeysay ka bixi jirtey deegaanada cimilada kulul ee wadanka Ciraaq iyo Iiraan, waxaana la dhaqan jirey geedkan tan ilaa ilbaxnimadii Baabiyloon[5] taasi oo hada laga joogo dhowr kun oo sano.[6]

Geedaha liin qarbooshta waxaa markii ugu horeeysay ka bixi jirtey deegaanada cimilada kulul ee wadanka Ciraaq iyo Iiraan, waxaana la dhaqan jirey geedkan tan ilaa ilbaxnimadii Baabiyloon[5] taasi oo hada laga joogo dhowr kun oo sano.[7] Dhamaan noocyada liintu waxay ka soo tafiirmeen geedka "genus" ee Saynis ahaan loo yaqaano Sitrus. Taasi micnaheedu waa in dhamaan noocyada kale (sida Liin Dhanaanta, Liin Qarbooshta iyo Liin Bambeelmada) ka soo tafiirmeen geedka Jenus ee liin macaanka.[8]

Sida ka muuqata sawir wakhti hore ah geedka iyo midhaha liinta

Sida lagu xusay taariikhda geedka liinta waxaa markii ugu horeeysay lagu isticmali jirey koonfurta wadanka Shiinaha oo la aaminsan yahay ineey tahay meesha ay asal ahaan ka timidey, iyo deegaano ka mid ah wadanada Koonfurbari Aasiya. Waxaa beerashada geedka la dadku bilaabeen ilaa 2500 sano C.H (Ciise Hortii).[9]

Dhinaca qaarada Yurub waxaa la sheegay in nooc liin dhanaanta ah lagu isticmaali jirey wadanka Talyaaniga taasi ooy ka sameeyn jireen daawooyinka iyo walaxaha la isku dhayo. Waxay liintu aad ugu fiday qeybaha kale ee qaarada Yurub qiyaastii qarnigii 16aad, wakhtigaasi oo beerashada liintu aad u koobnayd.

Sawir geedka liinta sanadkii 1740

Waxaa qaaradaha Ameerika soo gaadhsiiyay liinta sahamiyayaashii boqortooyada Isbayn. Kiristofer Kolumbus ayaa la aaminsan yahay inuu geedka liinta ka beeray agagaarka deegaanka loo yaqaano Hispaniola.[10]

Muuqaalka[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Qoraalo La Xidhiidha[wax ka badal | wax ka badal xogta]

Tixraac[wax ka badal | wax ka badal xogta]

  1. Carrington, Sean; Fraser, HenryC. "Grapefruit". Macmillan Caribbean. pp. 90–91. ISBN 0-333-92068-6. One of many citrus species grown in Barbados. This fruit is believed to have originated in Barbados as a natural cross between sweet orange (C. sinesis) and Shaddock (C. grandis), both of which were introduced from Asia in the seventeenth century. The grapefruit first appeared as an illustration entitled 'The Forbidden Fruit Tree' in the Rev. Griffith Hughes' The Natural History of Barbados (1750). This accords with the scientific name which literally is 'citrus of paradise'. The fruit was obviously fairly common around that time since George Washington in his Barbados Journal (1750-1751) mentions 'the Forbidden Fruit' as one of the local fruit available at a dinner party he attended. The plant was later described in the 1837 Flora of Jamaica as the Barbados Grapefruit. The historical arguments and experimental work on leaf enzymes and oils from possible parents all support a Barbadian origin for the fruit.  Maqan ama ebar |title= (caawin);
  2. Dowling, Curtis F.; Morton, Julia Frances. J. F. Morton. ISBN 0-9610184-1-0. OCLC 16947184 http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/grapefruit.html.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  3. Li, Xiaomeng; Xie R.; Lu Z.; Zhou Z. (July 2010). Journal of the American Society for Horticultural Science. 135 (4): 341 http://journal.ashspublications.org/content/135/4/341.full. Soo qaatay 27 February 2013.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  4. Texas grapefruit history Archived Nofeembar 28, 2010 // Wayback Machine, TexaSweet. Retrieved 2 July 2008.
  5. 5.0 5.1 Raichlen, Steven (August 2, 1992). "Nuqul Archive". Waxaa laga kaydiyay the original 2014-01-13. Soo qaatay 30 March 2012.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin) Cite error: Invalid <ref> tag; name "TBS" defined multiple times with different content
  6. (PDF). Section of the History of Medicine, publisher not shown. 3 February 1971 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1644345/pdf/procrsmed00351-0055.pdf.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  7. (PDF). Section of the History of Medicine, publisher not shown. 3 February 1971 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1644345/pdf/procrsmed00351-0055.pdf.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  8. "Superspecies". Waxaa laga kaydiyay the original 2012-11-01. Soo qaatay 2015-09-19.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin)
  9. Webber, Herbert John (1967–1989). Chapter I. History and Development of the Citrus Industry in ORIGIN OF CITRUS, Vol. 1. University of California
  10. Sauls, Julian W. (December 1998). The Texas A&M University System http://aggie-horticulture.tamu.edu/citrus/oranges.htm. Soo qaatay 30 November 2012.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
Wikimedia Commons waxee heysaa war la xiriiro: